İçeriğe atla

Elohist

Elohist (E), belgesel hipotezde anlatılan Tora'nın dört kaynağından biridir. Kaynağın ismi Tanrı için kullanılan Elohim'den gelir. Tanrı, Yahvist (J) kaynağa kıyasla daha az insansıdır.[1]

19.yy'ın sonlarından beri Elohist'in ~M.Ö. 850'lerde kuzeydeki İsrail'de derlendiğine, Yahvist ile birleştirilip ~M.Ö. 750'lerde JE'nin oluşturulduğuna ve ~M.Ö. 400'lerde Tora'nın son halini aldığına inanılmaktadır.[1] Elohist, Yehuda Krallığı'ndan ziyade İsrail'i ve Yehuda'nın Harun rahiplerinden ziyade Levi rahiplerini desteklemektedir. E'de İbrahim'in İshak'ı kurban etme, Musa'nın Mısır'a On Belayı getirişi, Harun ve altın buzağı, Ahit kodu ve rüya tabircisi olarak Yusuf'un hikâyeleri mevcuttur.

Yakın tarihte Elohist'in Yahvist'ten evvel yazıldığı veya Elohist'in tümüyle saf dışı bırakılıp Tora'nın Yoşiya ile Babil Sürgünü zamanları arasında DJP düzeni ile yazıldığı iddiaları ortaya atıldı.[2]

Elohist metnin doğası

Bu kaynakta, Tanrı Musa ile konuşup adının Yahweh olduğunu söyleyene kadar Tanrı için Elohim adı kullanılmaktadır. E, Y kadar olmasa da, Tanrı'yı pişmanlık duyabilen ve olaylarda kendisini gösteren insansı bir şekilde tasvir edilir.

E, antik İsrail'in geleneklerine, onların kahramanları Yeşu ve Efraim'e ve İsrail'in krallarının geldikleri kabilelere özel ilgi duymaktadır. E, Yehuda'dan ziyade İsrail'i desteklediğinden Şehem olayında katliamla toprakların kazanıldığının aksine o toprakların satın alındığını anlatır.

E, Harun soyundan gelmeyen Şilolu Levi rahiplerini destekler ve bu rahiplerin ne İsrail rahipliği ne de Harun soyundan gelen Yehuda'daki rahipliğin üzerinde bir yetkisi vardır. E, altın buzağı hikâyesinde olduğu gibi, Harun'u ve destekçilerini kötü göstermeye çalışmaktadır.

Yahvist ile karşılaştırma

İbrahim ve İshak

Elohist hikâye İbrahim'in göçüyle başlar. Karısının kızkardeşi olarak gösterildiği hikâye Yahvist kaynakta da yer alır. Kaynakta anlatılan ilk büyük hikâye İbrahim'in İshak'ı kurban etmeye götürmesidir. Elohist kaynakta bundan sonra İshak'tan bahsedilmemektedir; görünüşe göre İshak kurban edilmiştir. Yahvist kaynak ise bu öyküyü anlatmamaktadır fakat İshak ile ilgili epeyce hikâyeler bulunmaktadır. Dolayısıyla devamlılığın sağlanması için redaktör tarafından İshak'ın aslen kurban edilmediği onun yerine bir melek tarafından bir koç getirildiği eklenmiştir. Fakat, ilk geleneksel midraş kayıtlarında İshak'ın öldüğü yazılıdır.[3] Dolayısıyla Elohist kaynakta İshak'ın çocukları İbrahim'in çocuklarıdır.

Meleklerin rolü

Yahvist kaynak Tanrı'yı Eden'de yürüyüp Adem ve Havva'yı ararken gösterip insansı tasvir ederken Elohist kaynak melekleri kullanmayı tercih eder. Örneğin, E'deki Yakup'un merdiveni hikâyesinde merdivenin altında Yakup, üstünde Tanrı vardır ve melekler bu merdivenleri inip çıkmaktadır; J'de ise bu olay Yakup'un rüyası olarak anlatılıp yerde Yakup'un gökte Tanrı'nın olduğunu belirtir fakat meleklerden bahsetmez. Yakup'un Tanrı ile olan güreşi de Elohist kaynağa aittir.

Kuzey kabileler yanlılığı

Metin ilerledikçe Elohist'in gözle görülür bir şekilde kuzey kabilelerin (özellikle Yusuf'a ait olanlar) taraftarlığını yaptığı görülür. J'nin aksine E'de Yusuf kabilelerinin politik durumu anlatılır: Benyamin'in doğuşu, Efraim'in üstün oluşu vs. Yahvist, Yusuf kabilelerini utandırmak için Yusuf'un Potifar'ın karısı tarafından taciz edildiği üzerinde dururken Elohist kaynak Yusuf'un rüya yorumcusu dolayısıyla Tanrı'yı anlayan kişi olarak gösterir. Elohist kaynak, kuzey kabileleri kültü için önemli olan Nehuştan'ı da açıklar.

Harun ve Meryem eleştirisi

Elohist, Harun ve ailesi hakkında olumsuz tavır takınmaktadır. Altın buzağı hikâyesi Elohist'te bulunur; bu hikâyeye göre, İsrailoğullarının Kenan topraklarına girememesinin sebebi Harun'un dinden sapıp altın buzağı inşa etmesidir. Elohist kaynak, Meryem'i Karbeyaz Meryem hikâyesiyle ırkçılık yapmakla suçlamakta ve abisi Harun'un aynı görüşleri olduğu için ona da saldırmaktadır.

Mısır'dan çıkış

Mısır'dan çıkış hikâyesi E'de, J'de olduğundan daha kapsamlı bir şekilde anlatılmaktadır. İlk olarak, Elohist sürümde Mısırlıların zalimce İbranilere zor işler yaptırdığı anlatılır. İkinci olarak, On Bela hikâyesinde J Musa'yı Tanrı ile Firavun arasında aracı olarak gösterirken E'de Musa Firavunu kişisel olarak tehdit ettiği ve Mısır'ı alaşağı ettiği görülür. Elohist'e göre pesah tehdidi Mısırlıların İbranileri kovalaması için yeterli bir sebepken J'de Mısırlıların önce çekimser davrandığı sonradan fikirlerini değiştirdiği aktarılır.

On Emir ve Ahit Kodu

Yahvist'te Tanrı'nın Sina'da On Emir'i verişi sade bir şekilde anlatılırken E daha kapsamlı olan Ahit kodu'ndan bahseder. Elohist, bu kadar kapsamlı kanunların nasıl uygulanacağını, Musa'nın akrabası Yetro'yu örnek göstererek açıklar. Kanunların uygulanması için bu kanunların halka okunuşu süreci Elohist'te yer almaktadır.

Elohist metnin kökeni

Teoriye göre E, antik İsrail'in, buradaki kabilelerin (Dan, Naftali, Gad, Aşer, İssakar, Zebulun, Efraim, Menaşe, Benyamin) ve Levilerin hikâyelerinin bir araya getirilip derlenmesiyle oluşmuştur. Özellikle, İsrail kralları çıkaran Efraim kabilesinin önemi üzerinde durmaktadır.

Ahit kodu ve Çıkış 21-23'teki yasa metinleri gibi bağımsız metinlerde bu kaynağa girmiştir.

E'nin Şilo rahipliğinden ve onların polemik fikirlerinden doğduğuna inanılır. Harun rahipliği rakip olduğundan bu ruhban sınıfı E'de küçümsenir ve bazen dolaylı olarak Harun'a saldırılır. E ayrıca İsrail Krallığı'nda doğan gayri-Levi ruhban sınıfını da küçümser.

E, Şilo ruhban sınıfı tarafından elde tutulan Nehuştan gibi sembollerin önemini anlatır ve Harun ruhban sınıfıyla bağdaştırılan Tapınak'tan asla bahsetmez.

Israel Finkelstein'e göre Samaritler M.Ö. 722'de kuzeyden Yehuda'ya gelen mülteciler olduğundan onların ibadetleri Kuzey İsrail Krallığındaki ibadet şekillerine benzer.

Son düzenlemeler

Bilinmeyen bir yazar veya uzman tarafından Yahvist kaynakla Elohist kaynak ~M.Ö. 750'de birleştirilip JE oluşturuldu.[1] Aynı hikâye hem E hem J'de anlatılıyorsa redaktör iki versiyonu da ekledi bazen ikisini birleştirdi.[1] Babil Sürgününden sonra M.Ö. 400'lerde bir rahip veya rahipler tarafından JE, D ve P birleştirilip Tora oluşturuldu.[1]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
  2. ^ Gnuse, Robert K. (2000), "Redefining the Elohist" (Journal of Biblical Literature, Vol. 119, No. 2 (Summer, 2000)), pp. 201-220
  3. ^ Elliot Friedman, Who Wrote The Bible?

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yakub</span> İbrani din büyüğü ve atası, İsrailoğullarının babası

Yakub, Yakov veya İsrail, İsrailoğullarının üç önemli büyüğünden biri olan İbrani din büyüğü ve atasıydı. İbrahim'in torunu ve İshak'ın oğlu olan İsrail, özellikle Yahudilikte çok yüksek bir manevî konuma sahiptir. Hristiyanlıkta önemli bir din büyüğü olarak; İslam'da ise bir peygamber olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">Yaratılış Kitabı</span> Kutsal Kitapın ilk kitabı

Yaratılış Kitabı, Tanah'ın ve Hristiyan Eski Ahit'inin ilk kitabıdır. Yahudilik ve Hristiyanlık geleneklerinde her şeyin başlangıcını; insanlığın erken tarihini, İsrailoğullarının atalarını ve Yahudi milletinin asıllarını açıklayan bir kitap olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">İsrail Krallığı (kuzey)</span>

İsrail Krallığı Birinci İsrail Krallığı'nın MÖ 930'da yıkılmasından sonra kurulmuş iki devletten biridir. MÖ 930'da kurulan krallığın varlığı MÖ 720'de Asur İmparatorluğu'nun işgaliyle son buldu. En önemli şehirleri Şehem, Tirzah ve Samiriye idi.

<span class="mw-page-title-main">Benyamin kabilesi</span> Torada adı geçen On İki İsrail Kabilesinden birisi

Benyamin kabilesi Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Efraim kabilesi</span>

Efraim kabilesi, Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir. Menaşe kabilesi ile birlikte Yosef Hanedanlığını oluştururlar.

İsrail'in On İki Kabilesi İbrani Kutsal Kitabı'na göre, İncil patriği Yakup'un torunlarıdır. Yakup, Yakup'un eşleri Leah ve Rachel, Yakup'un cariyeleri Bilhah ve Zilpah ve Yakup'un on iki oğlu toplu olarak İsrail ulusunu oluştururlar. Modern bilimde 12 sayısının, kuruluş mitinin sembolik bir parçasını ifade etmesi daha muhtemel olduğu düşünülerek, on iki İsrailli kabilenin var olup olmadığı konusunda şüpheler vardır.

<span class="mw-page-title-main">I. Yarovam</span>

Jeroboam, riyb (uğraşan) ve 'am (halk) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş "insanlar için uğraşan" veya "halkın haklarını savunan" anlamına gelen bir isimdir. Kuzeydeki on kabilenin Rehoboam'a karşı ayaklanıp İsrail Krallığı'ndan ayrılarak kurdukları Kuzey İsrail Krallığı'nın ilk kralıydı. Hükümdarlığı 22 yıl sürdü. Hükümdar olduğu tarihler William F. Albright'a göre MÖ 922 - MÖ 901 ve Edwin R. Thiele'ye göre MÖ 931 - MÖ 910'dur.

<span class="mw-page-title-main">Belgesel hipotez</span> Tevratın temellerini ve yapısını açıklayan hipotez

Belgesel hipotez veya Wellhausen hipotezi; Tevrat'ın, yani Musa'nın beş kitabının, birbirlerinden bağımsız, paralel ve tam hikâyelerden oluştuğunu ve redaktörler (düzenleyiciler) tarafından bir dizi düzenlemelerden geçtikten sonra son hâlini aldığını iddia eden hipotez. 1870'lerde geliştirilen hipotez Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir.

JE, Belgesel hipotez'e göre, Tora'nın oluşmasında rol oynayan ara kaynaktır. Redaktörlerin elinden geçen Yahvist (J) ve Elohist (E) kaynakların birleşmesinden oluşmuştur. Hipoteze göre, J MÖ 950'lerde ve E MÖ 850'lerde derlenmiş olup JE olarak MÖ 750'lerde birleştirilmiştir. JE'nin Tora halini alması MÖ 400'leri bulur.

Tesniyeci kaynak ya da kısaca D, Belgesel hipotez (BH)'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biridir. Bu kaynak, Tora'da Tesniye kitabıyla sınırlıdır fakat benzer tema ve dil Tanah'ın Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında da kullanılmaktadır. Bu adı geçen kitaplar dizisi din bilimadamlarınca Tesniyesel tarih olarak adlandırılır.

Tora Redaktörü (R), Belgesel hipotez (DH)'e göre, Tora'nın kuramsal kaynakları olan Tesniyeci (D), Ruhbani (P) kaynaklarını ve Yahvist (J) ile Elohist (E) kaynaklarının birleşiminden oluşan JE ara kaynağını düzenleyip bir araya getirip Tora'yı yaratan figürdür.

Yahvist ya da kısaca J, Belgesel hipotez (DH)'e göre Tora'yı oluşturan dört ana kaynaktan biridir. Kaynakların en eskisi olup Tekvinin yarısına yakınını, Çıkış'ın ilk yarısını ve Sayıların bazı kısımlarını oluşturur. J'de Tanrı insansı olarak anlatılıp ismi Yahweh (Yehova)'dir; Yehuda Krallığı'na ve bu krallıktaki insanların tarihine özel bir ilgi duymaktadır. J'nin ~MÖ 950'de derlendiğine ve ~MÖ 400'de Tora ile birleştirildiğine inanılır.

Ruhbani kaynak (P) (veya Ruhbani metin, Priestly source), Belgesel hipotez'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biri olup Wellhausen formülasyonuna göre kaynakların sonuncusudur. Harun rahiplerinin bir ürünü olup rahiplerin karakteristik özellikleri, nüfus ve soyağaçlarıyla ilgili bilgiler sunar. Babil Sürgünü süresince ve sonrasındaki (M.Ö. 550-400) durumları anlattığından Tora'nın M.Ö. 400 civarından derlendiği düşünülmektedir.

Ayin Dekalogu Çıkış 34:11-26 'da verilen emirlerin listesidir. Johann Wolfgang von Goethe'nin teklifini benimseyen yüksek eleştiri ekolünden din bilimciler, On Emir olarak da bilinen Çıkış 20:2-17 ve Tesniye 5:6-21 'deki "Etik" veya "Ahlaki Dekalog" ile kıyaslamaktadır. İnanışa göre, Ahit'teki din "ayinsel"den "etik"e doğru evrim geçirmiştir ve metinde ters gözükse dahi "Ayin Dekalogu" "Etik Dekalog"dan önce yazılmıştır. Diğer din bilimciler, Çıkış 34'teki ayetleri "küçük Ahit kodu" olarak adlandırmaktadır; düşünüşe göre küçük Ahit kodu, On Emir ile aynı zamanlarda yazılmış olup ya İsrail dininin farklı bir fonksyonuna hizmet ediyordu ya da Antik Yakın Doğu dini metinlerinden etkilenilmişti.

<span class="mw-page-title-main">Altın buzağı</span> Eski Ahitte bahsi geçen bir put

Altın buzağı, Eski Ahit'e göre, Musa Sina Dağı'na çıktığında isyan başlatan İsrailoğullarını memnun etmek için Samiri tarafından yapılmış bir puttur. Buzağı, Mısır'ın Tanrısının fizikselleştirilmiş haliydi, dolayısıyla hem puta tapıldığından hem de Tanrı görselleştirildiğinden çifte hata yapılmıştır. Çıkış 32:7-14 RAB Musa'ya, “Aşağı in” dedi, “Mısır'dan çıkardığın halkın baştan çıktı. Buyurduğum yoldan hemen saptılar. Kendilerine dökme bir buzağı yaparak önünde tapındılar, kurban kestiler. ‘Ey İsrailliler, sizi Mısır'dan çıkaran ilahınız budur!’ dediler.”RAB Musa'ya, “Bu halkın ne inatçı olduğunu biliyorum” dedi, “Şimdi bana engel olma, bırak öfkem alevlensin, onları yok edeyim. Sonra seni büyük bir ulus yapacağım.”Musa Tanrısı RAB'be yalvardı: “Ya RAB, niçin kendi halkına karşı öfken alevlensin? Onları Mısır'dan büyük kudretinle, güçlü elinle çıkardın. Neden Mısırlılar, ‘Tanrı kötü amaçla, dağlarda öldürmek, yeryüzünden silmek için onları Mısır'dan çıkardı’ desinler? Öfkelenme, vazgeç halkına yapacağın kötülükten.Kulların İbrahim'i, İshak'ı, İsrail'i anımsa. Onlara kendi üzerine ant içtin, ‘Soyunuzu gökteki yıldızlar kadar çoğaltacağım. Söz verdiğim bu ülkenin tümünü soyunuza vereceğim. Sonsuza dek onlara miras olacak’ dedin.” Böylece RAB halkına yapacağını söylediği kötülükten vazgeçti.

<span class="mw-page-title-main">Aşer</span>

Aşer, Tekvin'e göre Yakup ile Zilpa'nın ikinci oğulları ve Aşer kabilesinin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Levi (Yakub'un oğlu)</span> Eski Ahit karakteri

Levi, Tekvin'e göre, Yakup ile Lea'nın üçüncü oğlu ve Levi kabilesinin kurucusudur; fakat Arthur Peake'in iddiasına göre, kabilenin diğer İsrail kabilelerine bağlılığını göstermek için sonradan eklenmiştir. Bazı dini ve siyasi ayrıcalıklar Levilere verilmişti ve Tevrat'ın ilk kaynakları olan Yahvist ve Elohist'e göre Levi rahip demek olup bir soyla ilgisi yoktur; bunun bir soy olarak gösterilmesi Ruhbani kaynağa ve Musa'nın kutsamasına rastlar; bunun amacı ruhban sınıfını farklı bir köke dayandırma çabasıdır.

Miryam veya Meryem Amram ile Yochebed'in kızı ve Musa ile Harun'un ablasıdır. Adından ilk defa Tevrat'ın Çıkış kitabında bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">Kitâb-ı Mukaddes kaynaklı soyağaçları</span>

Semavi dinlerin kutsal kitaplarında ilk insan olarak gösterilen Adem'in Tanah bazlı soyağacı aşağıda sunulan bağlantılarda bulunmaktadır:

<span class="mw-page-title-main">Benyamin (Yakub'un oğlu)</span> Kutsal Kitapta adı geçen kişi

Benyamin, Tekvin'e göre Yakup'un on iki oğlunun sonucusu ve Rahel'in iki oğlunun sonuncusudur. Benyamin kabilesinin kurucusudur. Eski Ahit'te anlatılana göre, Rahel'in büyük oğlu Yusuf'un aksine Benyamin Kenan topraklarında doğmuştur. MÖ 1443 yılında, İbrani takvimine göre aynı zamanda doğum günü olan 11 Heşvan'da 111 yaşında öldü. Kur'an'da Benyamin için, abileri Yusuf'a tuzak kurarken onun yanında kaldığı için dürüst genç evlat denir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.