İçeriğe atla

Ejnar Hertzsprung

Ejnar Hertzsprung
Karl Schwarzschild, Ejnar Hertzsprung (1909)
Doğum8 Ekim 1873(1873-10-08)
Kopenhag, Danimarka
Ölüm21 Ekim 1967 (94 yaşında)
Roskilde, Danimarka
VatandaşlıkDan
Mezun olduğu okul(lar)Kopenhag Politeknik
ÖdüllerBruce Madalyası 1937
Kariyeri
DalıAstronomi ve Kimya
Çalıştığı kurumlarLeiden Rasathanesi

Ejnar Hertzsprung (Danca telaffuzu: [ɑjnɐ ˈhæɐ̯d̥sb̥ʁɔŋ], 8 Ekim 1873, Kopenhag, Danimarka – 21 Ekim 1967) Danimarkalı astronom ve kimyager. Hertzsprung-Russell diyagramı keşfi ile tanınmaktadır.

Kariyeri

Hertzsprung, 1911–1913 yılları arasında, Henry Norris Russell ile beraber Hertzsprung-Russell diyagramını geliştirdiler.

1913'te birçok sefe değişeni yıldızının mesafesini istatistiksel ıraklık açısı ile belirledi ve sefe değişeni periyodu ve parlaklığı arasında, Henrietta Swan Leavitt tarafından keşfedilen ilişkiyi ayarlamayı başardı. Küçük Macellan Bulutu'nun mesafesini ölçmek için 'geliştirdiği yöntemi kullandı.[1]

1919 yılından 1946 yılına kadar Hertzsprung, Hollanda'daki Leiden Rasathanesi'nde çalıştı. 1937 yılında direktör oldu. Leiden'de doktora öğrencisi Gerard Kuiper'di. Astronomiye olan en büyük katkısı, yıldızın ışıması, spektrumu ve etkin sıcaklığı ilişkisiyle yıldız evriminin ve türünün anlaşılınabildiği Hertzsprung-Russell diyagramıdır. Diyagram 1910 yılında geliştirilmesine rağmen günümüzde halen kullanılmaktadır.

İki tane asteroid keşfetmiştir.

Ünlü Flemenk astronom Jacobus Kapteyn'in kızı Henrietta'yla evlenmiştir. 1967 Roskilde şehrinde öldü.

Ödülleri ve ölümünden sonra

İsmi Ay'daki bir kratere verilmiştir. Ayrıca bir asteorid'e Asteroid 1693 Hertzsprung adı verilmiştir.

Kaynakça

  1. ^ Hertzsprung, E., "Über die räumliche Verteilung der Veränderlichen vom δ Cephei-Typus." Astronomischen Nachrichten, 196 p. 201–210 (1913)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kahverengi cüce</span>

Kahverengi cüceler, ilk kez 1995 yılında keşfedilen, ne yıldız ne de gezegen kategorisine konabilen gök cisimleri. Ancak son yıllarda bazı gök bilimciler kütlelerinin büyüklüğüne ve buna bağlı olarak sıcaklıklarına ve buna da bağlı olarak renklerine göre O, B, A, F, G, K ve M olarak sıralanan geleneksel yıldız kategorilerine kahverengi cüceleri de T ve Y sınıfları olarak eklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Henrietta Swan Leavitt</span> Amerikalı gökbilimci (1868 – 1921)

Henrietta Swan Leavitt, Sefe değişeni yıldızları'nın aydınlatma güçleri ve periyotları arasındaki ilişkiyi bulan, Amerikalı astronom. Radcliffe Üniversitesi mezunu olan Leavitt, 1893'te Harvard Üniversitesi Gözlemevi’nde kompüter olarak çalışmaya başlamıştır. Görevi, yıldızların parlaklığını ölçmek ve kataloglamak amacıyla fotoğrafik plakaları incelemekti. Hayatta olduğu süre içinde çok fazla tanınmasa da, astronomların dünya ile uzak gökadalar arasındaki mesafeyi ölçebilmeleri ilk olarak Leavitt'in keşfi sayesinde mümkün olmuştur. Yaptığı keşif hakkında Henrietta Swan Leavitt, “Maksima ve minimaya karşılık gelen iki nokta dizisi arasında düz bir çizgi çizilebilir; bu da değişenlerin parlaklığı ve periyotları arasında basit bir ilişki olduğunu göstermektedir,” demektedir. Leavitt'in ölümünden sonra, Edwin Hubble, Sefe yıldızlar arasındaki aydınlatma gücü-periyot ilişkisini, ilk kez astronom Vesto Slipher tarafından Lowell Gözlemevi'nde ölçülen spektral değişimler ile birlikte kullanmış; ve evrenin genişlediğini belirlemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Pieter Zeeman</span> Hollandalı fizikçi

Pieter Zeeman, 1902'de Hendrik Lorentz ile birlikte Nobel Fizik Ödülü'ni kazanmış, Zeeman efektinin teorisyeni, Hollandalı bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">William Herschel</span> Alman asıllı İngiliz astronom ve besteci (1738-1822)

Sir William Herschel, KH, FRS, Almanca: Friedrich Wilhelm Herschel Almanya doğumlu, İngiliz astronom, teleskop üreticisi ve bestecidir. Hannover, Almanya'da doğmuştur. On dokuz yaşında İngiltere'ye göç edene kadar, Hanover Askeri Bandosu bünyesinde çalışmıştır. Güneş Sistemindeki 7. gezegen olan Uranüs'ü, Uranüs'ün iki büyük uydusu Titania ve Oberon'u ve Satürn'ün iki uydusu olan Enceladus ve Mimas'ı, kızılötesi radyasyonu keşfetmesi ve yazdığı 24 adet senfoni sayesinde ünlenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hertzsprung-Russell diyagramı</span>

Hertzsprung-Russell diyagramı veya Hertzsprung-Russell çizeneği yıldızları ışınım güçleri, etkin sıcaklıkları gibi özellikleri arasındaki ilişkileri gösteren bir çizenektir. 1910 yılı civarında Ejnar Hertzsprung ve Henry Norris Russell tarafından oluşturulmuş olup yıldızların evrimini anlama çalışmalarında önemli bir rol oynamıştır. Yıldızın çizelgedeki konumunun değişimine bakılarak yıldızın evrimi izlenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Sefe değişeni</span> Bir değişen yıldız türü

Sefe değişeni veya Sefe (Cepheid), saltık aydınlatma gücü ile değişim süreleri arasında yüksek ilinti bulunan, özel bir değişken yıldızlar sınıfının üyelerine verilen addır. Türlerinin örneği olan Delta Sefe 1784 yılında John Goodricke tarafından gözlemlenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Işık eğrisi</span>

Işık eğrisi, bir yıldızın veya bir bölgenin zamana karşı çizilen parlaklık grafiğidir.

<span class="mw-page-title-main">Değişen yıldız</span> Dünyadan görüldüğü gibi parlaklığı zaman içinde değişen yıldız

Değişen yıldız, parlaklıkları zaman içinde değişen yıldızlardır. Parlaklıkları genelde ya çok gençken ya da çok yaşlı iken değişir. Bunun nedeni, ya genişleme, daralma, püskürme gibi yıldızın iç dinamiğinden; ya da iki ya da daha fazla yıldızın birbirlerinin yörüngelerinde dönerken oluşturdukları tutulmalardan kaynaklanan dış dinamiklerden dolayı oluşur. 2000 yılına kadar 30,000'in üzerinde değişken yıldız bulunup kataloglanmıştır. Ayrıca 14,000 kadar başka yıldızda parlaklık değişiminden şüphelenilmektedir. Güneşimiz ve Kutup Yıldızı dahil olmak üzere birçok yıldızın, yeterli duyarlılıkta ölçüldüğünde, parlaklıkları değişmektedir.

Değişen yıldız belirtmesi, astronomi'de değişen yıldız'lara verilen özel bir tanımlayıcıdır. 17. yüzyılda Bayer tüm parlak yıldızları kataloglarken, takımyıldız adlarının kısaltmaları önüne eski yunan alfabesinin harflerini koyarak bir adlandırma yoluna gitmiştir. Yunan alfabesinin harfleri yeterli olmayınca bu adlandırmaya Latin alfabesinin küçük harfleri ve daha sonra da büyük harfleri ile devam etmiştir. Fotoğraf filminin astronomide kullanılmaya başlaması ile gözlenen yıldız sayısındaki hızlı artış sonucu, Hevelius ve Flamsteed, harflerle yapılan adlandırmanın yeterli olmayacağını düşünerek, bir takımyıldızdaki üyeleri sağ açıklık sırasına dizmişler ve takımyıldız adının önüne sayıları koyarak yıldızları adlandırmayı tercih etmişlerdir. Argelander, 19. yüzyıl ortasında "Bonner Durchmunsterung (1855)" kataloğu ve haritalarını oluştururken, çok sayıda ışık değişimi gösteren yıldızın var olduğunu görmüş ve bunların düzenli bir şekilde adlandırılması gerektiğini düşünmüştür. Argelander değişen yıldızların adlandırılması için arayış içinde iken Latin alfabesinin küçük harfleri tükenmiş, büyük harflerin ise bir kısmı kullanılmış durumdaydı. Alfabenin sonuna yakın harfler hiçbir takımyıldız üyesi için kullanılmamıştı. Argelander öncelikle, bir takımyıldızda 9 dan fazla değişen keşfedilemeyeceği düşüncesi ile Latin alfabesinin R, S, T, U, V, W, X, Y, Z harflerini takımyıldız isminin "in" halinin önüne koyarak adlandırmaya başlamıştır. Ancak yeterli olmadığını görünce, aynı harflerin ikili kombinasyonlarını kullanmıştır:

<span class="mw-page-title-main">Macellan bulutları</span>

Macellan Bulutları Samanyolu yörüngesinde bulunan ve yerel Grup üyesi olan iki cüce galaksidir:

Catherine Wolfe Bruce Altın Madalyası, Pasifik Astronomi Derneği tarafından, astronomi bilimine ömür boyu üstün katkılarda bulunmuş bilim insanlarına verilen bir ödüldür. Adını Amerikan astronomi hamisi Catherine Wolfe Bruce'dan almıştır ve ilk defa 1898 yılında verilmiştir. Astronomi alanının en büyük ödüllerinden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Jacobus Kapteyn</span>

Jacobus Cornelius Kapteyn, Hollandalı astronomdur. En bilinen çalışması Samanyolu galaktik döngüsü için ilk kanıtların bulunmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Johann Franz Encke</span> Alman astronom

Johann Franz Encke kuyruklu yıldız araştırmalarıyla ünlü Alman astronom. Kuyruklu yıldız ve asteroid periyotları ve yörüngeleri hakkında çalıştı. Dünya-Güneş arası mesafeyi ölçtü, Satürn'ü gözlemledi.

<span class="mw-page-title-main">Açık yıldız kümesi</span>

Açık yıldız kümeleri, birkaç bin yıldızdan oluşan bir yıldız grubudur. Açık yıldız kümesini oluşturan yıldızlar aynı dev moleküler buluttan oluşmuşlardır ve yaklaşık olarak aynı yaştadırlar. Açık yıldız kümesi galaktik küme olarak da bilinir. Samanyolu Galaksisi'nde 1100'den fazla açık yıldız kümesi keşfedilmiştir ve daha fazla olduğu düşünülmektedir. Açık yıldız kümeleri karşılıklı yerçekimi etkisiyle birbirlerine gevşek bir biçimde bağlıdırlar. Açık yıldız kümeleri diğer kümelerle ve gaz bulutlarıyla yakın temaslarda bulunarak bozulmuş hale gelirler. Bu bozulmalar hem galaksinin ana bölümüne doğru yer değiştirmelere hem de küme elemanlarının yakın temasların içine doğru kaybıyla sonuçlanır.

<span class="mw-page-title-main">N. R. Pogson</span>

Norman Robert Pogson, Hindistan’daki Madras rasathanesinde çalışmış bir İngiliz astronomdur. Birkaç küçük gezegen keşfetmiş, kuyruklu yıldızlar üzerinde rasatlar yapmış ve yıldız büyüklüklerini oranını yüzün beşinci karekökü olan (~2,512) iki ardışık büyüklükle hesaplayan ve Pogson Oranı olarak bilinen matematiksel bir çıkarım yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sarı üstdev</span>

Sarı üstdev, genellikle süper parlaklık sınıfına sahip spektral F veya G tipi üstdevlerdir. Ana diziden uzaklaşıp gelişen, daha da aydınlık hale gelen yıldızlardır.

<span class="mw-page-title-main">Hayashi çizgileri</span>

Hayashi çizgileri astronomide oluşmakta olan ve kütleleri Güneş kütlesinin üç katından az olan yıldızların geçirdiği evrelerden biridir. Bu çizgiler adlarını Japon astronum Chushiro Hayashi'den (1920-2010) almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Harvard Bilgisayarları</span>

Harvard Bilgisayarları Harvard Üniversitesi gözlem evinde 19. yüzyıl sonlarında ve 20. yüzyıl başlarında görev yapan bir grup kadın araştırmacıya verilen addır. 1877-1918 yılları arasında Amerika’da Harvard Üniversitesi Gözlemevi müdürü olan Charles Pickering yıldız fotoğraflarını incelemek için kadın asistanları görevlendirmeye karar verdi. Bu proje yıldız fotoğrafçılığının öncüsü olarak bilinen amatör astronom Henry Drapper'in ölümünden sonra onun işlerini devam ettirmek isteyen eşi Mary Anne Draper'in teşvikiyle geliştirildi. O tarihte günümüzün olanakları olmadığından binlerce yıldıza ait fotoğraflar tek tek inceleniyordu. Bu iş kadın asistanlar tarafından yapılıyordu. Asistanların ücreti saatte 25 sentti. Bu asistanlara Harvard Computers deniliyordu

<span class="mw-page-title-main">Walter Baade</span> Tanınmış kişi

Wilhelm Heinrich Walter Baade, 1931-1959 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri'nde çalışan Alman bir astronomdur.

<span class="mw-page-title-main">Wendy Freedman</span> Amerikalı astronom, astrofizikçi ve akademisyen

Wendy Laurel Freedman, Hubble sabitini ölçmesiyle tanınan Kanada asıllı Amerikalı astronom ve astrofizikçi. Carnegie ve Şili'deki Las Calampanas Gözlemevlerinin yöneticiliğini yaptı. Günümüzde Chicago Üniversitesi'nde astronomi ve astrofizik profesörüdür.