İçeriğe atla

Egzotik tür

Egzotik tür (sokulmuş tür, yerel olmayan tür) yerel yaşam alanı dışına insanlar tarafından bilinçli olarak ya da istemeyerek getirilmiş ve burada yaşamaya başlamış olan türdür. Yerel olmayan türler girdikleri ekosistemler üzerinde çeşitli etkiler gösterebilirler. Sokuldukları bölge dışına da yayılmış olan egzotik türlere istilacı türler adı verilir. Egzotik türlerin etkileri oldukça değişkenlik gösterir. Bazı egzotik türlerin sokuldukları ekosistem üzerinde yıkıcı olumsuz etkileri olabilirken bazılarının ya etkisi olmaz ya da önemsiz derecede etkileri olabilir. Bazı egzotik türler, zararlılarla mücadele etmek için bilinçli olarak ekosistemlere sokulmuştur. Biyolojik mücadele amacıyla kimyasal pestisitlerin yerine kullanılan bu türler tarım için yararlı olarak görülebilirler. Bazı durumlarda ise uzun vadede etkilerin yararlı mı zararlı mı olacağı tam olarak bilinememektedir.[1]

Egzotik türlerin doğal çevre üzerindeki etkileri bilim insanları, hükûmetler, çiftçiler ve diğer ilgiler tarafından giderek daha da çok irdelenmektedir.

Yayılma yöntemleri

Bir türün, doğal yaşam alanı dışına taşınması insan tarafından gerçekleştirildiğinde tanım itibarıyla "egzotik tür" olarak adlandırılmaktadır. Bu türlerin farklı yaşam alanlarına yayılmasında insanlar bilinçli ya da bilinçsiz olarak rol almış olabilir. Bilinçli olarak yapılan yaygınlaştırma ya bu türlerin sokuldukları ekosistemler de insanlara bir şekilde yararlı olacağına inanan bireyler ya da gruplar tarafından yapılmış olabilir ya da bu egzotik türlerin sokuldukları ekosistemler üzerinde potansiyel etkilerinin ne olduğuna bakmadan yapılmış olabilir. Bilinçsiz yapılan yayılmalar is genellikle insan hareketlerinin bir yan ürünüdür. Egzotik türlerin sokuldukları yerlerde daha sonra yaşam alanlarını büyütmeleri ise insan eylemlerinin yanı sıra kendiliğinden de olabilmektedir.

Bilinçli yayılma

İnsanlar tarafından yeni bir yere getirilen türler iki şekilde yayılabilmektedir. İlkinde doğal olarak yetişmesi için bilerek yayılırlar ve başarılı bir şekilde yayılmaları için gerekirse birkaç sefer bu yayma tekrar edilebilir. İkinci yolda ise yeni bölgelerde evcil olarak yetiştirilen hayvan türleri ile kültürü yapılan bitkiler kendi kendilerine yayılarak bağımsız popülasyonlar oluşturabilirler. Evcillikten kaçn hayvanlar ile kültürü yapılan bitkilerin tohumlarının dağılması sonucu bir yerde tutunan bitkiler de bölgeye getirilişleri insanlar tarafından bilinçli olarak yapıldığı için bu kategoriye dahil edilmişlerdir.

Ekonomik nedenler

Bir ekosisteme yeni bir türün sokulmasının en yaygın nedenlerinden biri bu eylemden beklenen ekonomik yarardır. Hatta yerel olmayan türler sokuldukları bölgenin kültüründe ve çevresel koşullarında çok sık rastlanan bir unsur hâline de gelebilmektedirler. Örneğin soya, kivi, buğday, bal arısının yanı sıra Amerika bizonu ile Kuzey Amerika hindisi dışındaki tüm çiftlik hayvanları Kuzey Amerika için egzotik türlerdir. ABD'nin kullandığı gıdaların %96'sını yerel olmayan türler oluşturmaktadır.[2]

Ekonomik olarak yarar sağlaması amacıyla yeni ekosistemlere sokulmuş türlere diğer bazı örnekler şunlardır:[3]

  • Sazan ABD'ye ilk olarak potansiyel bir gıda kaynağı olarak getirilmiştir.
  • Ampullariidae familyası salyangozlar Güneydoğu Asya'ya protein kaynağı olması için salınmış, daha sonra Hawaii gibi yerlere de gıda endüstrisi için sokulmuştur.
  • Alaska'da çeşitli adalara yerleştirilen tilkiler oluşturduğu yeni popülasyonlar kürk ticareti için yeni kaynaklar oluşturmuştur.
  • Çiftlik hayvanlarının gübrelerinin etkisini azaltmak amacıyla büyük bir proje ile Avustralya'ya getirilen gübre böceğinin yirmi türü bu kıtaya yerleşmiştir.
  • Monteri çamı (Pinus radiata), ticarî amaçla kereste olarak kullanılmak üzere, Kaliforniya'dan getirtilerek Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yerleştirilmiştir.

Yukarıdaki örnekler, insanlar tarafından ekonomik yarar için yerleştirilmiş türlerin çok küçük bir bölümünü göstermektedir.

Egzotik türler
  • Sığır Bos primigenius taurus tüm dünyaya yayılmış bir egzotik türdür.
    Sığır Bos primigenius taurus tüm dünyaya yayılmış bir egzotik türdür.
  • Taşyoncası (Melilotus sp.), otlaklarda yem olarak kullanılmak üzere Avrupa'dan Amerika'ya sokulmuş ve yerlileşmiş egzotik türdür.
    Taşyoncası (Melilotus sp.), otlaklarda yem olarak kullanılmak üzere Avrupa'dan Amerika'ya sokulmuş ve yerlileşmiş egzotik türdür.
  • Buğday Triticum, doğal yaşam alanı Mezopotamya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.
    Buğday Triticum, doğal yaşam alanı Mezopotamya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.
  • Doğu Asya'ya özgü Lophura nycthemera türü sülün Avrupa'ya dekoratif amaçlı olarak sokulmuştur.
    Doğu Asya'ya özgü Lophura nycthemera türü sülün Avrupa'ya dekoratif amaçlı olarak sokulmuştur.
  • Tavuk Gallus gallus domesticus, Asya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.
    Tavuk Gallus gallus domesticus, Asya'dan tüm dünyaya yayılmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Dov Sax, Aug 2008. The Proceedings of the National Academy of Sciences 6 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ David Pimentel, Lori Lach, Rodolfo Zuniga, and Doug Morrison, Environmental and Economic Costs Associated with Non-Indigenous Species in the United States, College of Agriculture and Life Sciences, Cornell University (Ithaca, New York), 12 Haziran 1999.
  3. ^ Naylor, R.L., S.L. Williams, and D.R. Strong. 2001. Aquaculture—a gateway for exotic species. Science 294: 1655–56.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ekoloji</span> Organizmaların ve çevrelerinin incelenmesi

Ekoloji ya da doğa bilimi, canlıların hem kendi aralarında hem de fiziksel çevreleri ile olan ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Ekoloji canlıları birey, popülasyon, komünite, ekosistem ve biyosfer düzeylerinde inceler. Ekoloji çok yakından ilişkili olduğu biyocoğrafya, evrimsel biyoloji, genetik, etoloji ve doğa tarihi dallarıyla örtüşür. Ekoloji, biyoloji biliminin bir dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Biyocoğrafya</span> bitki ve hayvan türlerinin dağılımını ve bu dağılımın nedenlerini inceleyen Fiziki coğrafyanın alt bilim dalı

Biyocoğrafya, bitki ve hayvan türlerinin dağılımını ve bu dağılımın nedenlerini inceleyen Fiziki coğrafyanın alt bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Akvaryum</span> balıklar ve suda yaşayan türler için şeffaf su deposu

Akvaryum, çoğunlukla cam ya da yüksek dirençli plastik gibi saydam malzemelerden yapılan, genellikle balık olmak üzere, bazen de omurgasızlar ve ayrıca amfibyumlar, deniz memelileri ve sürüngenler gibi suda yaşayan bitki ve hayvanların tutulduğu ve daha çok bu canlıların sergilenmesi amacıyla kullanılan içi su dolu, küçük bir cam kavanozdan büyük su tanklarına kadar geniş bir yelpazede yer alan kap ve yapılar. Akvaryum sahibi olmak dünya çapında yaklaşık 60 milyon kişi tarafından paylaşılan popüler bir hobidir. Çağdaş akvaryumların öncülerinin ilk çıktığı 1850'li yıllardan beri, özellikle akvaryum balıklarını sağlıklı tutabilmek için daha karmaşık ışıklandırma ve filtreleme sistemleri de geliştirildikçe akvaryum ile ilgilenenlerin sayısı artmıştır. Halka açık akvaryum'lar, evdeki akvaryumların büyük ölçekteki kopyalarıdır. Osaka Akvaryum, 5.400 m3'lük su tankı ve 580 türden oluşan su canlısı koleksiyonuna sahiptir ve Birleşik Krallık'ta yapılması planlanan National institute for research into aquatic habitats 40 hektarlık büyüklüğüyle dünyanın en büyük akvaryumu olacaktır.

Kent ekolojisi, kent yaşamına ilişkin, bitkilerle hayvanların fiziksel çevreye uyum göstermeleri benzetmesine dayanan bir yaklaşım.

<span class="mw-page-title-main">Kilittaşı türler</span>

Kilittaşı türler, doğal çevrelerine sayılarına nazaran daha önemli etkide bulunan türler. Böyle bir organizma bulunduğu ekosistemde, bir kemerin kilit taşının görevine benzer bir rol oynar. Kilit taşı kemer içindeki diğer taşlardan daha az basınç altında olsa bile, o olmadan kemer çöker. Benzer şekilde bir ekosistemin içinden kilittaşı tür çekilirse, bu tür biyokütle ya da verimlilik içinde küçük bir yer tutsa dahi ekosistemde çok dramatik değişiklikler oluşabilir.

İletişim, iletilmek istenen bilginin hem gönderici hem de alıcı tarafından anlaşıldığı ortamda bilginin bir göndericiden bir alıcıya aktarılma sürecidir. Organizmaların çeşitli yöntemlerle bilgi alışverişi yapmalarına olanak tanıyan bir süreçtir. İletişim tüm tarafların üzerinden bilgi alışverişi yapılacak ortak bir dili anlamalarına ihtiyaç duyar.

<span class="mw-page-title-main">Tampon bölge</span> taraflar arasında bulunan tarafsız bölge

Tampon bölge, genellikle ülkelerle ilgili olan iki veya daha fazla arazi arasında yer alan nötr bir bölgesel alandır. Tampon bölgenin türüne bağlı olarak, bölgeleri ayırmak veya birleştirmek için kullanılabilir. Yaygın tampon bölge türleri arasında silahsızlandırılmış bölgeler, sınır bölgeleri ve belirli kısıtlayıcı izin bölgeleri ile yeşil kuşaklar bulunur. Bu tür bölgeler, bir egemen devlet tarafından oluşturulabilir veya bir tampon devlet tarafından da oluşturabilir.

<span class="mw-page-title-main">Holarktik biyocoğrafik bölgesi</span> Dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlar

Holarktik biyocoğrafik bölgesi ya da Holarktik ekozon, dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlara karşılık gelir. Bu bölge, Güney Asya ve Hindistan altkıtası haricinde Kuzey Afrika ve Avrasya'nın tamamını içeren "Palearktik" ve Kuzey Amerika'nın güneyinde kuzey Meksika'ya kadar olan kısmı kaplayan "Nearktik" biyocoğrafik bölgelerine ayrılır. Bu kısımlar çeşitli alt ekobölgelere de ayrılırlar. Bazı ekosistemler ve bunlara bağlı olan bitki ve hayvan toplulukları, bu biyocoğrafik bölgelerin geniş kısımlarındaki çoklu kıtalarda bulunurlar.

<span class="mw-page-title-main">Biyoçeşitlilik</span> Yaşam formlarının çeşitliliği ve değişkenliği

Biyoçeşitlilik, bir ekosistem, biyom veya tüm Dünya'da bulunan yaşam formlarının çeşitliliğidir. İnsanların yaşamlarını sürdürebilmesi için yaşadıkları çevrede, temiz su ve havanın, verimli toprakların, besinlerin ve diğer gereksinimlerinin karşılandığı, kullanacağı çeşitli maddelerin bulunması gerekir. Yaşam için gerekli madde ve koşullar, çevrenin abiyotik etkenleri ile bakteri, Protista, mantar, bitki ve hayvanlar tarafından sağlanır. Bu canlıların tamamına biyoçeşitlilik denir. Bu çevredeki biyoçeşitlilik arttıkça o çevrenin ekolojik hizmetleri de o oranda artar. Yalnız bu artış biyolojik çeşitliliği oluşturan türler arasında dengeli etkileşimin gerçekleşmesi durumunda geçerlidir. Bu nedenle biyolojik çeşitlilik arttıkça, ekosistemlerdeki madde dolaşımı ve enerji akışları daha etkin halde gerçekleşir. Bunun aksine, ekosistemdeki biyolojik çeşitlilik azaldığında, ekosistem hizmetlerinde azalma olur. Örneğin, yılan bulunduğu ekosistemdeki fare ve kurbağa gibi türleri besin olarak kullanır. Böylece fare ve kurbağa popülasyonlarının aşırı artışı engellenir. Bunun sonucunda, fare ve kurbağalarla aynı besini paylaşan diğer hayvanların besinlerden yararlanmalarına olanak verilmiş olur.

<span class="mw-page-title-main">Hayvan refahı</span>

Hayvan refahı, hayvanların fiziksel ve psikolojik açıdan sağlıklı ve huzurlu bir hayat sürmelerini sağlamayı amaçlayan bir akım. Hayvanların refahını tespit etmede kullanılan ölçütlerden bazıları davranışlar, fizyoloji, ömür ve üremedir.

<span class="mw-page-title-main">Yapay seçilim</span> Canlıların kendi arasında yaptığı etkileşimler sonucu oluşan yeni türler

Yapay seçilim, insanların bilinçli ve amaçlı olarak bir organizmanın belli özelliklerini seçmesi ve kontrollü olarak yetiştirmesi sürecini anlatan tanım. Bu terim, Charles Darwin tarafından belirli özelliklere sahip canlıların farklılaşarak çoğalmalarının gelişmiş hayatta kalma veya üreme yeteneklerine dayandığı doğal seçilime karşılık olarak kullanılmıştır. İnsan eliyle hangi hayvan ya da bitkinin üretileceğine karar verildiği yapay seçilimin aksine, doğal seçilimde ne tür varyasyonların ve genlerin gelecek nesillere aktarılacağını çevre veya doğa şartları belirler.

<span class="mw-page-title-main">Toprak kirliliği</span>

Toprak kirliliği, katı, sıvı ve radyoaktif artık ve kirleticiler tarafından toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bozulmasıdır. Topraklarda meydana gelecek tüm olumsuz değişimler insan yaşamını kuvvetle etkileyecek güce sahiptir. İnsanların geçmişten gelen ve geçmişte zararları fark edilmemiş olan alışkanlıkları, bu gün toprak kirlenmesi ve bununla birlikte ortaya çıkan yer altı ve yüzey sularının kirlenmesine sebep olmaktadır. Toprak kayaçların parçalanmasıyla oluşur. Oluşumu çok uzun sürede gerçekleşen toprak insan eli ile çok kısa sürede tahrip edilir. Tarımın yapılabilmesi için temel unsur verimli tarım arazileridir yani topraktır. Daha çok ürün elde edebilmek için kullanılan gübreler, tarım ilaçları sağladıkları yararın yanı sıra toprak kirliliğinin önemli sebepleri arasında yer almaktadır. Çevreye gelişigüzel atılan çöpler, evsel atıkların ve sanayi atıklarının arıtılmadan toprağa karıştırılması da toprağı kirleten etkenlerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Kompost</span> gübre çeşiti

Kompost, bitkisel ve hayvansal atıkların nemli-oksijenli ortamda bozunarak dönüştüğü organik gübredir.

<span class="mw-page-title-main">İstilacı türler</span> Bazı doğal ortamlarda hızlıca çoğalarak diğer canlıları tehdit eden tür

İstilacı türler, istilacı yabancı türler, yayılmacı türler ya da egzotik istilacı türler doğal habitatlarda flora ve fauna kategorizasyonunda kullanılan bir terimdir. İstilacı türler, doğal olarak yaşadıkları ekosistemden başka bir ekosisteme giren, çeşitli etkenlerle aşırı çoğalarak tüm ekosistemi etkileyen türler için kullanılan bir terimdir. Bazen dengesi bozulan bir ekosistemde baskın hale gelen yerli türler için de yerli istilacı tür terimi kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Vahşi yaşam</span> İnsan tarafından yetiştirilmeksizin bir sahada büyüyen veya yaşayan evcil olmayan organizmalar

Vahşi yaşam veya yaban hayatı evcilleştirilmemiş hayvan türlerini ifade eder; insanlar tarafından tanınmadan yetişen veya vahşi bölgelerde yaşayan tüm bitkiler, mantarlar ve diğer organizmalar da buna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Biyotik faktör</span> başka bir organizmayı etkileyen veya ekosistemi şekillendiren herhangi bir canlı faktör

Biyotik faktörler veya biyotik bileşenler, başka bir organizmayı etkileyen veya ekosistemi şekillendiren herhangi bir canlı faktör olarak tanımlanabilir. Bu, hem ekosistemlerindeki diğer organizmaları tüketen hayvanları hem de tüketilen organizmaları içerir. Biyotik faktörler arasında insan etkisi, patojenler ve hastalık salgınları da yer alır. Her biyotik faktörün, her gün, yaşayabilmesi ve çalışabilmesi için uygun miktarda enerjiye ve beslenmeye ihtiyacı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Ekosistem hizmetleri</span> Sağlıklı doğa, ormanlar ve çevresel sistemlerin sağladığı faydalar

Ekosistem hizmetleri insanlara doğal çevre ve sağlıklı ekosistemler tarafından sunulan birçok ve çeşitli faydalardır. Bu tür ekosistemler arasında, örneğin, tarımsal ekosistem, orman ekosistemi, otlak ekosistemi ve su ekosistemleri bulunmaktadır. Sağlıklı ilişkiler içinde çalışan bu ekosistemler, bitkilerin doğal tozlaşması, temiz hava, aşırı hava koşullarını hafifletme, insan zihinsel ve fiziksel refahı gibi şeyler sunar. Toplu olarak, bu faydalar 'ekosistem hizmetleri' olarak bilinir ve genellikle temiz içme suyu, ayrışma ve gıda ekosistemlerinin dayanıklılığı ve verimliliğinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Geç Kretase, jeolojik zaman cetvelinde Kretase döneminin ayrıldığı iki zaman diliminden genç olandır. Tebeşir anlamına gelen Kretase adı bu dönemde yoğun olarak çökelmiş olan tebeşir kayasına atıfta bulunularak verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Zebra midyesi</span>

Zebra midyesi olarak bilinen Dreissena polymorpha, güneydoğu Rusya'nın göllerine özgü bir tatlı su midyesi türüdür. Ancak, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya da dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde istilacı bir tür haline geldi. Zebra midyeleri, kendilerine adlarını veren belirgin çizgili kabukları olan küçük, tırnak büyüklüğünde yumuşakçalardır.

Yaban Domuzu, evcilleştirilmiş domuzun atası olan, doğada serbest yaşayan vahşi bir memelidir. Yaban domuzları dünyanın birçok yerinde ormanlık ve kırsal alanlarda bulunur ve oldukça dayanıklı, uyumlu hayvanlardır. Doğal ortamlarında güçlü hayatta kalma içgüdülerine sahip olmaları, onların birçok ekosistemde başarılı bir tür olmasını sağlamıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.