Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat-Şah Cami ve Türbesi

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berakat Şah Cami ve Türbesi Samsun/Havza

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berakat-Şah Cami, halk arasında daha çok Ak Mescit olarak anılmakta ve bilinmektedir. Aynı zamanda Zeyneddin bin Veli şeklinde de anılır. Cami Samsun ili Havza ilçesine bağlı olan Dereköy'de, bulunmaktadır. Cami, Veliyüddin Bin Berekat Şah türbesinin bitişiğine Selçuklu Emirlerinden Emir-El Hac Veliyüddin Bin Berekat Şah tarafından inşa ettirilmiştir. Cami ve türbeye ait inşa kitabesi bulunmamakla birlikte, cami ve türbenin tarihini aydınlatacak başka yazılı bir belgeye rastlanmamıştır. Mevcut yapım planı incelendiğinde işçilik ve mimari elemanları 1249-1250 tarihlerini gösterdiğinden cami ve türbenin bu yıllar arasında inşa edildiği ileri sürülmektedir.

Cami, türbeyle bitişik düz bir alanda bulunur. Türbe içten sekizgen dikine ise dikdörtgen şekil özelliği göstermektedir. Sekizgen yapının kuzeyinde ve batısında yeni ve eski cami yer almaktadır. Caminin girişi kuzeyinde yer alan yeni caminin içerisindedir. Caminin giriş kapısı oymalarla bezenmiş bir ahşap yapıdan ibarettir. Cami, Türk üçgen geçişli, dıştan kırma çatısı olan, tek kubbeli kare şeklindedir. Caminin minare ve cemaat yeri bulunmamaktadır. Yapının güneyinde iki pencere bulunmaktadır. Kuzey ve batı taraflarında pencereye rastlanmaz. Pencere yetersizliği nedeni ile yapının içi karanlıktır. Yapının mimarisinde moloz taş örgüye rastlanır. Caminin çatısının oluklu kiremitle kaplı olduğu görülmektedir. Yapının kuzey duvarının bir önceki cami ile iletişim kurması sebebiyle geniş bir kemer şeklinde açıldığına rastlanılmaktadır. Yapının panoları birbirine simetrik bir özellik göstermekle birlikte bitkisel bir kompozisyon özelliği taşmaktadır. Yapının içi yalın bir özellik göstermektedir. Ahşap yüzeylerin oyulması sonucunda kabartılan kompozisyon tarzı Batılılaşma dönemine işaret etmektedir. Yapıda iki sandukaya rastlanılır, bu iki sanduka sanat değeri taşımamaktadır. Bu sandukaların kimlere ya da kime ait olduğu bilinmemekle birlikte yine bu konu hakkında yazılı bir belge bulunmamaktadır. Yapıda taş kandillikler bulunmaktadır. Küçük ölçülü yapıda minber, vaaz kürsüsü ve kadınlar mahfili yer almamaktadır.

Yöre halkı tarafından Zeyneddin bin Veli evliya olarak nitelendirilmektedir. Genellikle erkek çocuğa sahip olmak isteyen, ruhsal bozukluğu olan hastalar bu türbeyi ziyaret etmekte ve Allah'tan şifa dilemektedirler.

1. "Ak Mescit". 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
2. M. Sami BAYRAKTAR (2005), Samsun ve ilçelerinde Türk mimarisi eserleri (PDF), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, s. 34, 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 27 Şubat 2023, Doktora Tezi 
3. "Emir el-Hac Veliyyüddin bin Berekât Şah". 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.