El-Mukanna
| Makale serilerinden |
İslâm'da mezhepler |
|---|
 |
Hâşim el-Mukanna (Peçeli)[1] ya da Peçeli Hâşim (Arapça: المقنع) (d: ? - ö: 780/783)[2] Ebû Mûslim Horasanî'nin Abbâsîler tarafından gaddarane bir şekilde kâtli sonrasında Merv şehrinde ortaya çıkan Tanrının kendisine hulul ettiğine iddia ederek kendi Tanrı ilan Abbasi karşıtı isyancı.
| Mukanna İsyanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Mukanna'nın kalesinin kuşatılması | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
| |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| Güçler | |||||||
| 90.000 asker | 32.000 asker | ||||||
| Makale serilerinden |
|
El-Mukanna ayaklanması
Mukanna isyanı 8.yüzyılda Abbasi kontrolünde olan Horasan bölgesinde ortaya çıkmış binbir güçlük ile bastırılmıştı. İsyanın lideri olan Hişam bin Hakem Merv'in kazeh köyünde doğmuştu çamşırcılık ve büyücülük ile uğraşan Hişam etrafına topladığı insanlara Tanrının sırasıyla Adem, Nuh, İbrahim, İsa, Musa, Muhamed Peygamber suretinde göründüğünü sonrasında Ebu Müslim suretinde göründüğünü şimdi ise kendisine hulul ettiğini söyledi. Tek gözü kör ve kel olduğu için yüzünü peçe ile örterdi taraftarlarına da yüzünü genelde göstermezdi. Tanrı olduğunu kanıtlamak için ayı yaratibileceğini iddia etmiş Kiş vilayetinin Nahşeb köyünde bir kuyunun dibine cıva ve kimyasallar dökmüş gece ay ışığı vurunca kuyunun dibi parlak ışık yayıyormuş kuyudan çıkan ışık çok uzaklardan görülebiliyordu hatta bu kuyu o kadar ünlü oldu ki bazı aşk şiirlerine konu oldu. Mukanna Dailerini (Davetçi) Horasanın dört bir tarafına gönderdi. Kendisine Soğd, Buhara, Kiş bölgesinde pek çok destekçi buldu. Özellikle Ebu Müslim'in ölümünden dolayı Abbasilere kızgın bölge halkı kendisine katıldı. Abbasiler siyah bayrak kullanıyor siyah renkte kıyafet giyiyordu. Mukanna taraftarları da siyah rengin zıddı olan beyaz renkte giyinip beyaz bayrak taşıdılar. Bu yüzden kendilerine Sepid Camegan (Beyaz Elbiseliler) denmektedir. Mukanna taraftarları müslümanlara ait köylere saldırdı. Müslümanları öldürdü, mallarını yağmaladı. İsyanın yayılması üzerine, 774 yılında Horâsân Emîri Humeyd bin Kahtabe Mukanna‘nın yakalanması için harekete geçti. Bunun üzerine Mukanna gizli bir yere saklandı. Bu esnada Maverâü'n-nehr'de çok sayıda taraftarının toplandığını haber aldı ve o tarafa gitmeye karar verdi. Ancak Horâsân Emîri, onu yakalamak için Ceyhûn nehri kıyısına nöbetçiler göndermişti 100 atlı onu tutuklamak için nehir kenarında hazır bekliyordu. Mukanna 36 kişi ile birlikte Ceyhûn nehri kıyısına geldi. Sal yaptı ve Ceyhûn'dan geçerek Kiş Vilâyeti'ne gitti. Burada büyük bir ilgiyle karşılandı. Sâm (Siyâm) Dağı'nda, içinde su kanallarının ve ağaçların bulunduğu büyük bir kale yaptırdı. Kalenin önüne hendekler kazdırdı.
Bu sırada Sepid Camegan Buharada terör estiriyordu. Başlarında Hakim Ahmed ve üç yardımcısı; Haşeri, Baği, Kerdek olan isyancılar Buhara da Numicket köyünü basıp önce cami de namaz kılan 15 kişiyi öldürmüş daha sonra bütün köylüleri katletmişlerdi. Olayın duyulması müslümanlar arasında infiale sebep oldu. Buhara Emiri Hüseyin bin Muaz ve Buhara İmamı Amir ibni İmran komutasında ki ordu Narşah köyünde toplanmış isyancılara karşı harekete geçti önce isyancılar İslama davet edildi. Ancak reddettiler. Bunu üzerine çıkan savaşta Sepid Camegan yenildi ve 700 kayıp verdi. Bunun üzerine isyancılar elçi göndererek İslama döneceklerini belirttiler. Kendileriyle bir daha yol kesmemeleri, Müslümanları öldürmemeleri, köylerine dönerek cemiyetlerini dağıtmaları ve bölgedeki Müslüman emîrlere itaat etmeleri şartlarıyla bir anlaşma imzalandı. Ancak çok geçmeden anlaşmayı bozdular ve tekrar müslümanlara saldırmaya başladılar üstelik sayıları günden güne artıyordu. Bunun üzerine Halife Mehdi'nin veziri Cebrail bin Yahya komutasında ki ordu Buharaya geldi meydana gelen savaşta Sepid Camegan yenildi. İki lideri Hakim Ahmed ve Hışvi rehin alınarak yeni bir anlaşma imzalandı. Ancak isyancılar anlaşmayı bozunca iki lideri öldürüldü ve meydana gelen savaşta Sepdi Camegan taifesinin çoğu öldürüldü. Cebrail bin Yahya daha sonra daha Soğd bölgesinde Soğdiyan liderliğindeki Sepid Camegan ile savaştı yapılan savaşta Soğdiyan öldü ve isyancılar yenildi.
778 yılına gelindiğinde isyan geniş bir alana yayılmış önü alınamıyordu. Horâsân Emîrliğine Mu‘âz bin Müslim atandı. Halîfe Mehdi ona Cebrail bin Yahya dışında isyanın bastırılmasında gevşeklik gösteren herkesi azletmesini emretmişti. Muaz Merv de 70 bin kişilik bir ordu kurdu ve Buhara ya doğru hareket etti. Burada 15 bin kişiden oluşan Sepid Camegan taifesi ile yapılan savaşta 3 bin isyancı öldü. Canını kurtaranlar Mukanna‘nın yanına kaçtılar. 780 yılına gelindiğinde Soğd ve Buhara daki isyan büyük ölçüde bastırılmıştı.[3] Ancak Mukanna hala 32 bin takipçisiyle Sam(Siyam) kalesinde faaliyetlerine devam ediyordu. Kale'nin etrafına hendekler kazılmıştı ve içerisinde doğal su kaynağı ile uzun süre kuşatmaya yetecek kadar yiyecek vardı. Muaz bin Müslim ile Said el Haraşi komutasındaki Abbasi ordusu kaleyi kuşattı ancak sonrasında çıkan anlaşmazlık nedeniyle Muaz komutayı Said el Haraşiye bıraktı. Said Hindistan'ın Mutlan şehrinden 10 bin manda derisi getirdi bu derilere kum doldurularak hendeklere atıldı hendekler doldurulunca kaleyi kuşatmak mümkün oldu. Abbasi ordusu aylarca kaleyi kuşatma altına aldı. Kale Aylarca şiddetli şekilde kuşatılınca Mukanna taraftarları arasında umutsuzluk, görüş ayrılıkları baş gösterdi. Bu yüzden gece gizlice kale komutanı dahil 30 bin kişi eman dileyerek teslim oldular sadece 2 bin kişi direnmeye devam etti ancak Mukanna kaybedeceğini anlayınca kalenin ortasında büyük bir ateş yaktırdı kendisi ile birlikte olan kadınlara zehir içirip öldürdükten sonra ailesiyle birlikte kendini ateşe attı. Abbasi ordusu kaleye girdiğinde her tarafın yanmış yıkılmış olduğunu gördü. Mukanna taraftarları ise onun ölmediğini tıpkı İsa Peygamber gibi göğe çekildiğini inanmaktaydılar.[3][4]
Mübeyyezâ (Beyazlar) fırkası
TDV İslâm Ansiklopedisine göre Bu Fırkaya mensup kişiler günümüzde Özbekistan toprağı olan Kiş, Nerşah ve Buhara da yaşamaktadırlar. Bu mezhepte kadın ve mal ortaktır. Bir kadın başka bir erkekle olabilir hatta kocası eve geldiğinde içeride bir erkekle olduğunu göstermek için kapıya bir işaret koyar. Tarihçi en-Nerşahiye göre bu fırkaya mensup kişiler müslüman gibi görünmeye çalışır ama Müslüman değiller namaz kılmaz, oruç tutmazlar köylerinde içinde namaz kılmadıkları camileri vardır. Köylerinde "Sekane" adını verdikleri bir adam vardır kim bakire bir kadın ile evlenmek isterse kadın önce bu adamla olur sonra onu kocasına teslim eder.[3][5]
Kaynakça
- ^ Ebül’fidâ, Cilt: 2, Sayfa: 9.
- ^ "Encyclopædia Iranica, MOQANNAʿ". 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2014.
- ^ a b c En Nerşahi Tarih-i Buharâ s.90.
- ^ "Horasanın Peçeli Peygamberi". 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Mukanna el horasani TDV islam Ansiklopedisi". 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
