İçeriğe atla

Efruz Bey

Efruz Bey
2009 yılındaki bir derlemenin ön kapağı
YazarÖmer Seyfettin
ÜlkeTürkiye
DilTürkçe
TürRoman
Yayım1976
YayımcıBilgi Yayınevi
Sayfa213

Hürriyete Layık Bir Kahraman veya Efruz Bey, Türk yazar Ömer Seyfettin'in romanıdır. İlk olarak 10 Aralık 1919 tarihinde yayımlanmış, beğenilmesi üzerine öykünün ana kahramanı Efruz Bey'in yer aldığı beş hikâye daha yayımlanmıştır. Çoğu eleştirmen tarafından bu öykü dizisi bir roman olarak görülür.[1][2] Bunu 1942 yılında ilk belirten, önde gelen edebiyat araştırmacısı Pertev Naili Boratav olmuştur.[3]

Romanda Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemindeki siyaset, bilim, Türkçülük, köycülük, eğitim, felsefe gibi akımlar ele alınmış, bu akımlar ve onların temsilcisi olan gerçek kişiler, Efruz Bey'in eylemlerinde ve değişken kişiliğinde bir araya getirilmiştir.[4]

Pertev Naili Boratav'a göre eser, Ömer Seyfettin'in Don Kişot'u sayılmalıdır.[3]

Romanda Batı'nın ve aşırı batılılaşma yanlısı sözde aydının yol açtığı toplumsal değişim, kültürel bellek yitiminin sonucu olan yabancılaşma ve gündelik hayattaki görünümleri eleştirilir.[5]

Roman boyunca ironik tavırlarıyla ön planda olan Efruz Bey karakteri, Türk romanındaki belli başlı ironik eserlerdeki baş karakterler olan Abdülhak Şinasi Hisar’ın Fahim Bey ve Biz romanındaki Fahim Bey, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanındaki Halit Ayarcı, Yusuf Atılgan’ın Aylak Adam romanındaki Bay C ve Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar romanındaki Turgut Özben karakterlerinin öncülü olarak gösterilebilir.[6]

Tasarımı

Ömer Seyfettin Vakit gazetesinde ilk tefrika edilmeye başlandığında yazdığı aşağıdaki tanıtım yazısında beş uzun öyküden oluşan bir roman olacağını belirtse de amacına ulaşamaz. Roman beş fasıldan ibarettir ki, her biri uzunca bir küçük hikâye addetmek mümkündür. Bu fasıllar şunlardır:

  1. Hürriyete Layık bir Kahraman
  2. Asiller Kulübü
  3. Bilgi Bucağında
  4. Açık Hava Mektebi
  5. Beyaz Serçe[7]

Yayımlanması

Hürriyete Layık Bir Kahraman, 10 Aralık 1919 tarihinde Vakit gazetesinde yayımlanmıştır. Ömer Seyfettin'in, öykünün ana kahramanı olan Efruz Bey'in diğer maceralarının anlatıldığı öyküler yazarının ölümünden sonra farklı mecralarda yayımlanmış olup, bu öykülerin adları ve ilk defa yayımlanma tarihleri aşağıdaki gibidir:

  • Asilzadeler (1-8 Temmuz 1926)
  • Bilgi Bucağında (19-30 Temmuz 1926)
  • Tam Bir Görüş (1926)
  • Açık Hava Mektebi (Mart 1927)
  • İnat (1938)[8]

Sağlığında ilk bölümü 14 parçada tefrika edilmiş, 2. ve 3. bölümleri de ölümünden 6 yıl sonra yine Vakit gazetesinde yayımlanmıştır. 4. bölüm ertesi yıl Resimli Ay dergisinde yayımlanmış, 5. bölüm ise yayımlanacağı açıklanmasına rağmen yayımlanmamıştır.[1]

Bu öykü dizisi daha sonra çeşitli yayınevleri tarafından Efruz Bey başlığıyla bir arada yayımlanmıştır.[8]

Eleştirmen Cahit Kavcar, Belleten dergisindeki "Efruz Bey Üzerine" makalesinde öykü dizisini çeşitli yönlerden incelerken, "Gayet Büyük Bir Adam" öyküsünün de romanın başında yer alması gerektiğini belirterek 8 öykü ile bir roman olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunur ve sıralamayı şöyle yapar:

  1. Gayet Büyük Bir Adam
  2. Hürriyete Layık bir Kahraman
  3. Asiller Kulübü
  4. Tam Bir Görüş
  5. Bilgi Bucağı
  6. Açık Hava Mektebi
  7. İnat
  8. Sivrisinek[9]

Tanıtımda yazarının bildirmesine ve eleştirmenlerin roman için yeterli olgunlukta olduğunu belirtmesine rağmen, Ömer Seyfettin'in ölümü nedeniyle eserin parçalı yayımlanması, eserin roman olduğunun unutulmasına neden olmuş, bölümler çeşitli yayınlarda farklı kıtapiara dağılmış ve ayrı öyküler gibi değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede, her bir bölümün kendi içinde bütünlük taşımasının ve öykü olarak okunabilmesinin de etkisi bulunmaktadır.[1] Ayrıca Cevdet Kudret gibi önemli bir edebiyatçı ve edebiyat tarihçisi de, Efruz Bey'in yeni bir roman tekniğiyle yazıldığını öne sürmektedir.[2]

Konusu

Fikirleri, karakteri, tavırları, hatta kılığı bile değişken biri olan Efruz Bey, yağcı, yaltakçı, liyakatsiz biridir. Efruz, her devirde her nabza göre şerbet veren, yüzsüz ve onursuz bir kişiliktir. Üst düzey kişilere yakın olmaya çalışır, değişken durumlara göre çıkarını kollar, yüzsüzlüğü yardımıyla ün peşinde koşar.[10]

Asıl adı Ahmet olan ve zengin bir ailenin oğlu olarak Nişantaşı'nda yaşayan Efruz Bey, okumayı sevmeyen ve gereksiz gören, bilgi sahibi olmadan fikirler beyan eden ve görüşlerini çeşitli seminerlerde dile getirmekten çekinmeyen, kibirli ve kurnaz bir adamdır.

Hürriyete Layık Bir Kahraman'da Efruz Bey, İkinci Meşrutiyet'in ilan edilmesi sonrasında hemen meşrutiyet taraftarı olur, anayasayı kendisinin ilan ettirdiğini öne sürerek halk kahramanı olur. Üç gün sonra tutuklanıp kısa süre sonra serbest kalınca halk bu kahramanı hemen unutur.

Asilzadeler'de zengin arkadaşlarıyla birlikte soyluluk unvanı seçen ve kendisine "Prens Efruz dö Kızıl" unvanını layık gören Efruz Bey, arkadaşlarının yasadışı kumar oynatmaktan yakalanmasıyla bu sevdasından vazgeçer.

Bilgi Bucağında adlı öyküde Efruz Bey, Türk Ocakları'nı ima ederek Bucak adı verilmiş dernekte çeşitli konularda konferanslar vermekte ve anlattığı yanlış bilgilerle, konu hakkında bilgisiz insanları kandırmaktadır. Yayımladığı kitap satmayınca Bucak'tan kovulur ve uzun süre ortalıkta görünmez.

Tam Bir Görüş öyküsünde köylülüğü ve köylüleri öven Efruz Bey, arkadaşlarıyla gittiği bir köyde bu görüşlerinde haksız olduğunu gösteren olaylar yaşar.

Açık Hava Mektebi'nde tembel bir okul müdürüyle birlikte Hayırsızada'da okul kurup öğretmenlik yapma planları kuran Efruz Bey, okul müdürü vazgeçince yine de planını gerçekleştirmek için yola çıkar, sandalı Yalova'ya sürüklenince bu niyetinden vazgeçer.

İnat adlı öyküde Efruz Bey, bir hikâyesini eleştirdiği yazarla çayır ve çimen sözcüklerinin anlamı üzerine uzun ve anlamsız bir tartışmaya girer, haksız olduğunu kabul etmez.

Romanda yer alan gerçek kişi ve eserler

Romanda adı geçen veya bazı özellikleriyle benzerlik gösteren gerçek kişiler, çoğu romanda görüldüğü gibi olayları yönlendiren roman karakterleri değildir. Düşünceleriyle, yaşayışlarıyla, yapıtlarıyla ve bazı özellikleriyle romanda yer alırlar ve çoğunlukla Efruz karakteri üzerinde etkileri ile romanı yönlendirirler. Bu etki Efruz Bey üzerinde bazen doğru orantılı, bazen ters orantılı olur.

Tahir Alangu'nun belirttiğine göre, bazı karakterlerin de hangi gerçek kişilerden esinlendiği ancak dönemde yaşayanlar tarafından anlaşılabilmektedir. Örneğin Asilzadeler bölümündeki Azizüssücufuzzırtaf, Cavalı zengin bir Müslümanın o dönem Kabataş Lisesinde öğretmenlik yapan oğlu Osman-ül-Uttas'tır. Alangu da lisede onun öğrencisidir.[1][11]

Ömer Seyfettin'in gerek askerlik yaptığı yıllar ve şehirlerdeki, gerek İstanbul'da öğretmenlik ve muharrirlik yaptığı yıllardaki otobiyografik izlerinin hikâyeleriyle gösterdiği koşutlukların incelendiği bir makale Hars dergisinde yer almıştır.[12]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Aydoğan, Yrd. Doç. Dr. Bedri (2012). "Ömer Seyfettin'in Efruz Bey Romanında Gerçek Kişiler (20-22 Ekim 2011)" (PDF). Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. ss. 264-266. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  2. ^ a b Cevdet Kudret (1981). Türk Edebi atında Hikaye ve Roman. 2 (4 bas.). İstanbul: Varlık Yayınları. s. 39. 
  3. ^ a b Boratav, Pertev Naili (1942). "Efruz Bey". Yurt ve Dünya dergisi. ss. 15-16. 
  4. ^ "Efruz Bey". D&R. 1 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Akın Okay, Dr. Yeliz (Ağustos 2019). "Ömer Seyfettin Hikâyelerinde Aşırı Batılılaşma Sonucu Olarak Toplumsal Amnezi Ve Gündelik Hayat Görünümleri". Türkiye Sosyal Araştırmalar dergisi (2): 331-350. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  6. ^ Dede, Kader (Aralık 2020). "Bir Toplumsal İroni Romanı Olarak Efruz Bey" (PDF). Türk Dili dergisi, 828. ss. 80-90. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 
  7. ^ Seyfettin, Ömer (1976). Efruz Bey (3 bas.). Bilgi Yayınları. 
  8. ^ a b Argunşah, Hülya (1999). Bütün Eserleri: Hikâyeler (2007 bas.). İstanbul: Dergâh Yayınları. ISBN 978-975-995-078-1. 
  9. ^ Kavcar, Cahit (1972). "Efruz Bey Üzerine". Belleten. 
  10. ^ "Efruz Bey Hakkında". Edebiyat ve Sanat Akademisi. 27 Nisan 2019. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Alangu, Tahir (26 Mart 1957). "Ömer Seyfettin ve Kabataş Lisesi". Vatan gazetesi (1940). 
  12. ^ Cansız, Songül (2020). "Kisa Bir Ömrün Uzun Hikâyesi: Hikâyelerinde Ömer Seyfettin". Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi. 3 (1). ss. 26-64. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2021. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sabahattin Ali</span> Türk yazar, şair, gazeteci ve öğretmen (1907–1948)

Sabahattin Ali, Türk yazar ve şair. Edebî kişiliğini toplumcu gerçekçi bir düzleme oturtarak yaşamındaki deneyimlerini okuyucusuna yansıttı ve kendisinden sonraki Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatını etkileyen bir figür hâline geldi. Daha çok öykü türünde eserler verse de romanlarıyla ön plana çıktı; romanlarında uzun tasvirlerle ele aldığı sevgi ve aşk temasını, zaman zaman siyasi tartışmalarına gönderme yapan anlatılarla zaman zaman da toplumsal aksaklıklara yönelttiği eleştirilerle destekledi. Kuyucaklı Yusuf (1937), İçimizdeki Şeytan (1940) ve Kürk Mantolu Madonna (1943) romanları Türkiye'deki edebiyat çevrelerinin takdirini toplayarak hem 20. yüzyılda hem 21. yüzyılda etkisini sürdürdü.

<span class="mw-page-title-main">Sait Faik Abasıyanık</span> Türk hikâye ve roman yazarı, şair (1906–1954)

Sait Faik Abasıyanık, Türk hikâye ve roman yazarı, şair. Türk hikâyeciliğinin önde gelen yazarlarından birisi olan Sait Faik, çağdaş hikâyeciliğe yaptığı katkılar nedeniyle Türk edebiyatının köşe taşlarından biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Ömer Seyfettin</span> Türk yazar

Ömer Seyfettin, Türk yazar, şair, asker ve öğretmen. Türk edebiyatının önde gelen hikâye yazarlarındandır. Türk kısa hikâyeciliğinin kurucu ismi, ayrıca edebiyatta Türkçülük akımının kurucularından olup, Türkçede yalınlaşmanın savunucuları arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Behçet Çelik</span> Türk yazar

Behçet Çelik, modern Türk yazar.

Yaşar Nabi Nayır, Türk şair, yazar ve yayıncıydı.

Tahsin Yücel,, Türk akademisyen, öykü ve roman yazarı, denemeci, eleştirmen ve çevirmendir.

<i>Cevdet Bey ve Oğulları</i>

Cevdet Bey ve Oğulları, Orhan Pamuk'un ilk kez 1982'de yayımlanmış; bir tüccar ailesinin 1905'ten 1970'e kadar yaşadıklarını ve bu hikâye etrafında Türkiye Cumhuriyeti'nin toplumsal, ekonomik ve kültürel tarihinin de anlatıldığı ilk romanıdır. Romanın ilk baskısı Karacan Yayınları tarafından basılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tarık Buğra</span> Türk yazar ve gazeteci (1918–1994)

Süleyman Tarık Buğra, Türk gazeteci ve roman, hikâye, oyun ve fıkra yazarı.

<span class="mw-page-title-main">Hikâye</span> gerçek ya da tasarlanmış olayları ilgiyi çekecek bir biçimde anlatan, genellikle beş on sayfadan oluşan düzyazı türü

Hikâye ya da öykü, gerçek ya da gerçeğe yakın bir olayı aktaran kısa, düzyazı şeklindeki anlatıdır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesiyle roman ve diğer anlatım türlerinden ayrılır.

Tahir Alangu, Türk yazarı ve edebiyat tarihçisi.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Atılgan</span> Türk yazar

Yusuf Atılgan, Türk yazar ve öğretmen. Türk edebiyatının ve Türk romanının modernist bir düzleme geçtiği 1950-1980 yılları arasında yazdı. Bu dönemin ilk modernist Türk yazarlarından birisiydi.

Pertev Naili Boratav ya da asıl adıyla Mustafa Pertev, Türk halk bilimci, halk edebiyatı araştırmacısı.

<i>İçimizdeki Şeytan</i> 1940ta yayımlanan Sabahattin Ali romanı

İçimizdeki Şeytan, Sabahattin Ali'nin, 1940 yılında yayımladığı, ikinci romanıdır.

Mehmet Rauf, Türk hikâyeci ve romancı. Mehmet Rauf'un dışında, Rauf Vicdani, Besim Rauf, Cemil Jüpon, Ali Necdet, Mehmet Nafiz imzalarını da kullandı.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Nadir Güler</span> Türk karikatürcü

Cemal Nadir Güler, Türk karikatürist. "Amcabey", "Efruz Bey", "Dalkavuk", "Akla Kara", "Yeni Zengin" gibi tiplerin yaratıcısı.

Kenan Hulusi Koray Cumhuriyet döneminde kurulan Yedi Meşaleciler adlı topluluk üyesi ve hikâyeci yazar

Macera romanı, macera, risk alma, heyecanlı olaylar ve fiziksel tehlike gibi öğeleri konu edinen romandır.

Metin Savaş, Türk yazar.

Millî Edebiyat Dönemi, II. Meşrutiyet ile Cumhuriyet'in ilk yılları arasında faaliyet gösteren edebiyat akımıdır. Genellikle Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp'in Genç Kalemler dergisinde savundukları Yeni Lisan Hareketi ile başlatılır. Dilde sadeleşme, şiirde aruzun yerine aruz ölçüsü, içerikte halkın sorunları ve yerli yaşam Millî Edebiyat Dönemi'nin temelini oluşturur. Bu dönemde Türk edebiyatı Doğu ve Batı taklitçiliğinden kurtarılmaya çalışılmış, yalın bir anlatım benimsenmiştir. Ayrıca Türk kültürü ve tarihi, incelenmemiş bir hazine olarak kabul edilmiştir.

Türk edebiyatında masal, sözlü edebiyat geleneğinin eski ve en önemli ürünlerinden biridir. 19. yüzyıldan itibaren yazıya geçirilmiştir. "Masal" sözcüğü Arapça "mesel" kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Türk masalları ile ilgili en eski eser M. Digéon'un Nouveaux Turc et Arabes (1781) aittir. Bu eserde bulunan beş metinden üçü Türk masalı olup bunlar, Halil, Derviş ve Şirvanlı Tüccar'dır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.