İçeriğe atla

Egbert Adriaan Kreiken

Egbert Adriaan Kreiken
Doğum1 Kasım 1896(1896-11-01)
Berneveld Gelderland, Hollanda
Ölüm16 Ağustos 1964 (67 yaşında)
Lahey, Hollanda
VatandaşlıkHollanda
Kariyeri
DalıAstronomi

Egbert Adriaan Kreiken (1 Kasım 1896, Berneveld -16 Ağustos 1964, Lahey), Hollandalı astronom, eğitimci.

Astronomi öğrenimini tamamladıktan sonra Hollanda hakimiyeti altındaki Endonezya'ya giderek 23 yıl bu ülkede yaşadı. Astronomiden eğitimciliğe yönelen Kreiken, kendisini ülkedeki eğitim sisteminin iyileştirilmesine adadı. 1954 yılında geldiği ve on yıl yaşadığı Türkiye'de ise Ankara Üniversitesi Astronomi Enstitüsü müdürlüğü yaptı. Ankara Üniversitesi Gözlemevi'nin kurucusudur. Yetiştirdiği öğrenciler, Türkiye'de astronomi bölümlerinin ve gözlemevlerinin kurulup gelişmesinde hizmet vermişlerdir.[1]

Yaşamı

1896’da Hollanda’nın Barneveld köyünde doğdu. Babası Willem Rudolph annesi ise Ada Ilcken’di.[2] Benno” isimli yatılı okullarının sahibi olan babasının ölümünden (1898) sonra ailesi Lahey'e taşınmıştır (1902).

İlkokulu Fransa’nın Gironde beldesinde orta ve lise öğrenimini ise Hollanda’da tamamladı. Leiden'deki Groningen Üniversitesi'nde matematik ve fizik alanında yüksek öğrenim gördü. 1921 – 1923 yılları arasında Groningen Üniversitesi’nin Astronomi Laboratuvarı’nda asistan olarak çalıştı. Doktorasına Amsterdam Üniversitesi'nde dünyaca ünlü astronom Jacobus Kapteyn ile başladı ve bu sayede çok üst düzey bir astronomi temeli aldı.[3] Gözlemevi’ndeki 60 inçlik aynalı teleskopla çektiği fotografik plaklar üzerinden 4000’e yakın yıldızın renk, parlaklık ve konum ölçümlerini gerçekleştiren Kreiken, Kapteyn'in ölümü üzerine doktorasını 1923 yılında Pieter Johannes van Rhjin ile tamamladı.[1][2] Aynı yıl ilk eşi Baukje Hartog ile evlendi. 1922-1928 arasında Amsterdam’daki liselerde fizik öğretmenliği yaparak geçimini sağladı.[2]

1926 yılında Amsterdam Üniversitesi'ne doçent olarak atandı. Amsterdam Üniversitesi'nde verdiği ilk dersin konuşması 'Samanyolu' adı altında kitapçık olarak basılmıştır.

Endonezya yılları

Hollanda yönetimindeki Endonezya'da inşası tamamlanan Bosscha Gözlemevi'nde teklif edilen görevi kabul ederek 1928'de Endonezya'ya gitti. Gözlemevinin ilk gözlemlere başlaması, ilk araçlarının sağlanması Kreiken'in çabaları ile oldu.[3] Kişisel ilişkilerini ve özellikle UNESCO kaynaklarını kullanarak rasathaneye sağlam bir temel oluşturdu. Oradaki görevi sırasında görsel çift yıldızların dinamiği ve galaktik dağılımları konusunda çok sayıda bilimsel makale yayınladı.[2]

Endonezya halkının bilgi seviyesi çok düşük olduğu için rasathanede Endonezyalıların çalışması mümkün olmayınca bu durumu değiştirmek üzere eğitim alanında çalışmalara yöneldi; liselerde kullanılmak üzere fizik ve astronomi ders kitapları yazdı; öğretmenlerin katılabileceği kurslar açtı.[3] Gözlemevi yöneticisi ile anlaşmazlığı düşerek 1930 yılı sonunda gözlemevindeki görevini bırakıp eğitimciliğe yöneldi. 1936-1937 arasında ABD, Mount‐Wilson Gözlemevi'nde misafir araştırmacı olarak bulunduğu süre dışında II. Dünya Savaşı'na kadar Endonezya'da matematik, fizik öğretmenliği ve okul idareciliği yaptı; böylece eğitimin daha da içinde yer alma fırsatını yakaladı.

II. Dünya Savaşı'nda ülkenin Japonya tarafından işgali sırasında esir alındı ve Endonezya'daki Japon toplama kampında yaklaşık dört yıl geçirdi. Bu dönemde ayrı düştüğü eşini kaybetti; evi ve kütüphanesi yok oldu. Savaştan sonra Endonezya'da kalmaya ve eğitim alanında çalışmaya devam etti. En üst düzeydeki görevi bugün “Endonezya Üniversitesi” olarak bilinen Üniversite’de gerçekleştirdiği Kurucu Rektörlük görevi idi.[2] Ancak Hollanda'nın Endonezya üzerindeki sömürgeciliği nedeniyle Endonezya Üniversitesi tarafından Kreiken'in adı, "kurucu rektör" adı altında kullanılmak istenmemiştir.[3]

Savaştan sonra 1947 yılında UNESCO’nun Meksika'da yapılan İkinci Genel Kuruluna Endonezya Yüksek Öğretim Genel Müdürü olarak katıldı. Bu toplantıda Boccha Gözlemevi için büyük miktarda teleskop parçaları temin etmeyi başardı. İkinci eşi Frances Pape ile bu toplantıda tanıştı ve 1949'da evlendi.[2]

Endonezya'nın bağımsızlığını kazanmasından sonra ülkede kalan Kreiken, internette çeşitli kaynaklarda yer aldığı gibi eğitim bakanlığı yapmamış ancak, 1950-1951 yılları arasında eğitim bakanına baş danışmanlık yapmış ve 1951'de ülkesine dönmüştür.[4]

Liberya yılları

II. Dünya Savaşı sonrasında kurulan UNESCO, 1950'li yıllarda dünyanın dört bir yanından bilim adamlarını az gelişmiş ülkelere göndermekte idi.[3] Kreiken, UNESCO'nun teklifi ile Liberya Üniversitesi'nin yeniden yapılandırılması görevini kabul etti ve 1952'de eşi ile Liberya'ya gitti. Ülkede genel eğitim seviyesinin çok düşük olduğunu gözleyerek lise fen öğretmenlerini eğitmek ve sistemi geliştirmek adına büyük uğraş verdi. iki yıllık sürenin sonucunda devlet desteği eksikliği sebebiyle Liberya'ya büyük bir yardımda bulunamayacağını anladı ve başka bir ülkede çalışma talebiyle UNESCO'ya başvurdu.

Türkiye yılları

Adı verilen teleskop binası

1954'te başka bir ülkede çalışmak için başvurusu sonucunda, o sırada kapanmak üzer eolan Ankara Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü müdürlüğü görevine geldi.[5] Ankara Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü, Tevfik Okyay Kabakçıoğlu’nun 1952'de ayrılmasından sonra eleman yetersizliği nedeniyle kapanma noktasına gelmişti. Kreiken, göreve başladığı yıllarda matematik ve astronomi alanında tüm dersleri kendisi verdi.

Kreiken’in önerisiyle Türkiye’de gözlemsel astronomiyi başlatmak amacıyla bir üniversite rasathanesi kurulması kararlaştırıldı. Ankara’nın 18 km güneyinde, Ahlatlıbel mevkiinde bir bölge rasathane yeri olarak seçildi. İnşaat 1959 yılında başlayabildi. Dört yıl süren inşaat sonucunda bir merkez bina ile üç gözem binası yapıldı. Gözlemevi binalarının tamamlanması ile Kreiken’in bağlantıları sayesinde Hollanda PTT’si tarafından üretilen radyo teleskop, 15 cm çaplı f/10 odak oranına sahip bir astrograf, 15 cm çaplı güneş gözlemleri için yapılmış bir Zeiss Coude teleskop, Hilger Watt mikrofotometre ve iris fotometresi satın alınarak gözlemevine yerleştirildi.[6] Resmî açılış 1963 yılında, dünyanın birçok üniversitesinden çok sayıda öğrenci ile dünyaca ünü on iki bilim adamının katılımıyla düzenlenen NATO Yaz Okulu etkinliğiyle gerçekleşti. Rasathanede çalışacak altyapıya sahip insanların yetiştmesi için Kreiken öğrencilerini kişisel ilişkilerini kullanarak yaptığı yazışmalar sonucunda Yale Üniversitesi, Maryland Üniversitesi ve Nürnberg Üniversitesi gibi dünya çapında astronomi alanındaki en başarılı üniversitelere yollayarak doktora yapmalarını, yabancı dil öğrenmelerini, teknolojik ve bilimsel bir ortamda çalışmalarını sağladı.[3]

Uluslararası Astronomi Birliği toplantısına katılmak için gittiği ülkesinde geçirdiği ani bir rahatsızlık sonucunda 16 Ağustos 1964 tarihinde Lahey’de öldü.[5]

1973 yılında astronomi bilime yaptığı katkılardan dolayı 1973 yılında Sidney'de toplanan Uluslararası Astronomi Birliği tarafından Ay’daki bir kratere Kreiken’in adı verilmiştir. Ankara Üniversitesi 2005 yılında rasathanenin modernizasyonu kapsamında alınan teleskoba ve teleskobun konuşlandırıldığı binaya Kreiken’in adını verdi; 2013 yılında ise rasathanenin adı "Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi oldu"[7]

Kaynakça

  1. ^ a b "Prof. Dr. Egbert Adriaan KREIKEN (1896-1964)". Ankara Rasathanesi web sitesi. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  2. ^ a b c d e f Omay, C. Güner (2011). Selam, Selim O. (Ed.). nkara Üniversitesi Gözlemevi’nin Kurucusu Ve Eğitim Gönüllüsü Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken (PDF). Bilimsel ve Teknik Araştırma Vakfı. ISBN 978-605-87419-0-4. 8 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  3. ^ a b c d e f Balcı, Merve; Ural M.S,; Emiroğlu D.B,; Bilgin, Özdemir; Dondurur, Yiğit. "Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi Kurucusu Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken'in Hayatı ve Rasathane'ye katkıları". Bilkent Üniversitesi, HIST 200 Öğrenci projesi, Yıl 2013. 11 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2020. 
  4. ^ "Obituary". Harvard.edu sitesi. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  5. ^ a b Türkeli, Özgün. "Cenazesinde Türk Milli Marşı Çalınan Hollandalı: Kreiken". Lavarla.com sitesi, 8 Nisan 2019. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  6. ^ "50. Yılında Bir Rasathane: AUKR". Acikbilim.com sitesi, 1 temmuz 2013. 3 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  7. ^ "Tarihçe". Ankara Rasathanesi web sitesi Tarihçe sayfası. 15 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin</span> Astronomi ve Matematik ağırlıklı Türk multidisipliner pozitif bilimci (1526 - 1585)

Takiyüddin bin Maruf-i (Osmanlıca: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي ; İngilizce: Taqi al-Din), Osmanlı Türkü hezârfen, gökbilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin'in Rasathanesi</span> 1575te Takiyüddinin İstanbul, Tophane sırtlarında kurduğu gözlemevi

Takiyüddin'in Rasathanesi, 1575 yılında Osmanlı bilgini Takiyüddin tarafından İstanbul'da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevidir.

<span class="mw-page-title-main">Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü</span> astronomi ve meteoroloji gözlemevi

Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü, Boğaziçi Üniversitesine bağlı olarak faaliyet gösteren eğitim kurumu. Türk bilim tarihinin önemli kurumlarından biri olan Kandilli Rasathanesi, İstanbul'un Anadolu yakasında Üsküdar ilçesinin Kandilli Mahallesi'nde, Boğaz'a bakan bir tepenin üzerinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey Rasathanesi</span> 1421 Uluğ Bey tarafından yaptırılan 3 katlı gözlem evi

Uluğ Bey Rasathanesi, 1421 yılında Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Uluğ Bey tarafından yaptırılan 3 katlı bir gözlem evidir.

<span class="mw-page-title-main">Dilhan Eryurt</span> Türk gök fizikçi

Dilhan Eryurt, Türk astrofizikçiydi. Araştırmaları ile Güneş'in ve yıldızların evrimi çalışmalarına katkıda bulunmuş bir bilim insanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa Güney Rasathanesi</span>

Avrupa Güney Rasathanesi ya da daha resmî adıyla Avrupa Güney Yarımküre Astronomik Araştırmalar Organizasyonu hükûmetlerarası bir astronomi araştırma organizasyonudur ve Avrupa Birliği üyesi olan 12 devlet ile İsviçre tarafından desteklenmektedir. 1962 yılında kurulmuştur ve daha çok işlettiği, aktif optiğin öncülerinden olan New Technology Telescope (NTT) ve dört adet 8 metre sınıfındaki teleskopa sahip olan Very Large Telescope (VLT) gibi Dünya'nın en büyük teleskopları ile üne kavuşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi</span> Türkiyenin ilk Fen Fakültesi.

1933 Üniversite reformu ile birlikte kurulan İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi, yurt dışından davet edilen öğretim üyelerinin de katkıları ile Zeynep Hanım Konağı'nda eğitim öğretime başlamış, 1935 yılında Rasathane, 1936 yılında Botanik Enstitüsü binaları tamamlanmış, ancak 28 Şubat 1942 tarihinde çıkan yangın ile Zeynep Hanım Konağı tamamen yanmıştır. Yeni binanın yapımına başlanmış ve 1952 yılında tamamlanmıştır.

Aydın Sayılı, Türk bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Fatin Gökmen</span> Kandilli Gözlemevinin kurucusu ve ilk müdürü, milletvekili (1877–1955)

Mehmet Fatin Gökmen, Fatin Hoca, Türk astronom.

<span class="mw-page-title-main">Ankara Üniversitesi Gözlemevi</span> Astronomi ve uzay bilimleri araştırma ve uygulama merkezi

Ankara Üniversitesi Gözlemevi, 1959 yılında Ahlatlıbel, Ankara'da, astrofizikçi Prof. Dr. Egbert Adriaan Kreiken tarafından kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Jacobus Kapteyn</span>

Jacobus Cornelius Kapteyn, Hollandalı astronomdur. En bilinen çalışması Samanyolu galaktik döngüsü için ilk kanıtların bulunmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Zeki Aslan</span>

Zeki Aslan, Türk gökbilimci ve akademisyendir. Akdeniz Üniversitesi Fizik bölümü kurucusu ve TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nin ilk müdürüdür.

<span class="mw-page-title-main">Tobias Asser</span>

Tobias Michael Carel Asser Yahudi asıllı Hollandalı avukat ve hukukçudur. 1911 yılında Nobel Barış Ödülü'nü Alfred Fried ile birlikte paylaşmıştır. Tobias Asser'e Nobel Ödülü, 1899 yılındaki Lahey Barış Konferansı'nda Daimi Hakemlik Mahkemesi'nin (PCA) kurulmasındaki rolü nedeniyle verilmiştir.

Martin Ryle FRS, İngiliz radyo gök bilimcidir. Radyo teleskop sistemlerini devrim niteliğinden geliştirmiş, zayıf radyo sinyallerinden doğru konum tespiti ve görüntüleme yapılabilmesine olanak sağlamıştır. Sydney Üniversitesi'nden Joseph Pawsey 1945 yılında interferometrik ölçümler yaptığını iddia etmesine rağmen, Ryle ve Vonberg 1946 yılında, radyo dalgaboylarında interferometrik astronomik ölçümler yayınlayan ilk gök bilimciler olmuştur. Ryle gelişmiş ekipmanları sayesinde, o yıl evrendeki bilinen en uzak gökadayı görüntülemeyi başarmıştır. Ayrıca Cambridge Üniversitesi Radyo Astronomi bölümünün ilk profesörü ve Mullard Radyo Astronomi Rasathanesinin kurucu müdürü olmuştur. 1972 yılından 1982 yılına kadar ise İngiliz Kraliyet astronomu oldu.

<span class="mw-page-title-main">Frits Zernike</span>

Frits Zernike, 1953 yılında kendi buluşu olan Faz kontrast mikroskobu ile Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan Hollandalı fizikçi. Keşfettiği mikroskop iç hücre yapısını incelerken, hücreleri boyalama yaparak öldürmeden rahatça çalışılmasına olanak sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Jodrell Bank Gözlemevi</span>

Jodrell Bank Gözlemevi bir dizi radyo teleskopa ev sahipliği yapan bir gözlemevidir ve Manchester Üniversitesi Jodrell Bank Astrofizik Merkezi'nin bir parçasıdır. Gözlemevi, 1945 yılında İkinci Dünya Savaşı sırasında radarlar üzerine yaptığı çalışmalardan sonra kozmik ışınları araştırmak için Manchester Üniversitesi'nde görev yapmaya başlayan bir radyo astronomu olan Bernard Lovell tarafından kuruldu. O zamandan beri göktaşları, kuasarlar, pulsarlar, mazerler ve kütle çekimsel merceklenmenin araştırılmasında önemli bir rol oynamıştır ve Uzay Çağının başlangıcında uzay sondalarının izlenmesinde etkin rol oynamıştır. Gözlemevinin genel müdürü Profesör Simon Garrington'dur.

Prof. Dr. Zeki Tüfekçioğlu, Türk bilim insanı, astronom ve akademisyen. Türk Astronomi Derneğinin kurucularındandır.

Dursun Koçer Türk akademisyen. İstanbul Kültür Üniversitesinin eski rektörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki gözlemevleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıdaki liste, Türkiye'de halen faal olan gözlemevlerinin listesidir.

  1. Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi
  2. İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi
  3. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG)
  4. Ege Üniversitesi Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi
  5. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Gözlemevi ve Deprem Araştırma Enstitüsü
  6. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Astrofizik Araştırma Merkezi (ÇAAM) ve Ulupınar Gözlemevi
  7. Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM)
  8. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Gözlemevi
  9. Çukurova Üniversitesi Uzay Bilimleri ve Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi (UZAYMER)
  10. Erciyes Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi (UZAYBİMER)
  11. İnönü Üniversitesi Gök Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (GOKBAUM)
  12. Adıyaman Üniversitesi Gözlemevi
  13. Eskişehir Teknik Üniversitesi Astrofizik Eğitim ve Araştırma Birimi
  14. Türksat Gözlemevi
  15. Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Uzay Bilimleri ve Teknolojileri Bölümü Teleskobu
  16. Doğu Anadolu Gözlemevi
  17. İstanbul Aydın Üniversitesi Gözlemevi
  18. Çağ Üniversitesi Gözlemevi
<span class="mw-page-title-main">Leiden Gözlemevi</span> Hollandanın Leiden kentindeki astronomik gözlemevi

Leiden Gözlemevi Hollanda'da bulunan Leiden Üniversitesi'nin astronomi enstitüsüdür. 1633 yılında Willebrord Snellius'un çeyreğini barındırmak için kurulan bu gözlemevi, dünyadaki en eski faaliyet gösteren üniversite gözlemevidir ve hala mevcut olan tek eski gözlemevi Vatikan Gözlemevi'dir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.