El Gatillo de Arriba Kilisesi

El Gatillo de Arriba Kilisesi, İber Yarımadası'nda Ekstremadura'nın Cáceres ili yakınlarında ilk olarak MS 500lü yıllarda inşa edildiği düşünülen bir kırsal Geç Antik Çağ - Geç Roma dönemi kilisesidir.

Kilise, kaçak kazılar sonucu bulunan litürjik bronz nesnelerin bir müzeye satılması sonucu fark edilmiştir. Bölgede çok fazla sayıda kaçak kazı yapılmış olması, kiliseyi kronolojik çerçeveye oturtmak isteyen arkeolog Caballero Zoreda için büyük bir zorluk teşkil ediyordu, zira bütün stratigrafi bozulmuş ve mezarlar yağmalanmıştı. Bölgedeki bilimsel çalışmalar onun önderliğinde ilk olarak 1985 yılında başlamıştır. Çalışmaları boyunca ileri sürdüğü hipotezleri sürekli yenilemek durumunda kalan Caballero Zoreda, son olarak kilisenin toplamda 6 farklı aşamadan geçtiğini ve bu aşamalardan son ikisinin islami döneme denk geldiğini yazmıştır.

Bu aşamada El Gatillo kilisesi tek nefli dikdörtgen (12 x 6 m) bir yapıdır. Yapının doğusunda dışarıdan düzensiz bir yamuk gibi görünen, ancak içeriden at nalı formuna sahip altarlı bir apsisi vardır. Dikdörtgen alan ile apsis arasında granit taşından yapılmış iki sütun devşirme sütun başlıklarıyla bir kemer aracılığıyla bu iki bölümü bağlamaktadır. Apsis muhtemelen bir tuğla tonozla örtülüydü. Yapının iki kapısı bulunuyordu, bunlardan birisi kuzey duvarında apsise yakın, diğeri ise muhtemelen ana kapı olduğu için batı duvarının ortasında bulunuyordu. Apsise yakın bir kapı bulunması, bu kapının litürjik bir amaçla kullanıldığını düşündürmektedir. Apsisin ortasında, yapı terk edilinceye dek yerinden hareket ettirilmediği anlaşılan bir altar parçası bulunmaktaydı. Granitten yapılma bu altar parçasının üzerinde bulundurduğu küçük deliğin, rölikler için kullanılabilmiş olacağı iddia edilmiştir.

İkinci aşamada kilise büyümeye ve bir gömü kilisesi haline gelmeye başlar. Yalnızca kilisenin güneyine eklenen ek yapının içi mezarlar ile dolmakla kalmaz, ana nef de 12 gömü ile doldurulur. Bunun dışında kilisenin batısında da bir narteksi andıran, içerisinde merkezi bir mezarı barındıran başka bir ek yapı daha eklenir. Bu aşamada kilisenin yan duvarları kısmen uzatılmış ve her iki tarafa da yeni yan kapılar eklenmiştir. Ana yapıdaki bu değişiklikler, ek yapıları gerçekten yapının bir parçası yapma eğilimindedir. Zira basitçe bir eklenti yapma yoluna gidilmemiş, ana yapı da değiştirilmiştir.

Bu aşamada yapının güneybatısına, mezarları takip eden kısma yeni bir mekan eklenir. Bu mekanın bir vaftizhane olarak işlev gördüğü içine eklenen yer ile yekpare vaftiz su teknesinden ötürü şüphe götürmezdir. Vaftizhane mekanı üç farklı kapı ile yapının bütününe eklemlendirilmiş gibidir. İnşa edilen vaftizhane kilisenin aktif olarak kullanıldığına işaret ederken, yapının dış kısmında hem kuzey hem de batı yönünde eklenen yeni mezarlar açık alana eklenmeye devam ederler. Bu aşama, vaftiz teknesi kapatılıp toprak ile doldurulduğunda sona erer. Yapılan bu değişiklikler, kilisenin ana nefinin güneyinde, ana nefin uzunluğuna eş bölmeli bir güney nef yaratmakla kalmamış, aynı üçüncü aşamada bu yan nefin ana apsise paralel olan uç kısmında da değişiklikler yapılmıştır. Zeminde keşfedilen deliklere işaret ederek, burada oval formlu dört ayaklı ikinci bir altar tablasının yerleştirilmiş olabileceği iddia edilmiştir.

Yapının vaftiz havuzu dikdörtgen biçiminde, içerisine dört basamak merdiven sayesinde girilebilecek dar bir derinliktir ve her iki yanında dörtgen biçimli iki küçük havuz daha bulunur. Bu havuzların dış yüzeyi opus signinum ile kaplanarak suya dayanıklı hale getirilmiştir. Yapının orijinal yönüne kıyasen 12º güneye hafif eğimli olan vaftiz havuzu, arkeolojik olarak su gideri tespit edilememesinden dolayı, muhtemelen manuel olarak su ile doldurulup boşaltılmaktaydı.

Vaftizhane zemininin kapatılması ile başlayan dördüncü aşamada yapı büyümeye devam eder. Anlaşılan o ki, kilise vaftizhanesini yitirmesine rağmen hala aktif olarak kullanılmaktadır. Yapının kuzeyine diğer iki neften daha dar olan yeni bir nef daha eklenir ve bu nef kendisinden önce orada bulunan mezarları da kapsamaktadır, en batı noktasında bazı mezarların üzerinde yükselmektedir. Bu yeni eklenen nef, kendi kuzey dış duvarında merkezi konumda olmayan ve doğu kısmına daha yakın bir kapıya sahiptir.

Bu aşamada kilise artık tamamıyla terk edilmiş ve çeşit bir kır veya çiftlik evine dönüştürülmüştür. Mezarların çoğu açılmış ve boşaltılmıştır, ayrıca güney nefinin en doğu kısmında var olduğu farzedilen dört ayaklı altar tablasının kaldırılmış ve bir oda olarak kullanılmıştır. At nalı formlu merkezi apsis ise bilinmeyen bir nedenden ötürü kullanılmamıştır. Bu aşamada yeni mezarların eklenmediği, yapının bazı kısımlarının ahır olarak kullanıldığı düşünülmektedir.

Yapının son aşaması, bölgenin müslümanlar tarafından alınmasından hemen önce terk edildiği aşamaya yani 9. yüzyılın başlarına denk gelmektedir.

• İspanya'daki Vizigot dönemi mimari anıtlar listesi
• Vizigot sanatı

• L. Caballero Zoreda – F. Sáez Lara, La iglesia de El Gatillo de Arriba (Cáceres). Apuntes sobre una iglesia rural en los siglos VI al VIII, in: L. Caballero Zoreda – P. Mateos Cruz – Utrero Agudo, Mariá de los Angeles (Hrsg.), El siglo VII frente al siglo VII. Arquitectura. (visigodos y omeyas, 4, Mérida 2006), Archivo español de arqueología. Anejos 51 (Madrid 2009) 155–184