İçeriğe atla

Elamais

Elamais
Elamais
147 MÖ-221/222 MS
MÖ 51 yılında Elamais'in yaklaşık sınırları.
MÖ 51 yılında Elamais'in yaklaşık sınırları.
TürÖzerk devlet, sıklıkla Part İmparatorluğu'nun bir vasalı
BaşkentSusa
HükûmetMonarşi
• y. 147 MÖ
I. Kamnaskires Soter
• 221/222 MS
V. Orodes
Tarihî dönemKlasik Antik Çağ
• Kuruluşu
147 MÖ
• Dağılışı
221/222 MS
Öncüller
Ardıllar
Selefkî İmparatorluğu
Sasani İmparatorluğu

Elymais veya Elamais (Ἐλυμαΐς, daha eski adın Helenik biçimi olan Elam ), MÖ 2. yüzyıldan MS 3. yüzyılın başlarına kadar uzanan özerk bir devlet ve sıklıkla Part kontrolü altında bir vasaldır. Susa'da (günümüzde Huzistan, İran bölgesi) Basra Körfezi'nin başında yer alıyprdu.[1] Nüfusun çoğu muhtemelen bir zamanlar bu bölgenin kontrolünü elinde bulunduran antik Elamlılardan[1] geliyordu.

Genel bilgi

Elamaislıların yetenekli okçular olduğu biliniyordu. MÖ 187'de Bel tapınaklarını yağmaladıktan sonra III. Antiohos'u öldürdüler. Elamais krallığının ortaya çıkmasından 250 yıl önce Ahameniş İmparatorluğu tarafından Elamca hâlâ kullanılıyor olmasına rağmen dilleri hakkında hiçbir şey bilinmiyor.[2] Elamais'te çok sayıda Aramice yazıt bulunmuştur.[3]

Bölgenin "gümüş ve altın zenginliğinden", Elamais'ten IV. Antiohos'un ilgisini çeken bir "şehir" olarak söz eden deuterokanonik eser 1. Makabeler'de bahsedilmektedir: Buradaki anlatıda "tapınağının çok zengin olduğu, Yunanlıların ilk hükümdarı Makedon kralı II. Filip'in oğlu İskender'in oraya bıraktığı altın kaplamalar, göğüs zırhları ve silahlar. Bunun üzerine [Antiohos] geldi ve şehri alıp yağmalamaya çalıştı, ancak vatandaşlarca planı öğrenildiğinden bunu başaramadı."[4] Yahudi tarihçi Uriel Rappaport, 1 Maccabees'in yazarının "yanıldığını", "Elamais'in bir şehir değil, bir ülke olduğunu" ve "Elamais'te kalan hazineler (İskender) hakkında başka hiçbir hikayeden bahsedilmediğini" yazıyor.[5]

Elamais'in eyaletleri Massabatice (daha sonra Masabadhan), Corbiane ve Gabiane idi. Susa, Elamais bölgesinin doğusunda yer alıyordu. Elamais krallığı, MS 3. yüzyılın başlarında Sasani istilasıyla yok olana kadar varlığını sürdürdü.

Madeni para

Elamais kralı III. Kamnaskires ve eşi Anzaze'nin parası
Fraates Sikkesi, MS 2. yüzyılın başı-ortası

Elamais sikkelerinde bir kral tasvir edilmiştir; Bunun bir Part kralı mı yoksa yerel bir hükümdar mı olduğu bilinmiyor çünkü bu tür bilgiler gün ışığına çıkmıyor. Bu madeni paralar, Yunan Drahmi ve Tetradrahmi standartlarını temel alıyordu. Kraliyet resmi genellikle Part sikkelerine dayanır ve genellikle hilal şeklinde yıldız içeren bir çapa bulunur. Arka yüzde, çevresinde metin bulunan bir Artemis figürü veya büstü, bir kartal veya genellikle yalnızca uzun noktalar bulunur (bu, nümismatçıların gravürcülerin Yunanca bilmediğine veya yazıları zaten anlaşılmaz olan madeni paralardan kopyaladıklarına inanmalarına yol açmıştır).[6]

Doğu Mezopotamya'da konuşulan çağdaş Geç Eski Doğu Aramicesinden daha muhafazakar olan Aramicenin bir çeşidi, Sasanilerin yükselişine kadar Elamais'te kaydedilmiştir. Elamais'in kançılaryası, el yazısı harflerle ve bitişik harflerin sık kullanımıyla karakterize edilen ve görünüşe göre çağdaş Part kançılarya yazısından etkilenen, Aramice alfabesinin kendi versiyonunu geliştirdi. Ancak Aramice'nin Elamais'te konuşulan bir dil olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur.[7] Yalnızca madeni paralarda (III. Orodes'ten beri) ve Tang-e Sarvak'ınki gibi yazıtlarda kayıtlıdır.[8]

Kralların listesi

Kamnaskirid hanedanı

  • I. Kamnaskires Soter (y. MÖ 147) ?)[9]
  • II. Kamnaskires Nikephoros (MÖ 147-139)[9]
  • MÖ 140/139'dan itibaren Elamais, MÖ 82 civarına kadar ara sıra isyanlarla birlikte birkaç on yıl boyunca doğrudan Part kontrolü altındaydı.[10] Bilinen gaspçılar veya isyancılar şunları içerir:
    • Okkonapses (MÖ 139/138–137)[11][a]
    • Tigraios (MÖ 137–132)[11][b]
    • Darius Soter (MÖ 129 civarı)[14]
    • Pittit (MÖ 125–124)[13]
  • III. Kamnaskires, Anzaze ile (MÖ 82–62/61)[15][c]
  • IV. Kamnaskires (MÖ 1. yüzyıl)[18]
  • V. Kamnaskires (MÖ 1. yüzyılın sonları)[9]
  • VI. Kamnaskires (MS 1. yüzyılın ortası/sonu)[19][d]

Arşak hanedanı

  • I. Orodes (1. yüzyılın sonları)[21]
  • II. Orodes (1. yüzyılın sonu/2. yüzyılın başı)[22]
  • Fraates (1. yüzyılın sonu/2. yüzyılın başı)[22]
  • Osroes (2. yüzyıl)[23]
  • Ulfan ile III. Orodes (2. yüzyıl)[24]
  • Abar-Basi (2. yüzyıl)[24]
  • IV. Orodes ( y. 165/170'den itibaren)[24]
  • Khwasak (3. yüzyıl)[25]
  • V. Orodes (3. yüzyıl)[24]

Notlar

  1. ^ Rezakhani (2013), Okkonapses'i MÖ 188-187'de Seleukos kralı III. Antiohos'a karşı yerel bir isyancı olarak önemli ölçüde daha erken bir tarihe yerleştirdi.[12]
  2. ^ Shayegan (2011) speculates that an Elamite prince referenced in Babylonian sources, Kamnaskires Soter, was placed on the Elamite throne by the Parthian king Phraates II after Tigraios's defeat and ruled Elymais 133–130 BC.[13] Other scholars omit this figure.[9]
  3. ^ Kamnaskires III's and Anzaze's coins are attested 82–75 BC.[9][16] Shayegan (2011), 62/61 yılında Roma generali Pompey ile diplomatik ilişkiler kurulana kadar ülkeyi yönettiklerini, ardından da oğulları Kamnaskires ile birlikte Partların onların yerini aldığını ileri sürmüştür.[17]
  4. ^ VI. Kamnaskires, sikkelerinde her zaman yaşlı olarak tasvir edilir; bu, muhtemelen 96 yaşına kadar yaşayan kimliği belirsiz bir Kamnaskires'in kayıtlarını yansıtır.[20]

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b Hansman, John F. "ELYMAIS". Encyclopædia Iranica. 26 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2012. 
  2. ^ G. Cameron Persepolis Treasury Tablets (1948), and R. Hallock, Persepolis Fortification Tablets (1969). See also Persepolis Fortification Archive.
  3. ^ Gzella, H. (2008) Aramaic in the Parthian Period: The Arsacid Inscriptions. In Gzella, H. & Folmer, M.L. (Eds.) Aramaic in its Historical and Linguistic Setting. Wiesbaden. P. 107-130
  4. ^ 1 Maccabees 6:1-3: New Revised Standard Version
  5. ^ Rappaport, Uriel (2001). "1 Maccabees". Barton, John; Muddiman, John (Ed.). The Oxford Bible Commentary. Online. Oxford University Press. ISBN 9780191979897. 
  6. ^ "Coins of Elymais". 8 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2024. 
  7. ^ Gzella, Holger; Folmer, M. L. (2008). Aramaic in Its Historical and Linguistic Setting (İngilizce). Otto Harrassowitz Verlag. s. 112. ISBN 978-3-447-05787-5. 
  8. ^ Šafiʿī, I. (30 Aralık 2018). "Aramaic Traces through Coins in the Iranian World". The Oriental Studies. 2018 (82). ss. 101-122. doi:10.15407/skhodoznavstvo2018.82.101Özgürce erişilebilir. 
  9. ^ a b c d e Wiesehöfer 1996, s. 318.
  10. ^ Shayegan 2011, s. 118.
  11. ^ a b Shayegan 2011, s. 122; Wiesehöfer 1996, s. 318.
  12. ^ Rezakhani 2013, s. 771.
  13. ^ a b Shayegan 2011, s. 122.
  14. ^ van't Haaff 2007, ss. 6–7, 61.
  15. ^ Shayegan 2011, ss. 118, 325; Wiesehöfer 1996, s. 318; Rezakhani 2013, s. 772.
  16. ^ Rezakhani 2013, s. 772.
  17. ^ Shayegan 2011, s. 325.
  18. ^ Shayegan 2011, s. 325; Wiesehöfer 1996, s. 318; Hill 1922, s. clxxxvii.
  19. ^ Rezakhani 2013, s. 772; Hill 1922, s. clxxxix.
  20. ^ Hill 1922, s. clxxxix.
  21. ^ Wiesehöfer 1996, s. 318; Rezakhani 2013, s. 772.
  22. ^ a b Wiesehöfer 1996, s. 318; Rezakhani 2013, s. 773; Hill 1922, s. cxci; Hansman 1998.
  23. ^ Wiesehöfer 1996, s. 318; Rezakhani 2013, s. 773; Hansman 1998.
  24. ^ a b c d Rezakhani 2013, s. 773; Hansman 1998.
  25. ^ Rezakhani 2013, s. 773.
Genel

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Selefkî İmparatorluğu</span> Antik Helen devleti

Seleukos İmparatorluğu, Türkçe kullanımlar ile Selefkos veya Selevkos, İskender'in ölümünden sonra Makedonya İmparatorluğu'nun parçalanmasıyla İskender'in generallerinden I. Seleukos tarafından kurulan Helenistik imparatorluk. Başkentleri önce Seleukia, sonraları ise Antakya'ydı. Doğu Akdeniz'de, Irak'ta, İran'da, Türkmenistan'da, Pamir'de ve Hindistan'ın batısında bulunan topraklarda egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Toprakları Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirilinceye kadar Doğu Akdeniz'in hâkimiydiler. Seleukosların geniş toprakları 25 civarında eyalete bölünmüştü. “Strategos” veya “satrap” unvanlı valilerce yönetilen bu eyaletler Pers zamanındaki satraplıklardan daha küçüktü.

<span class="mw-page-title-main">Part İmparatorluğu</span> MÖ 3.yy MS 3.yy arasında hüküm sürmüş bir İranî imparatorluğu

Part İmparatorluğu, Arsakes İmparatorluğu olarak da bilinen, eski İran'da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup Medler'den ve Ahamenişler'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır. Hanedanın adı, MÖ 247 yılında, Helenistik krallık Selevkoslar'ın yönetiminde bir satraplık konumunda olan İran'ın kuzeydoğusundaki Parthia bölgesini ele geçirdikten sonra bağımsızlığını ilan eden Parni kabilesi lideri I. Arsakes'tan gelmektedir. Arsakes'in adı onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen bütün Part kralları tarafından kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">I. Mithridatis (Part kralı)</span> Part kralı (171-132 MÖ)

I. Mithridatis; MÖ 165-MÖ 132 yılları arasında Part kralı.

<span class="mw-page-title-main">II. Dimitrios (Seleukos imparatoru)</span> Seleukos kralı

II. Dimitrios Nikator, I. Dimitrios Soter'in oğullarından biridir. Annesi, kardeşi VII. Antiohos Sidetes'te olduğu gibi Laodice V olmuş olabilir. Demetrius, Parthia'daki Hyrcania'da birkaç yıllık esaretle ayrıldığı ilk olarak MÖ 145 Eylül'den MÖ Temmuz/Ağustos 138'e ve yine MÖ 129'dan MÖ 125'teki ölümüne kadar iki dönem boyunca Seleukos İmparatorluğu'nu yönetti, Kardeşi VII. Antiohos, iki hükümdarlığı arasındaki ara dönemde Seleukos İmparatorluğu'nu yönetti.

<span class="mw-page-title-main">Priapatius</span> İlk Part kralı (191–176 MÖ)

Priapatius, MÖ 191'den MÖ 176'ya kadar Partların Arsakes kralıdır. II. Arsakes'in bir zamanlar uzaklaştırılan ilk kuzeni ve halefiydi. Birçok Arsakes hükümdarı gibi onun hükümdarlığı da pek bilinmemektedir. Sikkeleri onun Selefkî İmparatorluğu'nun etkisinden kurtulmayı başardığını göstermektedir. Yerine oğlu I. Fraates geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">I. Fraates</span> Part kralı

I. Fraates, MÖ 170/168'den MÖ 165/64'e kadar Arşak hanedanının kralıdır. Mardialılara boyun eğdirmiş, Elburz Dağları'ndaki topraklarını fethetmiş ve Hyrkania'yı Selefkî İmparatorluğu'ndan geri almıştır. MÖ 165/64'te ölmüş ve yerine varisi olarak atadığı kardeşi I. Mithridatis geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">I. Erdevân</span> Part kralı

I. Erdevân, eski bilim adamları tarafından yanlış bir şekilde II. Erdevân olarak bilinir, y. 127 MÖ - 124/3 MÖ arası kısa süre Part İmparatorluğu'nun kralıdır. Kısa saltanatı, doğuda Yüeçilere karşı yapılan bir savaş sırasında öldüğünde aniden sona ermiştir. Yerine oğlu II. Mitridates geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">II. Mithridatis (Part kralı)</span> Dokuzuncu kral ve en büyük Part imparatoru (124-91 MÖ)

II. Mithridatis, MÖ 124'ten 91'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıydı. Hanedanının şimdiye kadar hüküm süren en büyüklerinden biri olarak kabul edilen kendisi, antik çağda Büyük Mithridatis olarak biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">I. Gotarzes</span> Part kralı

I. Gotarzes, MÖ 91'den MÖ 87 veya 80'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıdır. II. Mitridates'in oğlu ve halefi ve yerine oğlu I. Orodes geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sinatrukes</span>

Sinatrukes y. 75 MÖ ile y. 69 MÖ arası Part İmparatorluğu'nun kralıdır. Bazı kaynaklar dahil) onun Part hükümdarı I. Mithridates'in ve II. Fraates'in üvey kardeşi olduğunu söyler. Tarihçi David Sellwood, Sinatrukes'i muhtemelen I. Mitridates'in küçük erkek kardeşi olarak adlandırır. Sinatrukes'in yerine oğlu III. Fraates geçti.

<span class="mw-page-title-main">I. Orodes</span> Part kralı

I. Orodes, MÖ 80'den 75'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıdır. I. Gotarzes'in oğlu ve vârisidir. Onun hükümdarlığı nispeten belirsizdir. Tahtı MÖ 87-80'de sözde amcası III. Mithridatis tarafından gasp edilmiş olabilir, ancak bu bilimde çok az destek buldu. Askeri faaliyetlerinden I. Orodes'in, MÖ 81/80'den itibaren bağımsız olan Elymais'te MÖ 78 yılında Part egemenliğini yeniden kurduğu bilinmektedir. I. Orodes sonra tahtı, kraliyet Arsakes Hanedanı'nın farklı bir koluna mensup olan yaşlı Part prensi Sinatrukes'a kaptırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">IV. Mithridatis (Part kralı)</span> Part kralı

IV. Mithridatis, MÖ 57'den 54'e kadar bir Part kralıdır. III. Fraates'in oğlu ve halefidir. Hükümdarlığı, sonunda IV. Mithridatis idam ettirip yerini alan küçük kardeşi II. Orodes ile hanedan mücadelesini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">IV. Fraates</span> Part kralı

IV. Fraates, MÖ 37'den 2'ye kadar Part İmparatorluğu'nun Krallarının Kralıydı. II. Orodes'in oğlu ve halefiydi; kardeşi I. Pakorus'un ölümünden sonra tahta geçti. IV. Fraates kısa süre sonra tüm kardeşlerini ve muhtemelen babasını da öldürdü. Eylemleri Ermenileri ve ayrıca Romalı üçlü hükümdar Marcus Antonius'a kaçan ancak kısa süre sonra geri dönen ve IV. Fraates ile barışan seçkin Monaeses de dahil olmak üzere bazı soyluları yabancılaştırdı.

<span class="mw-page-title-main">III. Mithridatis (Part kralı)</span> Part kralı

III. Mithridatis, MÖ 87'den 80'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıdır. Varlığı bilimde tartışmalıdır.

<span class="mw-page-title-main">I. Pakorus</span> Part prensi (ö. 38 MÖ)

I. Pakorus, II. Orodes'in oğlu ve vârisi olan bir Part prensiydi.Nümismatist David Sellwood, Pakorus'un y. 39 MÖ hüküm sürdüğü sonucuna varır. Pakorus'un babasıyla birlikte mi yoksa bağımsız olarak mı hüküm sürdüğü belli değildir. Karısı, adı açıklanmayan bir Ermeni prensesiydi ve Ermenistan'ın Artaksiad kralı II. Artavazd'ın kızkardeşiydi.

<span class="mw-page-title-main">I. Antiohos (Kommagene kralı)</span> Kommagene kralı

I. Antiohos Theos Dikaios Epifanis Filorhomaios Filhellenos Eski Yunanca: Ἀντίοχος ὁ Θεὸς Δίκαιος Ἐπιφανὴς Φιλορωμαῖος Φιλέλλην ἀντί Yakam, "Antiohos, adil, yüce tanrı, Romalıların dostu ve Yunanlıların dostu" anlamına gelir, y. 86 BC - 31 BC, hüküm 70 BC - 31 BC ) Yunan-İran krallığı Kommagene kralı ve bu krallığın en ünlü kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">VI. Antiohos</span> Selefkî hükümdarı

VI. Antiohos Dionisos Helenistik Selefkî Krallığı'nın kralıdır, Aleksandros Balas ile VI. Ptolemaios'un kızı Kleopatra Thea'nın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">I. Osroes</span> Part kralı

I. Osroes, Part İmparatorluğu'nun batı kısmını 109'dan 129'a kadar bir yıllık bir kesintiyle yöneten daha sonraki dönemde Part tacında hak iddia eden Part kralıydı. Hükümdarlığının büyük bölümünde rakip kral III. Vologases doğu kısmını yönetiyordu. 116 yılında I. Osroes, Roma İmparatoru Trajan'ın istilası sırasında kısa bir süreliğine tahtından indirilmiş ve yerine oğlu Parthamaspates tahta çıkmıştır. Ertesi yıl Trajan'ın ölümü sonrası I. Osroes, Part soyluları tarafından yeniden tahta geçirilmiştir. 129'da III. Vologases tarafından iktidardan uzaklaştırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Harakini</span> Part İmparatorluğu içinde bir devlet (141 MÖ-222 MS)

Harakini, Messina (Μεσσήνη) veya Meshan olarak da bilinen, İranlı Hyspaosines tarafından kurulan ve çoğunlukla günümüz Irak sınırları içinde kalan Basra Körfezi'nin başında bulunan bir krallıktı. Başkenti Charax Spasinu, Mezopotamya ile Hindistan arasındaki ticaret için önemli bir limandı ve ayrıca Karun Nehri'nin yukarısındaki Susa şehrine liman olanakları sağlıyordu. Krallık sıklıkla Part İmparatorluğu'nun vasalıydı. Harakini çoğunlukla kültürel dilleri Aramice olan Araplardan oluşuyordu. Prensliğin tüm yöneticilerinin İran isimleri vardı. Arsak hanedanının üyeleri de devleti yönetiyordu.

<span class="mw-page-title-main">Hyspaosines</span>

Hyspaosines Güney Mezopotamya'da bulunan Harakini krallığının kurucusudur. Başlangıçta Kral IV. Antiohos tarafından tahta çıkarılan bir Selefkî satrapıydı ancak Selefkîlerin İran ve Babil'deki otoritesinin yıkılması ve ardından Partlara geçmesinin ardından MÖ 141'de bağımsızlığını ilan etmiştir. Hyspaosines, MÖ 127 yılında kısa bir süre Part şehri Babil'i işgal etti ve kayıtlarda kral (šarru) olarak kaydedildi. Ancak M.Ö. 124'te Part egemenliğini tanımak zorunda kalmıştır. Aynı yıl ölmüş ve yerine küçük oğlu Apodakos geçmiştir.