Ellen Andrée

Ellen Andrée
Ellen Andrée (yaklaşık 1880)
Doğum	Hélène Andrée ya da Hélène André 1857 Paris, Fransa
Ölüm	1925 Paris, Fransa
Milliyet	Fransız
Meslek	aktris, ressam modeli
Tanınma nedeni	Edgar Degas, Édouard Manet ve Auguste Renoir gibi ressamlara modellik yapması

Ellen Andrée gerçek adıyla Hélène André^[1] ya da Hélène Andrée^[2] (1857 - 1925), 1879 yılından 20. yüzyılın başlarına kadar sahneye çıkmış ünlü Fransız tiyatro oyuncusudur. Oyuncu, sanat hayatı boyunca pek çok komedide rol aldı ve natüralist tiyatro gruplarında çalıştı.

Andrée, 1870'li yıllarda Edgar Degas, Édouard Manet ve Auguste Renoir gibi dönemin ünlü ressamlarına modellik yaparak ünlü oldu.

Ellen Andrée, 1857 yılında Paris'teki Rue Geoffroy-Marie'de dünyaya geldi.^[1] Gerçek adı Hélène André'dir. Ailesi ve gençliği hakkında çok az ve zaman zaman birbiriyle çelişen bilgiler vardır. 1910 yılında, sanat simsarı Ambroise Vollard'dan Pierre-Auguste Renoir'nın otobiyografisi için verdiği bilgilerde ve daha sonraları sanat tarihçisi Adolphe Tabarant'ın yazdığı Manet biyografisi için aldığı notlarda oyuncudan bahsedilir.

Andrée ile ilgili iddialardan biri babasının orduda subay, annesinin ise büyük bir kıyafet dükkanında tezgahtar olduğudur.^[1] Tabarant'ın Manet'nin otobiyografisi için aldığı notlarda ise aktrisin babasının ressam Edmond André olabileceği yazmaktadır.^[3] Andrée, profesyonel olarak modelliğe Worth Modaevi'nde başladı.

Modelin 1870'lerin ortalarından itibaren İzlenimci ressamların buluşma yeri olarak bilinen Café de la Nouvelle Athènes'in müdavimi olduğu söylenir. O günlerde burjuva aileden gelen bekar bir kadının kafede vakit geçirmesi olağandışı ve uygunsuz bulunan bir durumdu. Bu tip mekanlara sadece çalışan sınıftan kadınlar ya da hayat kadınları giderdi.^[4] Andrée bu kafede Manet, Degas, Renoir gibi dönemin popüler ressamlarıyla tanıştı ve onlara eserleri için modellik yaptı. O günlerde ressam modelleri için güzellik aranan bir şart olmamasına rağmen sanat tarihçisi Françoise Cachin'e göre Andrée güzel bir kadındı ama daha önemlisi sahip olduğu karizmayla insanları etkiliyordu.

Andrée, bir ressamın atölyesinde modellik yaparken aktör Lassouche tarafından keşfedildi ve bu sayede sahneye çıkmaya başladı.^[1] Poz verdiği Henri Gervex'in tablosu Rolla'nın 1878 yılında düzenlenen Paris Salonu'nda skandal yaratması, aktrisin ünlenmesine ve tiyatro işlerinin artmasına sebep oldu. Oyunculuk günlerinin ilk günlerinde Ellen Andrée ismini kullanmaya başladı. 1887 yılında ressam Henri Julien Dumont ile evlendi. Evlenmelerinin ardından çift Ville d'Avray isimli Paris banliyösünde yaşamaya başladı. Andrée, 1925 yılında ölene kadar tiyatro oyunculuğuna devam etti. 1875 ile 1881 yılları arasında pek çok tabloda modellik yapan aktrisin dönemin ünlü fotoğrafçısı Felix Nadar tarafından çekilmiş birçok sahne fotoğrafı da vardır.

Manet ve Degas Hélène André'nin poz verdiği ilk ressamlardır. Manet'nin 1875 yılında çizdiği tablosu Parisli'de (La Parisienne) tipik bir Üçüncü Cumhuriyet kadını gibi görünmektedir. O dönemde Nina de Callais ve Henriette Hauser gibi şık kadınlar çok popülerdi ve Andrée bu portrede bu kadınları andırıyordu.^[5] Manet, ilerleyen yıllarda Andrée'yi model olarak kullanmaya devam etti. Bugün Musée d'Orsay'nin koleksiyonunda olan 1878 tarihli bir başka portrede modeli dönemin genç, sarışın bir kadın olarak resmetti. Ressam aynı yıl Kafede isimli bir tablo daha yaptı. Bu tabloda sol taraftaki şapkalı kadın da Andrée'dir. Ressam ve modeli 1880 yılında, şu anda özel bir koleksiyonda yer alan Oturan Kız tablosu için bir kere daha birlikte çalıştılar.

• 
  Manet: Parisli, 1875
• 
  Manet: Sarışın Genç Kadının Portresi, 1878
• 
  Manet: Kafede, 1878 (Şapkalı kadın André)
• 
  Manet: Oturan Kız, 1880

Modelinin Ellen Andrée olduğu tartışmalı iki Manet tablosu daha vardır. Andrée'nin Chez le Père Lathuille isimli tablonun çizimlerinin ilk iki seansında poz verdiği bilinmektedir. Fakat daha sonra yerini Jacques Offenbach'ın bir akrabası olan Judith French'e bıraktı. Tablodaki kadının ne kadar Andrée'yi yansıttığı bu sebepten tartışmalıdır. 1982 yılında, sanat tarihçisi Theodore Reff, Manet'nin Erik isimli tablosunda poz veren kişinin Hélène André olabileceğini iddia etti. Reff'in bu iddiasıyla ilgili kanıtı yoktu.^[6] Meslektaşı Charles S. Moffett bu iddiaya itiraz etti ve Erik'teki kadının modelin poz verdiği bilinen diğer tablolardaki kadına hiç benzemediğini söyledi.

• 
  Manet: Chez le Père Lathuille, 1879
• 
  Manet: Erik, 1878

Edgar Degas 1875 yılında defterine "Hélène ve Desboutin kafedeyken" desenli bir tablo yapmaya karar verdiğini yazmıştı.^[5] Ressam, 1876 yılında, Hélène André ve ressam Marcellin Desboutin'i bir kafe yan yana otururken resmettiği Absent İçenler'i tamamladı. Bu tablodaki kafe Degas ve Andrée'nin tanıştığı Café de la Nouvelle Athènes idi. Sanat tarihçisi Françoise Cachin'e göre Absent İçenler'deki çift "kentin ayaktakımını" temsil ediyordu.^[7] Hélène André'nin tablodan nefret ettiği ve "le monde renversé, quoi! Et nous avons l'air de deux andouilles ("Dünya tersine dönmüş gibi! Ve biz gerizekalı gibi görünüyoruz") yorumunu yaptığı söylenir.

Degas, 1876 yılında André'nin bir portresini daha yaptı. Bu portre şu anda Şikago Sanat Enstitüsü'nde sergilenmektedir. 1877 - 1880 yılları arasında yaptığı, şu anda Metropolitan Sanat Müzesi'nin koleksiyonunda yer alan portrede ise modeli profilden küpesi görünecek şekilde resmetti. Degas, 1879 yılında, modelin iki pastel portresini yaptı. Bu resimlerin birinde André döneminin şehirli kadın kıyafetleri içindedir. Diğerinde ise iki kadınla birlikte resmedildi. Bu iki resim de bugünlerde özel koleksiyonlarda yer almaktadır. Model 1879'da sahnede Ellen Andrée ismini kullanmaya başladığı için Degas'nın bir çiziminde de "Aktris Ellen Andrée" olarak anılır.

Yıllar sonra, Andrée'ye Degas'nın sanatıyla ilgili fikri sorulduğunda model, ressamın eserleriyle ilgili olumsuz yorumlar yaptı. Andrée, kendisini yeşil tonlarda ve çirkin çizdiği için ressamı sevmediğini söyleyip Camillo Innocenti, Louis Welden Hawkins ve Giuseppe de Nittis gibi ressamların eserlerini tercih ettiğini açıkladı.^[8]

• 
  Degas: Absent İçenler, 1876
• 
  Degas: Ellen Andrée'nin Portresi, 1876
• 
  Degas: Şehirli Kadın, 1879
• 
  Degas: Küpeli Profil, 1877–80

• Jean Sutherland Boggs (1988), Degas, 1834–1917 (sergi kataloğu), Paris, ISBN 2-7118-2146-3 

• Françoise Cachin (1991), Manet, Köln, ISBN 3-7701-2791-9 
• Julius Meier-Graefe (1912), Edouard Manet, Münih: R. Piper 
• Jill Berk Jiminez (2013), Dictionary of Artists' Models, Şikago: Routledge, ISBN 9781135959210 
• Theodore Reff (1982), Manet and Modern Paris: One Hundred Paintings, Drawings, Prints, and Photographs by Manet and His Contemporaries, Washington: National Gallery of Art, ISBN 9780226707204 
• Women Impressionists: Berthe Morisot, Mary Cassatt, Eva Gonzalès, Marie Bracquemond, Hatje Cantz, 1 Nisan 2008, ISBN 978-3775720793