Egemenlik geçit töreni

Egemenlik geçit töreni (Rusça: Парад суверенитетов, Parad suverenitetov), 1980'lerin sonundan 1990'ların başına kadar Sovyetler Birliği'ndeki Sovyet cumhuriyetleri tarafından çeşitli derecelerde egemenlik ilanları dizisiydi. Deklarasyonlar, kendi topraklarındaki kurucu cumhuriyet gücünün merkezi güç üzerindeki önceliğini belirtti ve bu da merkez ile cumhuriyetler arasında Hukuk Savaşı'na yol açtı. Süreç, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Mihail Gorbaçov yönetimindeki demokratizatsiya ve perestroyka politikalarının bir sonucuydu. Gorbaçov'un Birliği, Egemen Devletler Birliği şeklinde yeni bir anlaşma kapsamında koruma çabalarına rağmen, birçok kurucu kısa sürede tam bağımsızlıklarını ilan etti.^[1]^[2] Süreç Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sonuçlandı.^[3]

Bağımsızlığını ilan eden ilk bölge Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ydi (19 Ocak 1990, ancak Sovyet Azerbaycan'ın lideri Haydar Aliyev, kökleri Nahçıvan'da olmasına rağmen Nahçıvan Cumhuriyeti'ni Azerbaycan içinde tutmayı başardı).^[4]

Bağımsızlığını ilan eden ilk üst düzey Sovyet cumhuriyeti Estonya idi (16 Kasım 1988: Estonya Egemenlik Bildirgesi, 30 Mart 1990: Estonya devletinin restorasyonuna geçişe ilişkin kararname, 8 Mayıs 1990: Devlet Sembolleri Yasası ve 20 Ağustos 1991: Estonya'nın Bağımsızlığını Yeniden Kurma Yasası).

Kaynakça

^ Henry E. Hale, "The Parade of Sovereignties: Testing Theories of Secession in the Soviet Setting", British Journal of Political ScienceVol. 30, No. 1, 2000, pp. 31-56
^ Emizet F. Kisangani, Vicki L. Hesli, "The Disposition to Secede: An Analysis of the Soviet Case", Comparative Political Studies vol. 27, January 1995, DOI:10.1177/0010414095027004002
^ The Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union, Ronald Grigor Suny, Stanford University Press, 1993, 0-8047-2247-1 Retrieved on 2009-04-25
^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.

İlgili Araştırma Makaleleri

Sovyetler Birliği, resmî adıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (Rusça:

Estonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, kısaca: Estonya SSC, II. Dünya Savaşı sırasında, 21 Haziran 1940'ta Sovyetler Birliği'ne katılan bir cumhuriyettir. Kısa bir süre sonra bağımsızlığını ilan eden ülke 6 Ağustos 1940'ta tekrar Sovyetler'e katılmıştır. 1941'de Almanya tarafından işgal edilen ülke 1944'te Sovyet askerleri tarafından tekrar alınmıştır. Estonya'nın bağımsızlığı döneminde Narva'nın bir parçası olan Jaanilinn, 1945'in Ocak ayında Rusya SFSC'nin Leningrad iline bağlanmış ve İvangorod isimini almış ve 1954'te kent statüsü kazanmıştır.

Haydar Alirıza oğlu Aliyev Azerbaycanlı siyasetçi, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin üçüncü cumhurbaşkanı, Nahçıvan Yüksek Meclisi'nin 3. Başkanı. Aynı zamanda Azerbaycan'ın görevdeki cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in babasıdır. Azerbaycan'ın "ümummilli lider" ve "ulu önder" unvanlarını taşımaktadır.

Moskova Antlaşması, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan antlaşmadır. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar günümüzde Türkiye, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hâlen geçerlidir.

Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti , kısaca Gürcistan SSC olarak da bilinir, eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinden biriydi. 25 Şubat 1921'de, Kızıl Ordu'nun Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti'ni işgal etmesinin ardından Gürcistan SSC adıyla kuruldu. 12 Mart 1922'den 5 Ekim 1936 tarihine kadar, Ermenistan SSC ile Azerbaycan SSC ile birlikte Transkafkasya Federal Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kaldı.

Letonya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kısaca Letonya SSC , Sovyetler Birliği içerisindeki cumhuriyetlerden biridir. 23 Ağustos 1939 tarihinde Kızıl Ordu tarafından Molotof Şartı'na uygun olarak işgal edilen ülke önce bağımsız bırakıldı. Ancak 17 Haziran 1940 tarihinde Molotof-Ribbentrop Paktı'nın imzalanmasından hemen sonra 21 Temmuz 1940 tarihinde Sovyetler Birliği'ne bağlı bir cumhuriyet haline getirildi. 5 Ağustos 1940 tarihinde imzalanan antlaşma ile 15 kurucu cumhuriyetten biri olarak Sovyetler Birliği'ne bağlandı. 1941 yılında Wehrmacht tarafından işgal edilen ülke, 3 yıl Nazi Almanyası yönetiminde kaldıktan sonra 1944-1945 yılları arasında Sovyetler Birliği tarafından geri alındı.

Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ya da kısaca Ermenistan SSC, Sovyetler Birliğini oluşturan Sovyet cumhuriyetlerinden biriydi. Bu dönemden önce bağımsız Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti bazen "Birinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırıldığı için Ermenistan SSC bazen "İkinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırılır. 37 rayondan oluşan ve başkenti Erivan olan Ermenistan SSC, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Ermenistan kolu olan Ermenistan Komünist Partisi tarafından yönetiliyordu.

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti veya kısaca Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 147.629 km² olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet. Nüfusu 2 milyon kişiye ulaşan cumhuriyetin sınırları kuzeyde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, batıda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve güneyde İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrolünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

1991 Sovyetler Birliği darbe girişimi, Sovyetler Birliği hükûmeti üyesi bir grubun ülkede denetimi Sovyet Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov'dan alma teşebbüsüdür. Darbeciler Sovyetler Birliği Komünist Partisinin sol kanadında yer almakta ve Gorbaçov'un reform programının çok ileri gittiğini düşünerek yeni imzalanacak olan birlik antlaşmasının ülkenin sonunu getirdiğine kanaat getirmişlerdi. Darbe sadece 3 gün sürdükten sonra Gorbaçov tekrar iktidara dönse de olay Sovyetler Birliği'ndeki dengeleri altüst edecek ve hem ülkenin hem de SBKP'nin sonunu getirecektir.

Sinatra Doktrini, 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin Batılı diplomatlar arasında söz konusu edilen gayriresmî doktrinidir. Frank Sinatra (1915-1998) bir siyaset ve devlet adamı değil, İtalyan kökenli Amerikalı bir şarkıcıydı. Bu şarkıcının nasıl olup da, bir dönem boyunca heyecan yaratmış bir doktrine isim verdiğini anlamak için, 1990'lı yıllarda Doğu Avrupa’da yaşanan değişime bakmak gerekir.

Sovyetler Birliği'nin dağılması, 25 Aralık 1991 tarihinde Sovyetler Birliği Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'un istifa etmesinin ardından Sovyetler Birliği'ni teşkil eden cumhuriyetlerin bağımsızlığını kazanmalarıyla 26 Aralık 1991'de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağıldığı olaydır.

Moğolistan Demokratik Devrimi, 1990 yılında Moğolistan'da gerçekleşen demokratik barışçıl devrimdir. Devrim, sosyalist hükûmete karşı açlık grevleri ve protesto gösterileri ile başladı. Başkent Ulan Batur'un Sühbatur Meydanı'nda çoğunlukla gençler tarafından öncülük edilen protestolar kansız bir şekilde otoriter yönetimin istifasıyla sona erdi ve yeni bir anayasa oluşturuldu ve çok partili demokratik düzene geçildi.

Eski Sovyet ülkeleri ya da Rus politik tabiriyle Yakın çevre, Sovyetler Birliği'nin Aralık 1991 tarihinde dağılması sonucu ortaya çıkan 15 bağımsız ülkedir. Bunlardan en büyüğü olan Rusya, Sovyetler Birliği'nin ardılı olarak kabul edilir. İlk olarak 11 Mart 1990 tarihinde Litvanya bağımsızlığını ilan etmiş olup bunu daha sonra Ağustos 1991'de Estonya ve Letonya takip etti. Geriye kalan 12 cumhuriyet sonradan ayrıldı. 12 devlet Bağımsız Devletler Topluluğu'nu kurdu ve çoğunluğu KGAÖ'ye katılmış olup Baltık ülkeleri ise NATO ve Avrupa Birliği'ne katıldı.

Cenevre Anlaşması, 14 Nisan 1988'de, Birleşmiş Milletler'in Cenevre'deki merkezinde Afganistan ile Pakistan arasında, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği'nin garantörlüğünde imzalanan anlaşma. Anlaşmayla birlikte iki ülke arasında ikili ilişkiler konusunda karşılıklı uzlaşı sağlanmış ve 1979'dan beri Afganistan'da bulunan Sovyet askerî birliklerinin ülkeden çekilme süreci başlamıştır.

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Komünist Partisi Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde cumhuriyet seviyesindeki kolu. RSFSC Komünist Partisi 1990 yılında kuruldu. Bu noktada, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin toplam üyesinin yaklaşık % 58'ine RSFSC Komünist Partisi sahipti.. Parti halk arasında 'Rus Komünist Partisi' olarak biliniyordu. Parti, siyasi olarak, Gorbaçov iktidarına muhaliflerin merkezi oldu.

Rus İç Savaşı'nda bağımsızlık yanlısı hareketler, Ekim Devrimi'nin ardından başlayan Rus İç Savaşı yıllarında eski Rus İmparatorluğu topraklarında Bolşevik olmayan ulus devlet tarzında şeklinde isteyen gruplardır. Ayrılıkçı görüşlere sahip bu grupların birçoğu İtilaf Devletleri tarafından askeri ve politik olarak desteklenmişlerdir. Bununla birlikte Beyaz Ordu'da İtilaf Devletlerini destekleyen bazı gruplar da bu hareketlere destek vermişlerdir, fakat sayısı sınırlıdır.

Egemen Devletler Birliği, Sovyetler Birliği'nin yeni bir konfederasyon altında yeniden örgütlenmesinin önerilen adıydı. Sovyetler Birliği devlet başkanı Mikhail Gorbaçov tarafından başlangıçta Yeni Birlik Antlaşması olarak 1922 Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması'nın yerini alması planlandığı öneri, Sovyetler Birliği'ni kurtarmak ve reform yapmak için bir girişimiydi.

Hukuk Savaşı, Sovyetler Birliği'nin son yıllarında Sovyetler Birliği'nin merkezi hükûmeti ile Sovyet Rusya ve diğer Sovyet cumhuriyetlerinin hükûmetleri arasındaki "Egemenlik geçit töreni" sırasında yaşanan çatışmalar dizisiydi. Çatışmalar, Sovyetler Birliği'nin dağılmasına katkıda bulundu. Sovyet Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov ve Sovyetler Birliği Komünist Partisi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri üzerindeki kontrollerini resmen serbest bırakmaya karar verdiklerinde, tek tek hükûmetler kendi bölgelerinde kendi egemenliklerini ve hakimiyetlerini yeniden savunmaya başladılar. Bu, kendi yasalarını Sovyet merkezi hükûmetinin yasalarından ayırmayı ve vergi ödemeyi reddetmeyi içeriyordu. Bu olaylar Sovyetler Birliği'nin ekonomik olarak daha da kötüleştirdi ve özellikle bu durum 1991'deki çöküşünde önemli bir rol oynadı.

Gürcü milliyetçiliği, Gürcistan'ın Rus İmparatorluğu'na bağlı olduğu 19. yüzyılın ortalarında gelişmeye başlayan bir milliyetçilik akımıdır. Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği dönemlerinde kültür milliyetçiliği formunda olan Gürcü milliyetçiliği, 1980'lerin sonlarında ve Gürcistan'ın bağımsızlığını ilan ettiği dönemde radikal etnik milliyetçiliğe dönüştü. 2000'lerin ortalarında vatandaşlık odaklı bir milliyetçilik formuna evrildi. Bununla birlikte, birçok Gürcü arasında etnik milliyetçiliğin izleri vardır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.