Ekrem Zeki Ün

Ekrem Zeki Ün (d. 23 Kasım 1910, İstanbul – ö. 24 Mart 1987, Dublin), Türk besteci, orkestra şefi, keman eğitimcisi.

İstiklâl Marşı’nın bestecisi Osman Zeki Üngör’ün oğlu olan sanatçı, besteciliği ve eğitimciliği ile müzik dünyasına katkı sağlamıştır. Türk Beşleri ile aynı dönemi paylaşmış olduğu halde, kendi kişiliği içinde bir bağımsız bir bestecidir. Piyano ve flüt için bestelediği Yunus'un Mezarında en tanınmış eserlerinden birisidir. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nın şeflerinden ve başkemancılarından birisidir. Piyanist Verda Ün’ün eşidir.

1910 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. Babası, İstiklâl Marşı’nın bestecisi ve Orkestra şefi Osman Zeki Üngör’dür. 14 yaşındayken devlet bursuyla Paris’e gönderildi ve “Ecole Normale de Musique” adlı okulda altı yıl öğrenim gördü. Bu okulda Line Talluel, Marcel Chailley ve Jacqyes Thibaund ile keman, L. Laurant ve Alexander Cellier ile armoni çalıştı. Paris’teki son iki yılında ise Georges Dandolet’ten kompozisyon dersleri aldı. Paris’teki öğrenciliği sırasında bestecilik yapmaya başladı ve “La flüte dejâde” (1928) ve “Bitlis'in Şarkıları” (1928) gibi ses ve piyano için küçük yapıtlar gerçekleştirdi.^[1]

1930 yılında yurda dönen Ün, babasının müdürlük yaptığı Ankara Musıkî Öğretmen Okulu’nda keman öğretmeni oldu, aynı zamanda Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na kemancı olarak atandı. 1934’e kadar Ankara’da yaşadı ve keman için gerçekleştirilmiş ünlü yapıtları Türkiye'de ilk kez seslendiren konserler verdi.^[1] Bu arada Kel Emin Türküsü (1932), Yosmanın Türküsü (1932), Yunus'un Mezarında (1933) ve Zile Türküsü (1933) gibi eserler verdi. Piyano ve flüt için bestelediği Yunus'un Mezarında en tanınmış eserlerinden ilk kaydı yapılan Türk eserlerinden biri oldu.

1934 yılında ilk Türk operası Özsoy Operası'nın sahnelenmesi sırasında yaşanan fikir ayrılıkları sonucu Ankara'daki görevinden ayrıldı;^[2]İstanbul’a yerleşerek öğretmenliğini İstanbul Muallim Mektebi’nde sürdürdü. Ayı yıl "Türk Dördülü" adını verdiği Birinci Yaylı Dördülü'nü yazdı. Türk müziği ile de ilgilenmeye başlayan besteci İkinci Yaylı Dördülü’nü makam ve usullerden yararlanarak 1935'te yazdı. Öğretmenliğinin yanı sıra Ferdi Ştatzer ve piyano sanatçısı Verda Kâzım eşliğinde pek çok resital veren sanatçı 1938’de Verda Kâzım ile evlendi.

1945 yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda keman öğretmenliğine getirildi ve konservatuvar öğrenci orkestrasını yönetmeye başladı. Bir yandan da İstanbul Şehir Orkestrası'nı konuk şef olarak yönetti, Cemal Reşit Rey’in çalışmalarına destek oldu.^[3]

1952'de Yaylı Üçül'ü, 1954'te Obualı Dördül 'ü yazdı. Bestecinin senfonik orkestra için yapıtları 1955'ten sonra ortaya çıkmaya başladı. İlk konçerto çalışması, 1956’da yazdığı Korangle Konçertosu 'dur. Bunu eşine sunduğu Piyano, Timpani ve Yaylı Çalgılar İçin Konçerto 'su izledi. 1956'da ayrıca Yurdum başlıklı senfonik şiiri yazdı. 1960'ta koro için çokseslendirdiği türkülerle, ses ve piyano için yazdığı marşları bir araya getirerek Marşlar-Türküler başlığı altında yayımladı. 1962'de piyano için Doğaç, Güzelleme, Yiğitleme ve Köçekçe gibi parçalar yazdı.

1969’da Atatürk Eğitim Enstitüsü’ne atandı. 1975’te yaş sınırı nedeniyle ayrılıncaya kadar bu kurumda görev yaptı. 1971'de karma koro için Asya'dan Geliş, Aydın Türküsü ve Yunus Emre'nin sözlerine dayalı Ölüm İçin Ağıt 'ı besteledi. Aynı yıl Flüt ve Piyano için Sonat yazarak flütçü Nazım Acar'a sundu. 1973’te konservatuvar öğrencilerinden oluşan orkestraların seslendirmesi için Eğitim Senfonisi ’ni yazdı.

Emekli olduktan sonra 1976’da İkinci Piyano Konçertosu'nu besteledi. 1978'de yazdığı obua ve piyano için Sonatin'ini Ayser Vançin'e, obua ve klarnet için bestelediği Söyleşi'sini yine obuacı Ayser Vançin ve eşi klarnetçi Eric Schmid'e adadı.1979 yılında öğrencileri Cem Küçümen, Önder Arık ve Şadi Ensari'den oluşan İstanbul Gitar Üçlüsü'nün kurulmasına öncülük etti. 1981'de Atatürk'ün doğumunun 100. yıldönümü nedeniyle Atatürk'e Armağan adlı orkestra eserini tamamladı. 77 yaşında Dublin'de hayatını kaybetti.

Eğitimciliğe büyük önem veren Ün; sadece konservatuvarda değil, ortaokul ve liseler dahil pek çok kurumda eğitimci olarak çalıştı; ve eğitsel amaçlı çok sayıda kitap yazdı.^[3] 1951'de Tahir Sevenay ile birlikte Okullarda Güzel Müzik kitabını, 1958'de gene Tahir Sevenay ile birlikte Ortaokullarda Müzik' adlı ikinci kitabı yayımladı; bu kitap ortaokullarda ders kitabı olarak kabul edildi. İlkokullarda Müzik (1962); Gençlik İçin Çoksesli Türküler (1965) ve Liselerde Müzik (1965) başlıklı ders kitaplarının da yazarıdır.

Fransa’daki öğrencilik yıllarında izlenimciliğin etkisinde besteler yapan sanatçı, daha sonra Henri Bergson’un felsefesine yakınlık gösterdi; 1934 yılından sonra ise makamsal müzikten yararlanmıştı. Besteciliğinin son dönemi kabul edilen 1965 sonrası yapıtlarında “doğu mistisizmi”ne özgün bir yaklaşım getirdi. Türk Beşleri ile aynı dönemi paylaşmış olduğu halde, kendi kişiliği içinde bir bağımsız bir bestecidir.^[1]

Ekrem Zeki Ün’ün yapıtlarının yayın ve seslendirme hakları ailesindedir. Ün’ün başlıca yapıtları şunlardır:

1. “Yurdum”, senfonik şiir, 1955.
2. “Rapsodi”, viyolonsel ve orkestra için, 1956.
3. “Suit”, solo obua, timpani ve yaylılar için, 1969.
4. “Rapsodi”, flüt ve yaylılar için, 1972.
5. “Beyaz Geceler”, timpani ve yaylılar için, 1976.
6. “Atatürk'e Armağan”, 1981.

1. “Piyano Konçertosu No:1”, 1955.
2. “İngiliz Kornosu için Konçerto”, yaylılar orkestrası için, 1956.
3. “Keman Konçertosu”, 1961 – 1981.
4. “Flüt Konçertosu”, yaylılar orkestrası için, 1975.
5. “Piyano Konçertosu No:2”, 1976.

1. “Yunus’un Mezarında”, flüt ve piyano için, 1933.
2. “Ülkem”, viyolonsel ve piyano için, 1933.
3. “Andante”, solo keman ve yaylılar dörtlüsü için, 1933.
4. “Yaylılar Dörtlüsü No: 2”, 1935.
5. “Yaylılar Dörtlüsü No: 3”, 1937.
6. “İki Keman için Parçalar”, 1951.
7. “Trio”, yaylılar için, 1952.
8. “Obualı Kuartet”, 1954.
9. “Duo”, iki keman için, 1959.
10. “Sonat”, keman ve piyano için, 1963.
11. “Balkan Havaları”,yaylılar dörtlüsü için, 1964.
12. “Oynak”, yaylılar dörtlüsü için.
13. “Sonat”, obua ve piyano için, 1971.
14. “Söyleşi”, obua ve klarnet için, 1977.
15. “Sonatin”, obua ve piyano için, 1973.
16. “Trio”, obua, klarnet ve piyano için, 1979.
17. “Sözsüz Türkü”, viyolonsel ve piyano için, 1980.
18. “Bağdaşmazlık”, iki gitar için, 1982.
19. “Duo”, keman ve viyola için, 1985.

1. “La flüte de Jade”, 1928.
2. “Les Chanson de Bilitis”, 1928.
3. “Kel Emin Türküsü”, 1932.
4. “Yosmanın Türküsü”, 1932.
5. “Zile Türküsü”, 1933.
6. “İki Melodi”, 1934.
7. “Ses ve Piyano için Üç Parça”, 1963.
8. “Üç Nefes”, 1970.
9. “Kozanoğlu, Köroğlu, Dadaloğlu”, 1970.

1. “Manastır Türküsü”, 1959.
2. “Asya’dan Geliş ve Aydın Türküsü”, 1971.
3. “Ölüm için Ağıt”, koro, yaylılar ve vurmalı çalgılar için, 1971.
4. “Dağlar”, 1979.

1. “Duyuş”, 1934.
2. “İki Piyano Parçası”, 1934.
3. “Sonat”, 1956.
4. “İlkel Duyuş”, 1959.
5. “Prelüd”, 1959.
6. “Piyano için Küçük Parçalar”, 1960.
7. “Doğaç, Güzelleme, Yiğitleme”, 1962.
8. “Köçekçe”, 1962.
9. “Kaşık Havası”, 1970.
10. “Çocuklar için”, 1970.
11. “Alp Ertunga”, 1972.

1. “Fuga”, Tartini’den düzenleme, keman için, 1934.
2. “Tema ve Çeşitlemeler”, keman için, 1970.
3. “Yudumluk”, viyola veya keman için, 1972.
4. “Sonatin”, klavsen için, 1976.
5. “Ardış”, klavsen için, 1978.
6. “Prelüd”, gitar için, 1982.