İçeriğe atla

Ekim nöbeti

Ekoloji bahçesinde küçük ölçekli münavebe
Ekim nöbeti ve monokültürün etkilerinin araştırılması, ön alanda patates, yulaf, bezelye, çavdar ekilidir; Arka alanda, çavdar arka arkaya 58 yıldır ekilmektedir

Ekim nöbeti (münavebe), bir tarlaya aynı ürünleri arka arkaya ekilmemesi,[1] farklı bitkilerin bir düzen içinde birbirinin peşi sıra ekilmesini ifade eden tarım yöntemidir.[2]

Kavramlar

Bazı bitki türleri uzun yıllar arka arkaya aynı tarlaya ekildiğinde verimlerinde büyük düşüş gözlenir. Bu tür bitkilere (pancar, keten, yulaf, kolza, bezelye, haşhaş, ayçiçeği) kendine katlanmaz bitkiler denir. Bazı bitkiler ise (mısır, soya fasulyesi, bakla, çeltik, kenevir, tütün) tarlaya sürekli ekilseler de verim kaybı ciddi değildir, bunlara ise kendine katlanır bitkiler adı verilir. Kendine katlanmayan bitkinin aynı tarlaya yeniden ekilmesi için gereken zamana ekim molası, ekim nöbetinde ilk ekilen bitkiye ön bitki, sonra ekilene müteakip bitki, adı verilir. Kendine katlanmaz bazı bitkiler ve ekim molaları şöyledir; keten (6 yıl), yonca (5 yıl), pancar (4-5 yıl), yulaf (3-4 yıl), bezelye (4 yıl), turp (3 yıl), kolza (3 yıl), ayçiçeği (3-5 yıl), haşhaş (2-3 yıl), patates, lahana, soğan (3-4 yıl).[3] Aynı yılda aynı tarlada birden fazla ürün yetiştirilmesine çoklu yetiştirme sistemi denilir.

Tarihi

İnsanoğlu tarıma yeni başladığı zamanlarda, bir tarla her yıl ekilir, alınabilecek ürün alınır, en son verim iyice düşünce tarla terk edilirdi. Yeni tarlanın önce bitki örtüsü yakılır, sonra ekilir, birkaç yıl sonra burası da terk edilirdi. Bu ilkel yöntem, ekim nöbetinin başlangıcıdır. 1850 yılından sonra fiğ, yonca korunga ve üçgül tahıllar ile ekim nöbetine alınmaya başlanmıştır. Bu uygulamadan önce nadas, verim için zorunlu bir uygulama idi. Baklagillerin münavebeye alınması ile her yıl ürün alınmış, suyun bulunduğu, vejetasyon süresinin 300 günden fazla yerlerde yılda dört ürün alınabilmiştir. Nadas, yağışın belli değerin altında olduğu yerlerde günümüzde de hala ekim nöbetinin içerisinde değerlendirilmektedir.

Gerekçeler

Ekim nöbetinde amaç tarlanın üretkenliğinin sürdürülmesi ile birim alandan alınan verimin artırılmasıdır. Bitkisel üretim uygulamalarının yüksek verimli olması ve hedeflenen tarımsal başarıya ulaşmak için ekonomik ve doğal şartlara uyumlu ekim nöbeti planlanmalıdır. Her bitki topraktan aynı besini almaz. Tahıllar azotu kullanırken, baklagiller toprağa azot bağlar. Aynı bitkinin sürekli ekimi durumunda o bitki ile beslenen böcekler ve hastalıklar güçlenerek zarar vermeye devam edeceklerdir. O bitkinin kullandığı bitki besin elemanları toprakta azalacak, verim düşecektir.

Faydaları

Zararlılar ile mücadelede etmek için en ekonomik yöntem ekim nöbetidir. Sadece verim artırma yöntemi olmayan ekim nöbeti sürdürülebilir tarımın ilk adımı sayılmaktadır. Herbisitlerin olmadığı 19. yüzyılda zararlılarla mücadelenin temeli olmuş, zararlı otların yayılmasını engellemiştir. Herbisit kullanımının insan sağlığına olumsuz etkileri ekim nöbetini hala değerli kılmaktadır.[4] Tek bitkiye özgü (monogag) bazı böcekler, örneğin pembe kurt (Pectinophora gossyhiella) ile mücadelede ekim nöbeti oldukça faydalıdır.

Ekim nöbeti; topraktaki organik maddelerin artmasına, toprak yorgunluğunun yok edilmesine, tarla bitkilerinin rekabet şansının çoğalmasına, yapay gübre kullanımının azalmasına ve yabani ot mücadele yöntemlerinin çeşitlenmesine katkı sağlamaktadır.[4] İyi bir ekim nöbeti ile; hastalıklar ve erozyon azalmakta, toprağın yapısı gelişmekte, organik madde ve azot miktarı artmakta, bitki, besin elemanlarından ve verilen gübreden daha iyi yararlanılmaktadır. Münavebe uygulanan bir tarlaya çeltik samanı ve sapı, mısır samanı, doğal ve yapay gübreler uygulanmış, sonuçta toprak hacmi, ağırlığı, gözenek büyüklüğü ve su tutma özelliği olumlu etkilenmiştir.[5]

Baklagillerin ekim nöbetine girmesinin asıl amacı topraktaki azot miktarını artırmaktır. Baklagiller köklerindeki nodoziteler ile atmosferdeki serbest azotu toprağa bağlayıp, toprağı zenginleştirirler.[6] Derin köklü ürünler toprak yapısını iyileştirir ve toprağı hızlıca örten mahsullerin ot baskılayıcı etkisi vardır.

Bir araştırmada sürekli pamuk ekilen tarlada solgunluk hastalığının oranı %49 iken, buğday ekiminden sonra %6'ya, mısırdan sonra %2'ye düşmüştür.

Örnek uygulamalar

Türkiye'ye en uygun ekim nöbetinin buğday-mercimek ekimi olduğu belirlenmiştir. Bu münavebe sisteminde, nadas-buğday sistemine göre İç Anadolu'da iki kat, geçit gölgelerinde 5-10 kat fazla gelir alınmıştır.[1] Muş Ovası için en uygun münavebenin fiğ-buğday ve nohut-buğday olduğu belirlenmiştir.[7]

Ekim nöbeti bazı durumlarda bir tarla birkaç parçaya bölünüp, her parçaya farklı ürün ekilerek de uygulanır. Bu durumda çiftçi yılın farklı zamanlarında çalışır, yılı iyi değerlendirmiş, aynı yıl değişik ürün ihtiyaçlarını karşılamış, başarısızlık ihtimalini azaltmış, olur.

Orta Anadolu'da yapılan bir çalışmada, toprakta en fazla nemin nadasta biriktiği, daha sonra kimyon, kışlık mercimek, kışlık fiğin geldiği, en az nem arpa-buğday münavebesinde belirlenmiştir. Baklagil ekim alanlarında nadastaki kadar azot birikmiştir.

Pamukta Anadolu şartlarında şu münavebe döngüleri tavsiye edilmektedir; bir yıl soya-iki yıl pamuk, iki yıl pamuk-bir yıl mısır, iki yıl pamuk-iki yıl yonca, bir yıl mısır-iki yıl pamuk, bir yıl buğday-üç yıl pamuk.[6]

Nadasın kaldırılamadığı yağışın az olduğu bölgelerde nadas-buğday nöbeti yerine yeni yöntemle bulunmuştur. Nadas-buğday-yazlık mercimek-buğday şeklindeki dörtlü ekim nöbeti çiftçiye daha fazla getir getirmiştir. Böylece nadas iki yılda bir yerine dört yılda bir uygulanmıştır.[8]

Kaynakça

  1. ^ a b EKİZ, Prof. Dr. Hayrettin; SANCAK, Prof. Dr. Cengiz. "Tarla Bitkileri". Anadolu Üniversitesi. s. 6. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  2. ^ KARA, Burhan vd. (2011). "TARLA BİTKİLERİNDE EKİM NÖBETİNDE ÖN BİTKİ DEĞERİ VE ETKİLERİ". Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  3. ^ İŞLER, Prof. Dr. Necmi. "EKİM NÖBETİ" (PDF). mku.edu.tr. 21 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  4. ^ a b TORUN, Hilmi; UYGUR, Feyzullah Nezihi (2019). "Kültür Bitkileri ile Ekim Nöbeti Uygulamalarının Yabancı Ot Yönetimine Etkisi". Turkish Journal of Weed Science. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  5. ^ Hanay, Abdurrahman vd. (1998). "FARKLI EKİM NÖBETİ SİSTEMLERİNİN TOPRAKLARIN BAZI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İLE TOPRAK-SU İLİŞKİLERİ ÜZERİNE ETKİSİ". Atatürk Üniv. Zir.Fak.Der. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  6. ^ a b "EKİM NÖBETİ (MÜNAVEBE=ROTASYON)" (PDF). progenseed.com. 12 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
  7. ^ PARTİGÖÇ, Fevzi vd. (2007). "MUŞ'TA OPTİMUM VERİMİ SAĞLAMAK AMACIYLA EN UYGUN MÜNAVEBE SİSTEMİNİN ve EKİM YÖNTEMİNİN BELİRLENMESİ". Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
  8. ^ MEYVECİ, Kader vd. (2005). "ORTA ANADOLU BÖLGESİNDE EKİM NÖBETİ ARAŞTIRMALARI DÖRTLÜ EKİM NÖBETİ". Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tarım</span> bitki ve hayvan evcilleştirme bilimi.

Tarım veya ziraat, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazası, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanmasını ele alan bilim dalıdır. Diğer bir ifade ile insan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü bitkisel-Hayvansal ürünün bakım, besleme, yetiştirme, koruma ve mekanizasyon faaliyetlerinin tamamı ile durgun sularda veya özel alanlarda yapılan balıkçılık faaliyetlerinin tümüdür.

<span class="mw-page-title-main">Yulaf</span>

Yulaf (Avena), bol nişastalı taneleri (tohumları) için yetiştirilen bir tarım bitkisi. Daha çok hayvan yemi olarak kullanılan bu tahıldan insanların beslenmesinde de yararlanılır. Bir yulaf tarlası, buğday ya da arpa başaklarına benzemeyen, salkım biçimindeki dağınık başakları sayesinde öbürlerinden kolayca ayırt edilebilir. Sapçıkların ucunda bulunan başakcıkların her biri iki ya da üç tohum içerir. Dışları kılıfta örtülü olan bu tohumların ikisini birden yeniden zarsı iki yaprak kuşatır.

<span class="mw-page-title-main">Ayçiçeği</span> bitki türü

Ayçiçeği, Günebakan, Gündoğdu veya Günçiçeği, papatyagiller (Asteraceae) familyasından çekirdekleri ve yağı için yetiştirilen sarı çiçekli bir tarım bitkisidir.

<span class="mw-page-title-main">Yonca</span> bitki türü

Yonca, baklagiller (Fabaceae) familyasından uzun yıllar yaşayan, gerek yeşil ot gerekse kuru ot olarak değerlendirilebilen çok yıllık bir serin mevsim yem bitkisi türü.

<span class="mw-page-title-main">Yoğun tarım</span>

Yoğun tarım ya da intansif tarım, en yüksek verimin alınabileceği şekilde uygulanan tarım metodudur. Modern tarım sistem ve teknikleri kullanılır. Teknik ve bilimsel tüm önlemler alınır. Tarımın eski tekniklerle, yapıldığı ekstansif (yaygın) tarımın tersidir.

<span class="mw-page-title-main">Kımıl</span>

Kımıl, Hemiptera takımından bir böcektir. Türkçeye Arapçada bit anlamına gelen kelimeden (قمل) geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Palas, Sarıoğlan</span> Sarıoğlan´nın mahallesi, Kayseri, Türkiye

Palas, Kayseri ilinin Sarıoğlan ilçesine bağlı mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Bakla</span> baklagiller (Fabaceae) familyasına adını veren, gıda ve yem bitkisi olarak tarımı yapılan tek yıllık bitki

Bakla, baklagiller (Fabaceae) familyasına adını veren, gıda ve yem bitkisi olarak tarımı yapılan tek yıllık bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Bezelye</span> baklagiller familyasından bir bitki türü

Bezelye, baklagillerden (Fabaceae) taze, yeşil kabuğu ile taneleri ya da yalnız taneleri yenilen bir bitki türü. Ayrı taç yapraklı iki çenekli baklagiller familyasından tırmanıcı bir bitkidir. Bezelye adlı lezzetli ve çok besleyici sebzeyi ilkbaharda ve yazın verir. Gövdesi çok uzundur, bitkinin ağırlığını çekemeyecek inceliktedir. Beyaz çiçek açar. Yuvarlak tanelidir. Meyvesi bakla veya fasulyeye benzer, tohumları bir kılıf içerisinde dizilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bozkır</span>

Bozkır veya step, fiziki coğrafyada kurakçıl otsu bitkilerden oluşan, sıcak ve ılıman iklimlerdeki ağaçsız ekolojik bölge.

<span class="mw-page-title-main">Mera</span> hayvanların otlatılması için kullanılan kısa boylu buğdaygil ve baklagil bitkileriyle kaplı arazi

Mera, otlak, meyilli, engebeli ve taban suyunun derinde olduğu yem bitkilerinin bulunduğu alanlara ve hayvancılık amacı ile kullanılan alanlara verilen addır. Çayırlara göre daha kısa boylu, seyrek otların bulunduğu meralar kaba yem alanlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kültürel mücadele (tarım)</span>

Kültürel mücadele, tarım sürecinde zararlı canlıların meydana gelmesini önleyecek üretim sistemlerinin kullanıldığı tarımsal mücadele yöntemleridir. Tarla yeri ve tohum seçimi, ekim-dikim zamanı ve şekli, besleme, bakım, hasat ve saklama şartlarının en az zararlı ve hastalık oluşacak şekilde ayarlanmasıdır. İnsan sağlığında koruyucu hekimlik yöntemine benzemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mibzer</span>

Mibzer veya tohum ekici tohum atmak için kullanılan bir tarım aletidir. Tarımda kullanılan bu alet, Ürünlerin üretimi için tohumları toprak içine içine yerleştirip eken ve belirli bir derinliğe gömer. Bu, tohumların toprakta eşit olarak dağılmasını sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Nadas</span>

Nadas, araziye bir yılda düşen yağışın, her yıl ürün almaya yetmeyecek kadar az olduğu yerlerde toprağın bir yıl boş bırakma işlemidir. Kuru tarım bölgelerinde uygulanır. Nadas işlemesi, tarla yüzeyini işleyerek bırakmaya, yapılan işleme nadas işlemesi denilir. Nadas tarlanın belli bir zaman boş bırakılması ve bu süre içinde yapılan işlemleri ifade eder.

Monokültür belirli bir bitki türünün bir bölgede çok yaygın olarak uzun yıllar boyunca yetiştirilmesine dayanan bir tarımsal yöntemdir. Endüstriyel tarımda sıklıkla kullanılan bu yöntem, kısıtlı iş gücü olanaklarına sahip bölgelerde yüksek hasat oranlarına ulaşılmasına yardımcı olmaktadır. Tarımda monokültür, bir tarlada aynı anda bir ürün türünün yetiştirilmesi uygulamasıdır . Monokültür, yoğun tarımda ve organik tarımda yaygın olarak kullanılmaktadır: hem 1000 hektarlık mısır tarlası hem de 10 hektarlık organik lahana tarlası monokültürdür. Mahsullerin monokültürü, esas olarak bu işlemlerde makine kullanımını kolaylaştırarak çiftçilerin ekim, yönetim ve hasattaki verimliliği artırmasına olanak tanıdı, ancak monokültürler aynı zamanda hastalık veya haşere salgınları riskini de artırabilir. Bu uygulama özellikle dünya çapında sanayileşmiş ülkelerde yaygındır. Çeşitlilik, hem ürün rotasyonu veya sırası ile zaman içinde, hem de çoklu kültür veya karışık ekim yoluyla uzayda eklenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de tarım</span>

Türkiye'de tarım, istihdam, ihracat ve ulusal gelire yaptığı katkı ile önemli bir sektördür.

Türkiye'de yetiştirilen tarım ürünleri, Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'deki nüfusun büyük çoğunluğu tarım sektöründe çalışmaktaydı. Ancak bu dönemdeki tarım anlayışı daha çok geleneksel yöntemler eşliğinde yapılıyordu. Tarımın bu şeklide yapılmasında ülkenin yeni kurulmuş olması ve farklı dönemlerde farklı devletlerle topyekün savaşlar yapmasından kaynaklanan ekonomik darlıktır. İlerleyen dönemlerde devletin tarım politikaları değişmiş ve daha farklı tarım yöntemleri uygulanmıştır. Bu farklı yöntemlerle birlikte tarımda makineleşme de artmıştır. Tarımda makineleşmenin artmasına paralel olarak da göçler yaşanmıştır. 1950-1960 yılları arasında uygulanan ekonomi politikası ile çiftçiye verilen tarım kredileri artmıştır ve tarım ürünleri için yüksek fiyat politikası izlenmiştir. Genel olarak 1950'li yıllardan sonra Türkiye'de tarım arazilerinin genişletilmesi, makine kullanımının artması ile sulama ve gübreleme gibi çalışmalar hızlanmıştır. Türkiye'de tarımsal faaliyetler ve buna bağlı olarak da yetiştirilen tarımsal ürünler bölgeden bölgeye göre farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıkların temel sebepleri arasında Türkiye'nin eğimli ve yüksek bir arazi yapısına sahip olması başta gelmektedir. Türkiye'nin özel ve matematik konumu tarımsal faaliyetleri kısıtlamasına sebep olduğu gibi çeşitli olmasına da katkı sağlamaktadır. Türkiye'nin orta kuşakta bulunması ve dört mevsimi yaşaması da tarımsal çeşitliliği arttıran etmenlerdendir. Türkiye'de aktif nüfusun 1/4'ü tarım sektöründe çalışmakta ve milli gelirin yüzde 10'u tarımsal faaliyetlerden sağlanmaktadır. Türkiye'de ekili dikili alanlarda en fazla tahıllar, daha sonra ise endüstri bitkileri ile sebze ve baklagiller gelmektedir. Türkiye'de yetiştirilen fındık, fıstık, incir, üzüm, tütün ve çeşitli sebze meyveler ihracatta pay sahibidir. Ayrıca Türk sanayisi de çoğunluklu olarak ham maddesi tarımsal faaliyetlere dayanan ürünlerden oluşmaktadır. Türkiye'de tarımı destekleyen kayda değer kuruluşlara Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Toprak Mahsulleri Ofisi ve Ziraat Bankası örnek verilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Tarla tarımı</span>

Tarla tarımı, gıda, yakıt, elyaf ve arazi ıslahı için bitkiler üreten ve kullanan bilim ve teknolojidir. Tarımsal araştırma, bitki genetiği, bitki fizyolojisi, meteoroloji ve toprak bilimleri alanlarındaki çalışmaları kapsıyor. Biyoloji, kimya, ekonomi, ekoloji, yer bilimi ve genetik gibi bilimler kombinasyonunun uygulanmasıdır. Günümüzde tarımsal araştırmacılar, gıda üretmek, daha sağlıklı yemekler hazırlamak, tarımın çevresel etkilerini yönetmek ve bitkilerden enerji çıkarmak da dahil olmak üzere pek çok konuda çalışıyorlar. Çoğu zaman ekin dönüşü, sulama ve drenaj, bitki ıslahı, bitki fizyolojisi, toprak sınıflandırması, toprak verimliliği, yabancı ot kontrolü, böcek kontrolü gibi alanlarda uzmanlaşmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kuru tarım</span> sulama yapılmadan yapılan tarım türü

Kuru tarım, kurak ve yarı kurak bölgelerde sulama yapılmadan yapılan tarım türüdür. Tarlaya düşen yağış ile tarım yapmak için teknikler uygulanır.

<span class="mw-page-title-main">Tarla</span> tarım amaçlı kullanılan arazi alanı

Tarla, ekin yetiştirmek veya hayvancılık için kullanılan arazi alanıdır. Tarla, nadasa bırakılan veya ekilebilir arazi olarak bırakılan bir alan olarak da kullanılabilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.