İçeriğe atla

Elazığ ağzı

Elazığ ağzı (veya Harput ağzı), Türkiye Türkçesi ağızlarının doğu grubunda yer almaktadır. Kullanılan kelime ve telaffuzlar temelini, şu anki Elazığ ili sınırları içerisinde bulunan tarihi Harput'tan alır.

Kelimelerin Bazı Telaffuzları

Elâzığ ağzı telaffuzlarına genellikle -yor eki atılır.

Napıyorsun kelimesinin Elâzığ Ağzı telafuzu
Napıyorsun kelimesinin Elâzığ Ağzı telafuzu
Ne ediyorsun cümlesinin Elâzığ Ağzı telafuzu
Ne ediyorsun cümlesinin Elâzığ Ağzı telafuzu
  • 1. tekilde (ben) kelimenin sonuna -im eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor -um kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidim' şeklinde telafuz edilir.
  • 2. tekilde (sen) kelimenin sonuna -isin eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor -sun kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidisin' şeklinde telafuz edilir.
  • 3. tekilde (o) kelimenin sonuna -i eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidi' şeklinde telafuz edilir.
  • 1. çoğulda (biz) kelimenin sonuna -ik eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor -uz kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidik' şeklinde telafuz edilir.
  • 2. çoğulda (siz) kelimenin sonuna -isiz eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor -sun -uz kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidisiz' şeklinde telafuz edilir.
  • 3. çoğulda (onlar) kelimenin sonuna -iler eki getirilir. Örneğin: Gid -(i)yor -lar kelimesinde -yor eki atılarak 'Gidiler' şeklinde telafuz edilir.

Kelimelerin çoğunda 'k' harfi değiştirilerek 'g' şeklinde telaffuz edilir.

Kapı kelimesi ve kaldırmak fiilinin Elâzığ Ağzı telafuzu
Kapı kelimesi ve kaldırmak fiilinin Elâzığ Ağzı telafuzu

Bazı Kelimelerin Elâzığ ağzı Karşılığı

Günlük hayatta kullandığımız bazı kelimelerin Elâzığ ağzı karşılığı şöyledir:[1]

Söylenen Kelime Kelimelerin Karşılığı
Ayancah Merdiven
Ayınmah Uyanmak, kendine gelmek. Fark etmek, sezmek. Bir zarara uğrayacağını anlayıp önlemek
Baboş Yiğit, delikanlı,çocuk ve gençlere sevgi ifade eden hitap.
Basduh Pestil, Üzüm ya da Dut şırasından yapılır. Erik ezmesindende yapıldığı olur. Bağ-nişe-erük basduğu gibi isimlere ayrılır.
Bıldır Geçen Yıl.
Bibi Hala
Cısdıbıldah Çırıl çıplak.
Cıncıh Temiz, çok temiz.
Çağa Çocuk
Çağam Yavrum, çocuğum.
Çüt Çift, iki kişi beraber.
Densüz Akınsız, izansız, münasebetsiz.
Devresü Ertesi.
Diyesin Acaba.
Diyeze/Eze Teyze
Dönbek Darbuka
Dutunu Dut'un çukur taş içinde dövülüp un haline getirilmiş hali.
Enselemek Kovalamak.
Erçel Yaramaz, huysuz çocuk.
Erişte Makarna gibi kesilip, çorbası yapılan kurutulmuş hamur.
Eşgere Aşikar, açık.
Evermek Evlendirmek.
Eyreti İyreti, emanet.
Farşımalamat Gizli yapılan bir işin açığa çıkması. Rezil olmak.
Gakgo Ağabey, büyük kardeş.
Gakgoş Abi, kardeş anlamında hitap.
Garnağıssi Karın ağrısı (Beddua)
Garış Beddu'a. Garış vermek: Beddu'a etmek.
Gaynata Kayın baba, kayın peder.
Gıggılik Tepe, zirve, en uç yükseklik.
Gırnata Kılarnet
Gişi Koca, eş.
Gurabiye Bisküvi, kuru pasta. Gurabiye çocuğu: Kibar, nazik.
Gurut Suyu süzülmüş yoğurtun kurutulmasıyla yapılan bir yemek malzemesi.
Güvegi Damat
Gövüllenmek Sevdalanmak.
Hımik Burnundan, genizden konuşan.
Hıllike Giyimine özen göstermeyen.
Horata Laf söz..
Horata etmek Laflamak.
İsot Biber
İtürmüşüm Unutmuşum.
Kırtik 1- Pek az, azıcık. 2- Kullanılmakla az bir parça kalmış sabun. (Bir kırtik kalmış)
Kortik Çukur.
Gumbik Küçük tümsek.
Küvre Sünnet olan çocuğu kucalayan.
Loğ Dam toprağını şıkıştırmakta kullanılan taş silindir.
Makaraları koyvermek Topluca gülmek.
Mahna Bahane.
Mezre/Mezire Mezra, Şehir Harput'ta iken şimdiki Elâzığ'ın yerinin adı. Yakın zamana kadar, Harputlular ve çevre köylüler Elâzığ'a mezre veya Mezzire derlerdi.
Mıkayyet olmak Sahip çıkmak, sahip olmak.
Mıhaşer/Mıkaşer Kabuğu çıkarılmış ve iki parçaya ayrılmış kara nohut. Erişte çorbasına konulur.
Mozik Topaç
Orcik Cevzili sucuk. Üzüm şırasından yapılan bulamaca, ipe dizilmiş ceviz badem içi dizisi birkaç defa batırılıp kurutularak yapılır.
Örken Kalın ip halat.
Ösgemek Özlemek.
Pırçikli Havuç
Pirpirim 1- Semizotu. 2- Çok yaşlı ya da düşkün kişi.
Sufat Surat, sima.
Sitil Bakraç, kova.
Şeve Camdan yapılmış bilezik.
Şeve gırmah Hareketli, edalı ve işveli bir şekilde oyun oynamak.
Şılombu patlatmak Gaz yapmak, osurmak, yellenmek.
Taka Duvarda yapılmış kapaksız küçük dolap.
Tavlanmah Şişmanlamak.
Tavlu Şişman.
Tevekkeli Akılsız, saf, sehlük.
Tump İki tarla arasındaki sınır belirleyen toprak yükseklik
Tosbağa Kaplumbağa.
Usulcanah Yavaşça, sessizce.
Utmah Oyunda ya da kumarda kazanmak.
Utuzmah Oyunda ya da kumarda kaybetmek.
Ürkütmek 1-Hayvanı korkutup kaçırmak. 2-Çalmak aşırmak.
Üsgüre Derin çorba kasesi.
Yatsı Mehli Yatsı namazı vakti.
Yalavuz Yalnız
Yarennik Şaka.
Yarennik etmek Şakalaşmak.
Zokah/Zuvah Sokak.
Zurba Kuş sürüsü. Sürü. Kalabalık..

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Elazığ (il)</span> Türkiyenin Doğu Anadolu Bölgesinde bir il

Elazığ, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Havzası'nda bulunan, on bir ilçeden oluşan il. Konumu itibarıyla; ili doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, güneyden Diyarbakır, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, kuzey batıdan Erzincan illerinin arazileri çevrelemektedir. İlin sınırları 8.327 km²'si kara, 826 km²'si baraj ve doğal göl olmak üzere toplam 9153 km²'lik alanı kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Elazığ</span> Elazığ ilinin merkezi olan şehir

Elazığ, Türkiye'nin Elazığ ilinin merkezi ve bölgenin en eski kentlerinden biridir. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İtalyanca</span> Roman dili

İtalyanca, çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Harput</span> Antik bir kent

Harput, Elazığ'da bulunan bir antik kenttir. MÖ 20. yüzyıldan beri yerleşimin bulunduğu Harput, tarih ve kültürüyle adeta Yukarı Fırat bölgesini temsil eder. İslam hakimiyeti öncesi ve sonrasında pek çok medeniyete ev sahipliği yapan şehir bu medeniyetlerden günümüze ulaşan eserleriyle açık hava müzesi gibidir ve önemli bir turizm merkezidir.

Kip, dilbilgisinde bir fiilin kök veya gövdesinin zaman, yargı veya niyete göre girdiği geçici kalıptır. Kip, bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.

Akadca, Doğu Sami dillerine ait Antik Mezopotamya'da, özellikle Asur ve Babil imparatorluklarında kullanılmış ölü dil. Dil, kayda geçmiş ilk Sami dili olup, aslen soysal açıdan akraba olmadığı Sümerce için kullanılmış çivi yazısı ile yazılmıştır. Akadca ismini Akad İmparatorluğu'nun başkenti Akad şehrinden almıştır. Bir izole dil olan Sümerce ve Akadcanın birbirleri üzerindeki karşılıklı etkileşimleri, bu iki dilin bir dil birliği içerisinde sınıflandırılmasına yol açmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bulgaristan Türkleri</span> Bulgaristanda yaşayan Türkler

Bulgaristan Türkleri, soyları Osmanlı İmparatorluğu döneminden itibaren iskan politikası ile Balkanlar'a göç etmiş Türklerden ve başka bir Türk kavmi olan Ön Bulgarlardan gelen, günümüzde Bulgaristan topraklarında yaşayan Türklerdir. 2021 yılında 514,836 Türk asıllı Bulgaristan vatandaşı vardır ve bu da onları ülkenin en büyük etnik azınlığı yapmaktadır. Bulgaristan Türkleri aynı zamanda Balkanlar'daki en büyük Türk nüfusunu oluşturmaktadır. Genel olarak güneydeki Kırcaali ilinde ve kuzeydoğudaki Şumnu, Silistre, Razgrad ve Eski Cuma illerinde yaşarlar.

Özne ya da fâil, bir cümlede yüklem ile bildirilen işi, eylemi ya da oluşu yerine getiren veya yüklem aracılığıyla hakkında bilgi verilen ögedir. Özne, yükleme sorulan "kim" ve "ne" sorularıyla bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Ubıhça</span>

Ubıhça veya Vubıhça Kuzeybatı Kafkas dillerinden bir tanesiydi. 1992'de bu dili konuşan son kişi Tevfik Esenç'in yaşamını yitirmesiyle birlikte ölü dil hâline geldi. Alfabesi yoktur.

İyelik ekleri veya sahiplik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek kime veya neye ait olduğunu bildiren ekler.

Sıfat ya da ön ad; isimlerin ya da diğer sıfatların önüne gelerek onları miktar, sıra, konum, renk, biçim, bıraktığı izlenim gibi çeşitli yönlerden tanımlayan, tarif eden kelime türüdür. Sıfat ile nitelediği veya belirttiği ismin oluşturduğu kelime grubuna "Sıfat Tamlaması" denir. Her sıfat, bir Sıfat Tamlaması kurar. Sıfatın olduğu heryerde aynı zamanda Sıfat Tamlaması'ndan da sözedilir. Sıfat Tamlaması'nın çeşitleri yoktur.

Kıbrıs Türkçesi, Kıbrıs Türkleri tarafından konuşulan Türkçe ağzıdır. Güney Anadolu ve İç Anadolu ağızlarının bir uzantısı olarak vurgulanır; ancak bununla birlikte Anadolu'nun farklı bölgelerindeki ağızlara özgü benzerlikler de taşıması nedeniyle bu iki bölgeyle birebir ilgi kurmak mümkün değildir.

Eski Anadolu Türkçesi veya Eski Türkiye Türkçesi, 13. yüzyılın başlarında oluşup sonrasında Anadolu ve Rumeli'de kullanılan Oğuz Türkçesi temelindeki ölü dildir. Batı Türkçesinin ilk dönemini teşkil eden Eski Anadolu Türkçesine Batı Türkçesinin bir oluş, bir kuruluş devresi olarak bakılmaktadır. Batı Türkçesini Eski Türkçeye bağlayan birçok bağlar bu devrede henüz kendisini iyice hissettirmektedir. Bu devreden sonraki Türkçede görülen birçok yeni şekiller bu devrede henüz Eski Türkçedeki eski şekillerinin izlerini taşımaktadırlar.

Ek-fiil, ek-eylem veya cevher fiil, Türkçede isimlerin sonuna eklenerek onları yüklem haline getiren bir ektir. Bu ek Eski Türkçe "ér- : olgunlaşmak, yetişmek, tamam olmak" fiilinden evrilip zaman içinde "i-mek" haline gelmiş ve zamanla kökünün de erimesiyle bugün sadece “şu veya bu durumda bulunmak” manalarını cümleye katan (i)-di, (i)-miş, (i)-se ve (i)-dir halleri kalmıştır. Diğer dillerden muadil olarak İngilizce "to be",Latince "esse" fiilleri örnek verilebilir.

Biçimbilim, yapıbilim, biçim bilgisi, şekil bilgisi, morfoloji veya yapı bilgisi dilbilimde sözcüklerin içyapısını inceleyen alt dalıdır. Temel inceleme nesnesi, dilin anlam taşıyan en küçük parçaları olan biçimbirimlerdir. Biçimbilim, sözcükleri, nasıl oluşturulduklarını ve diğer sözcüklerle ilişkilerini inceler ve sözcüklerin kök, gövde ve ek gibi bileşenlerinin yapısını çözümler.

Şahıs eki veya kişi eki, yüklemin kişisini (özneyi) belirten ek. Fiil kiplerine veya ek-fiillere eklenerek işin veya oluşun kim tarafından gerçekleştirildiğinin anlaşılmasını sağlayan eklerdir.

Özne-yüklem uyumu; Türkçe bir cümlede özne ve yüklemin şahıs (kişi), tekillik-çoğulluk ve olumluluk-olumsuzluk yönünden uyumlu olması. Özne-yüklem uyumsuzluğu, dil bilgisi açısından bozukluklara neden olur.

Ge'ez (ግዕዝ), Eritre ve Kuzey Etiyopya'da konuşulmuş eski bir Sami dilidir. Dil Etiyopya Ortodoks Tevhîdî Kilisesi'nin ayin dili olup Ge'ez alfabesi ile yazılmaktadır.

Sorani dilbilgisi, Irak ve İran'da konuşulan bir Kürtçe lehçesi olan Soranicenin dilbilgisidir.

Esperanto dilbilgisi, kuralları aşırı şekilde düzenli olması için tasarlanmıştır. Eklemeli bir dil olan Esperanto'nun kelime dağarcığı Hint-Avrupa dil ailesi, özellikle de Latin, Slav ve Germen dilleri esas alınarak hazırlanmıştır. Esperanto serbest cümle dizimine sahiptir, cümledeki ögelerin yerleri değiştirildiğinde cümlenin anlamı değişmez.