Ekmek ve sirk siyaseti

Ekmek ve sirk siyaseti (veya sadece "ekmek ve sirk"), Roma İmparatorluğu'nda ve sonrasında Doğu Roma İmparatorluğu'nda Roma ve Konstantinopolis gibi şehirlere cazibe kazandırmak ve böylelikle şehirlerin nüfusunu artırmak amacıyla halka temel gıda maddelerini iaşe olarak bedava vermek ve halkın güvenliğini garanti etmek gibi ihtiyaçların karşılanmasının yanı sıra halkı eğlendirmeye yönelik etkinliklerin düzenlenmesinin de devletin görevlerinden biri kabul edilmesi siyasetine verilen isimdir.

Bu siyasetin temel amacı herhangi bir kuşatma anında şehrin kendini savunabilecek kadar kalabalık olmasını sağlamaktır. Öyle ki 378 yılındaki Konstantinopolis kuşatmasında Gotlar, şehrin içinde kendilerine karşı koyabilecek büyük bir halk kalabalığı olduğunu gördüklerinde kente saldırmaktan vazgeçmişlerdi, çünkü surları geçip kente ulaşsalar dahi direnişin kendilerini durduracağını hatta yok edeceğini biliyorlardı. Bu politika ile oldukça kalabalıklaşan Konstantinopolis'in 542 yılındaki Justinianus Veba Salgını'ndan önce surların içinde ve hemen dışındaki nüfusunun neredeyse yarım milyona ulaştığı tahmin edilmektedir. Yüzyıllar içerisinde sistemleşen ve nüfus artışına göre kendini geliştirebilen bu politika ile 12. yüzyılda 400 bin olduğu tahmin edilen olan Konstantinopolis nüfusuna hala yeterli ekmek tedarik edilebiliniyordu.

Bugün At Meydanı olarak bilinen Hipodrom ve çevresi, halka açık eğlencelerin düzenlendiği alandı. At ve at arabası yarışları, fanatikleri de bulunan yeşiller ve maviler olarak adlandırılan takımlar arasında yapılıyordu. Bu takımların taraftarları toplumsal gruplar oluşturuyordu. Hatta bu takımların taraftarları zaman zaman isyan hareketlerine katılabiliyordu. 532 tarihli Nika Ayaklanması da tam olarak yeşiller ve maviler olarak adlandırılan iki takımın öfkeli fanatikleri tarafından başlatılmıştır. At yarışlarına ek olarak çeşitli jimnastik ve atletizm oyunları, dövüş oyunları, vahşi hayvanlarla yapılan gösteriler, dans ve müzik gösterileri gibi etkinliler de yeşil ve mavilerin sorumluluğu altında düzenleniyordu. Yani yeşil ve mavi takımları bir spor kulübü olarak imparatorluk adına ve imparatorun desteğiyle hareket ediyordu.

11 Mayıs olarak gelenekselleşmiş "Konstantinopolis'in Kuruluşu"nun yıl dönümleri hipodromda kutlanıyordu. Yine savaşlarda ele geçirilmiş düşman askerlerinin ve idam mahkumların infazı, hanedan üyesinin doğumu adına yapılan kutlamalar ve yeni imparatorun taç giyme töreni gibi etkinlikler için hipodrom kutlama alanı ve toplanma yeri olarak niteliklerini sürdürdü. Bu etkinlikler ve törenler sırasında imparator, halkıyla buluşabiliyordu. Zaman zaman halka hitaben konuşmalar yapılıyor, halk bizzat imparatorun ağzından gelişmeleri takip edebiliyordu. 12. yüzyılda hanedan mensupları evlilik törenlerini Blaherna Sarayı'nda gerçekleştirmeye ve kutlamaya karar verdiği zaman halkın tepkisiyle karşılaşmıştı. Bir eğlence, etkinlik ve kutlama alanı olarak hipodrom; Konstantinopolis'in sosyal hayatında oldukça önemli bir yerdeydi ki devlet, halk eğlencesi için azımsanamayacak miktarlarda bütçe ayırıyordu. Hipodromda tüm senato, ordu ve halkın huzurunda gerçekleştirilen imparatorun taç giyme töreni, 457 yılında Konstantinopolis patriki tarafından Ayasofya’da taç giydirme törenine dönüştürüldü.

İlk defa Roma'da ortaya çıkan ve Roma şehri içinde gelenekselleşen ekmek ve sirk siyaseti, hem artan maliyetler hem de pagan içerikleri yüzünden Katolik kilisesinin güç kazanmasıyla geri plana itilmeye başlandı. Daha sonra ise yine kilise aracılığıyla "çorba ve mağfiret (kurtuluş)" törenlerine dönüştürüldü. Eğlence etkinlikleri için yapılmış ve Antik Yunan tiyatrolarının sergilendiği ve müzik dinletilerinin yapıldığı mekanlar (odeion) yıkılarak parçalarıyla taş ocakları ve fırınlar yapıldı. Diğer yandan at ve at arabası yarışlarının yapıldığı hipodrom eğlenceleri hiçbir zaman kaldırılamadı.