Egnatia Yolu
Egnatia Yolu, Egnatya Yolu ya da Via Egnatia (Yunanca: Ἐγνατία Ὁδός) MÖ 2. yüzyılda Roma Cumhuriyeti tarafından inşa edilen yoldur. Roma'nın İlirya, Makedonya ve Trakya bölgelerinden geçer. Yolun geçtiği bölgeler günümüz dünyasında Arnavutluk, Makedonya, Yunanistan ve Türkiye topraklarındadır.
Adriyatik kıyısındaki Dyrrachium'dan (bugünkü Dıraç) başlayan, Genusus Nehri (İşkomi Nehri) boyunca zorlu bir rotayı takip eden yol Candaviae (Jablanica) dağlarını aşarak Ohri Gölü civarındaki yüksek yörelere varır. Ardından güneye döner, çeşitli yüksek dağ geçitlerini takip ederek Selanik'te Ege Denizi'nin kuzey kıyısına varır. Buradan Trakya boyunca Bizantion'a (sonradan Konstantinopolis, şimdi İstanbul) gider.[1] Yaklaşık 1,120 kilometrelik (696 mil / 746 Roma mili) mesafeyi kaplar. Diğer ana Roma yolları gibi yaklaşık altı metre (19.6 ft) genişliğindedir, geniş çok kenarlı taşlar veya katı kum katmanıyla kaplanmıştır.[2]
Yapımı
Yolun yapımını konu alan ana yazılı kaynaklar Strabon'un Coğrafya'sı ve Hebrus (Meriç) nehrinde Trakya ve Makedonya sınırını ve yolun 860 kilometrelik kısmını belirten birtakım mil taşlarıdır. Mil taşlarındaki iki dilli yazıtlar, Makedonya prokonsülü Gnaeus Egnatius'un yapımını düzenlediğini kaydeder ancak tam tarih belirsizdir ve büyük olasılıkla adını inşacısından almıştır.[3] Polibios ve Cicero'nun açıkladığı gibi önceleri İlirya'dan Bizantion'a giden eski bir askeri yolun, Romalılar tarafından geliştirilmesi ve/veya üzerine inşa edilmesiyle yapılmış olabilir.[4]
Egnatya Yolu, Adriyatik Denizi'nden İstanbul Boğazı'na uzanan Roma kolonilerini birbirine bağlamak amacıyla inşa edilmiştir. Egnatya ve Appian yollarının sonu, Adriyatik Denizi'nin doğu ve batı kıyılarında neredeyse birbirlerine karşıt bir konumdadır. Yol, güney Balkanlar kolonilerine doğrudan Roma'ya erişim sağlıyordu. Ayrıca, İlirya'yı daha kuzey bir rotadan geçen yolun Augustus tarafından açılışına dek bu yol doğu Akdeniz'deki imparatorluğunun Roma ile ana bağlantısıydı. Birçok kez tamir görmüş ve uzatılmıştır ancak Roma'nın iç savaşları nedeniyle uzun dönemler boyunca bakımsız kalmıştır.
Yol, ikinci misyonerlik yolculuğu sırasında Filippi'den Selanik'e giderken Pavlus tarafından kullanılmıştır (Elçilerin İşleri 16-17). Ayrıca Roma tarihinde birçok kilit anlarda önemli bir rol oynamıştır: Büyük Roma iç savaşı sırasında Jül Sezar'ın ve Pompey'in askerleri Egnatya Yolu boyunca ilerlemiştir; Kurtarıcıların iç savaşında Marcus Antonius ve Octavian, Cassius ve Brutus'ü Filippi Muharebesindeki vahim karşılaşmalarına dek Egnatya Yolu boyunca takip etmiştir. Günümüze ulaşan mil taşları, imparator Trajan'ın Part İmparatorluğu'na karşı 113'teki seferi öncesi yolun kapsamlı biçimde bakıma aldığını kaydeder. Yine de, MS 5. yüzyıldan sonra bölgedeki şiddetli istikrarsızlığın sonucu olarak yolun büyük bölümü kullanım dışı kalmıştır.[3] Bir 5. yüzyıl tarihçisi Egnatya Yolu'nun batı bölümlerinin yolcuların zorlukla geçebileceği kadar kötü bir durumda olduğunu belirtmiştir.[5]
Roma sonrası kullanımı
Sonraki yıllarda yol, Bizans İmparatorluğu'nun ana yolu olarak yeniden canlandırılmıştır. Prokopius'un aktardığına göre yol Bizans imparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda onarılmıştır, buna rağmen harap durumdaki yol fiilen ıslak havalarda kullanım dışı kalmaktaydı.[5] Batı Avrupa ile gerçekleştirilen karayolu ticaretinin neredeyse tümü Egnatya Yolu'nu takip etmekteydi. Haçlı Seferleri sırasında kara yoluyla doğuya yapılan yolculuklar Anadolu'ya geçmeden önce İstanbul'a değin bu yolu takip etmiştir. Dördüncü Haçlı Seferinin sonunda yolun denetimi, Bizans ardılları olan İznik İmparatorluğu ve Epir Despotluğu için olduğu gibi Latin İmparatorluğu için de hayati önem taşımaktaydı.
Osmanlı Türklerinin ilk Avrupa fetihleri sırasındaki Sol Kol'u da Egnatya Yolu'nu takip etmekteydi.[6]
Günümüzün çağdaş otoyolu olan Egnatia Odos, Meriç nehri kenarındaki Türk sınırı ve Selanik arasında Egnatya Yolu'na paralel bir yol izler. Antik öncülüne imada bulunma amacıyla adı Yunancada "Egnatya Yolu" demektir.[7]
Yol üzerindeki ana şehirler
Batıdan doğuya doğru sıralanmıştır.
| Antik adı | Günümüzdeki adı | Ülke |
|---|---|---|
| Dyrrachium | Dıraç |  Arnavutluk |
| Claudiana | Peklin (Peqin) | Arnavutluk |
| Apollonia | Pojani köyü yakınları (Fier'in 7 km kuzeyi) | Arnavutluk |
| Masio Scampa | Elbasan (İlbasan) | Arnavutluk |
| Lychnidos | Ohri |  Kuzey Makedonya |
| Resen | Resne | Kuzey Makedonya |
| Heraclea Lyncestis | Manastır | Kuzey Makedonya |
| Florina | Florina |  Yunanistan |
| Edessa | Vodina | Yunanistan |
| Pella | Alakilise | Yunanistan |
| Thessalonica | Selanik | Yunanistan |
| Pydna | Muhtemelen Kitros, günümüzdeki Pidna'nın 6 km güneybatısı | Yunanistan |
| Amphipolis | Amfipolis | Yunanistan |
| Filippi | Kavala'nın 14 km kuzeybatısı | Yunanistan |
| Neapolis | Kavala | Yunanistan |
| Traianoupolis | Traianoupoli | Yunanistan |
| Kypsela | İpsala |  Türkiye |
| Aenus | Enez | Türkiye |
| Aproi | Kermeyan | Türkiye |
| Hadrianapolis | Edirne (ana Egnatya Yolu üzerinde değil) | Türkiye |
| Perinthus, sonradan Heraclea | Marmaraereğlisi | Türkiye |
| Caenophrurium | Silivri'deki Sinekli | Türkiye |
| Selymbria | Silivri | Türkiye |
| Melantias | Küçükçekmece'deki Yarımburgaz mahallesi yakınları | Türkiye |
| Rhegion | Küçükçekmece, İstanbul'un 15 kilometre batısı | Türkiye |
| Hebdomon | Bakırköy | Türkiye |
| Bizantion, sonradan Konstantinopolis | İstanbul | Türkiye |
Kaynakça
- ^ Richard J. A. Talbert, Barrington atlas of the Greek and Roman world: Map-by-map Directory, p. 749. Princeton University Press, 2000. 0-691-04945-9
- ^ Elena Koytcheva, "Logistical problems for the movement of the early crusaders through the Balkans: transport and road systems", p. 54 in Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, ed. Elizabeth Jeffreys. Ashgate Publishing, Ltd, 2006. 0-7546-5740-X
- ^ a b G. H. R. Horsley, New Documents Illustrating Early Christianity, p. 81. Wm. B. Eerdmans Publishing, 1982. 0-8028-4511-8
- ^ Ben Witherington III, 1 and 2 Thesssalonians: A Socio-Rhetorical Commentary, fn. 11 p. 3. Wm. B. Eerdmans Publishing, 2006. 0-8028-2836-1.
- ^ a b Haldon, John (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204 (İngilizce). Londra: UCL Press. s. 54. ISBN 1-85728-495-X.
- ^ Kılıç, Ayşegül; Bir Osmanlı Akın Beyi Gazi Evrenos Bey İthaki Yay. İstanbul 2014, 978-605-375-345-2 p. 16. (in Turkish)
- ^ See the website of Egnatia Odos S.A. 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., the company responsible for building the road.
