İçeriğe atla

Edward Teller

Edward Teller
Teller Ede
Edward Teller, Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'nin müdürü olarak, 1958
Doğum15 Ocak 1908(1908-01-15)
Budapeşte, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
Ölüm9 Eylül 2003 (95 yaşında)
Stanford, Kaliforniya, ABD
Mezun olduğu okul(lar)
Tanınma nedeni
  • Hidrojen bombası
  • Teller–Ulam tasarımı
  • Ashkin–Teller modeli
  • Brunauer–Emmett–Teller teorisi
  • Gamow–Teller geçişi
  • Inglis–Teller denklemi
  • Jahn–Teller etkisi
  • Lyddane–Sachs–Teller ilişkisi
  • Pöschl–Teller potansiyeli
  • Renner–Teller etkisi
  • Metropolis–Hastings algoritması
Memleket
Evlilik
Augusta Maria Harkanyi
(e. 1934; ölümü 2000)
Çocuk(lar)2
Ödüller
Kariyeri
DalıFizik (teorik)
Çalıştığı kurum
TezÜber das Wasserstoffmolekülion (1930)
Doktora
danışmanı		Werner Heisenberg
Doktora öğrencileri
Diğer önemli öğrencileriJack Steinberger
İmza

Edward Teller (İbranice: אדוארד טלר; Macarca: Teller Ede; 15 Ocak 1908 - 9 Eylül 2003), bilim ve teknoloji dünyasında "hidrojen bombasının babası" olarak bilinen Macar–Amerikalı teorik fizikçi.[2][3][4]

Teller hayatı boyunca hem bilimsel yeteneği hem de kişilerarası zor ilişkileri, geçici ve içekapanık kişiliği ile tanınıyordu. Teller, 1908'de Macaristan'da dindar bir Yahudi ailede doğdu. 1930'larda, önde gelen Macar bilimcilerden oluşan émigrélerin oluşturduğu, “Marslı” kod adlı grup altında ABD'ye göç etti.[5]

Çekirdek fiziğine, moleküler fiziğe, spektroskopiye (özellikle Jahn–Teller ve Renner–Teller etkileri) ve yüzey fiziğine çok sayıda katkıda bulunmuştur. Teller ayrıca, karmaşık moleküllerin kuantum mekaniksel açıklamasında standart modern bir araç olan yoğunluk fonksiyonel teorisinin öncüsü olan Thomas–Fermi teorisine de katkıda bulundu.[6]

İlk yılları ve ailesi

Ede Teller, 15 Ocak 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Budapeşte kentinde Yahudi bir ailede dünyaya geldi. Annesi piyanist Ilona Teller babası ise avukat Max Teller'di. Önce Fasori Lüteriyen Gymnasium'da, daha sonra Budapeşte'deki Minta (Model) Gymnasium'da eğitim gördü. Teller Yahudi bir aileden geldiği için Museviydi. Ancak bilim kariyerine başladıktan ve ilerleyen yaşlarından sonra agnostik-ateist fikir akımının destekçisi ve savunucusu oldu. Küçük yaşlarında ailecek Yahudiliğin kutsal günlerinden biri sayılan Kerafet Günü'nü kutlarlardı.[7][8]

Albert Einstein ve Richard P. Feynman gibi Teller'de konuşmayı geç öğrenenlerdendi. Çoğu çocuğa göre konuşması daha sonra gelişti, ancak sayılar onun çok ilgisini çekiyordu. Hatta bundan o kadar çok eğleniyordu ki, hayal dünyasında büyük sayılar ile büyük hesaplamalar yapıyordu.[9]

Bilimsel faaliyetleri

Teller, Amerikanın nükleer programı çerçevesinde II. Dünya Savaşı'nda "Manhattan Projesi"nin bir üyesi olarak yaptığı çalışmalarla; hidrojen bombasının geliştirilmesindeki öncülüğüyle ve Lawrence Livermore National Laboratory'de uzun yıllar boyunca devam ettiği faaliyetleriyle tanınmıştır.[10]

1950'lerde Los Alamos Ulusal Araştırma Merkezi'nde birlikte çalıştığı arkadaşı Robert Oppenheimer hakkında yürütülen soruşturmada verdiği ifade sebebiyle büyük tepki aldı ve ondan sonra bilim camiası tarafından dışlandı. Özellikle nükleer enerji araştırmalarını, nükleer silahların geliştirilmesini ve nükleer test programının etkin bir şekilde sürdürülmesini savunduğu için Birleşik Devletler hükûmetinden destek görmeye devam etti.[11]

Ödülleri

1976 yılında Society of Engineering Science üyeliğine[12] seçilen Edward Teller, 1980 yılında Eringen Madalyası kazanmıştır.[1]

Fen bilimlerinde ismi ile anılan buluşlar

  • Ashkin–Teller modeli
  • Axilrod–Teller potansiyeli
  • Brunauer–Emmett–Teller teorisi
  • Inglis–Teller denklemi
  • Jahn–Teller etkisi
    • Pseudo Jahn–Teller etkisi
  • Lyddane–Sachs–Teller ilişkisi
  • Pöschl–Teller potansiyeli
  • Renner–Teller etkisi
  • Teller–Ulam tasarımı

Kaynakça

  1. ^ a b "Eringen Medal". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017. 
  2. ^ "I have always considered that description in poor taste." Teller & Shoolery 2001, p. 546.
  3. ^ Goodchild 2004, p. 36.
  4. ^ Edward Teller 1948 yılında 1 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye seçildi.
  5. ^ Metropolis, Nicholas; Rosenbluth, Arianna W.; Rosenbluth, Marshall N.; Teller, Augusta H.; Teller, Edward (1953). "Equation of State Calculations by Fast Computing Machines". Journal of Chemical Physics. 21 (6): 1087-1092. Bibcode:1953JChPh..21.1087M. doi:10.1063/1.1699114.
  6. ^ "Edward Teller Is Dead at 95; Fierce Architect of H-Bomb". The New York Times. September 10, 2003.
  7. ^ Teller & Shoolery 2001, p. 32.
  8. ^ Stix, Gary (October 1999). "Infamy and honor at the Atomic Café: Edward Teller has no regrets about his contentious career". Scientific American: 42-43. doi:10.1038/scientificamerican1099-42. Retrieved November 25, 2007.
  9. ^ Edward Teller - The inspiration of Herman Mark (segment 18 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017)
  10. ^ Edward Teller Facts, quote: "Leaving Hungary because of anti-Semitism, Teller went to Germany to study chemistry and mathematics at the Karlsruhe Institute of Technology from 1926 to 1928. A lecture he heard by Herman Mark on the new science of molecular spectroscopy made a lasting impression on him: "He [Mark] made it clear that new ideas in physics had changed chemistry into an important part of the forefront of physics."
  11. ^ Edward Teller - Wave-particle duality sparked a fascination with physics (segment 16 of 147), June 1996 interview with John H. Nuckolls, former director of the Lawrence Livermore National Laboratory (posted on 24 January 2008) Alternate source video (uploaded to Web of Stories YouTube channel on Sep 27, 2017) Quote: "This theory [of polymer chemistry, and its relation to quantum physics] managed to make in me a big change from an interest in mathematics to an interest in physics."
  12. ^ "SES Fellows - Edward Teller (1976)". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2017. 

Bibliyografya

  • Our Nuclear Future; Facts, Dangers, and Opportunities (1958)
  • Basic Concepts of Physics (1960)
  • The Legacy of Hiroshima (1962)
  • The Constructive Uses of Nuclear Explosions20 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1968)
  • Energy from Heaven and Earth (1979)
  • The Pursuit of Simplicity (1980)
  • Better a Shield Than a Sword: Perspectives on Defense and Technology (1987)
  • Conversations on the Dark Secrets of Physics (1991)
  • Memoirs: A Twentieth-Century Journey in Science and Politics (2001)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Richard Feynman</span> Amerikalı teorik fizikçi (1918 – 1988)

Richard Phillips Feynman, kuantum mekaniğinin ayrılmaz formülasyonu, kuantum elektrodinamiği teorisi, aşırı soğutulmuş sıvı helyumun süper-akışkan fiziği ve partonu önerdiği parçacık fiziğindeki çalışmaları ile 1965'te, Julian Schwinger ve Sin-Itiro Tomonaga ile birlikte Nobel Fizik Ödülü'ne layık görülmüş Amerikalı teorik fizikçidir.

<span class="mw-page-title-main">Enrico Fermi</span> İtalyan-Amerikalı fizikçi (1901 – 1954)

Enrico Fermi, dünyanın ilk nükleer reaktörü olan Chicago Pile-1'i inşa eden ve Manhattan Projesi'nin bir üyesi olarak tanınan, İtalyan ve daha sonra Amerikan vatandaşlığına kabul edilen bir fizikçiydi. Kendisine "atom çağının mimarı" ve "atom bombasının mimarı" adı verilmiştir. Hem teorik fizikte hem de deneysel fizikte üstün olan çok az fizikçiden biriydi. Fermi, nötron bombardımanı yoluyla indüklenmiş radyoaktivite üzerine yaptığı çalışmalar ve uranyum ötesi elementlerin keşfi nedeniyle 1938 Nobel Fizik Ödülü'ne layık görüldü. Fermi, meslektaşlarıyla birlikte nükleer enerjinin kullanımına ilişkin, tamamı ABD hükûmeti tarafından devralınan birçok patent başvurusunda bulundu. İstatistik mekaniğinin, kuantum teorisinin, nükleer ve parçacık fiziğinin gelişimine önemli katkılarda bulundu. Parlak bir öğrenciydi, henüz 21 yaşındayken Pisa Üniversitesi'nden fizik doktoru unvanını aldı.

<span class="mw-page-title-main">Oganesson</span> Atom numarası 118 olan yapay bir element

Oganesson; simgesi Og, atom numarası 118 olan yapay bir elementtir. Periyodik tablonun p bloğunda yer alır ve 7. periyodun son elementidir. Soy gazlar olarak adlandırılan 18. grupta yer alsa da, bu gruptaki tek yapay elementtir ve diğer soy gazların aksine reaktif olduğu tahmin edilir. Keşfedilen elementler içinde en büyük atom numarasına ve atom kütlesine sahip olanıdır. Radyoaktif bir element olan oganesson, 1 milisaniyeden az yarı ömrüyle son derece kararsızdır. Önceki tahminlerin aksine gaz değil, göreli etkilerden ötürü normal koşullar altında bir katı ve ya yarı iletken ya da bir zayıf metal olduğu öngörülür. Elementin, varlığı teyit edilmiş bir izotopu ya da sentezlenmiş bir bileşiği yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Ernest Lawrence</span>

Ernest Orlando Lawrence,, 1939 yılında icadı siklotron ile Nobel Fizik Ödülü kazanmış olan, Amerikalı nükleer fizikçi. Manhattan Projesi için yaptığı uranyum izotop ayırma üzerindeki çalışması, Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı kuruluşundaki katkıları ile tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Walther Bothe</span> Alman nükleer fizikçi, Nobel Ödülünü Max Born ile paylaştı

Walther Wilhelm Georg Bothe, 1954'te Max Born ile Nobel Fizik Ödülü'nü paylaşan bir Alman nükleer fizikçiydi.

<span class="mw-page-title-main">Hidrojen izotopları</span>

Hidrojen'in (H) üç doğal izotopu bulunur, bunlar 1H, 2H ve 3H. Diğerleri, laboratuvar ortamında sentezlenen fakat doğada gözlenemeyen aşırı kararsız çekirdeklere sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Herbert York</span> Amerikalı fizikçi (1921 – 2009)

Herbert Frank York, nükleer fizikçi. Birleşik Devletler hükûmeti birimleriyle ile bazı enstitülerde yöneticilik yaptı.

<span class="mw-page-title-main">TNT eşdeğeri</span>

TNT eşdeğeri, patlamalarda salınan enerjinin miktarının ölçülmesinde kullanılan bir birimdir. TNT tonu 4,184 gigajoulelük enerji birimine eşittir ki bu değer de yaklaşık olarak bir ton ağırlığında TNT patlamasına eşittir. TNT megatonu ise 4,184 petajoulelük enerji birimine eşittir. Bununla birlikte TNT, atomik olmayan geleneksel patlayıcıların en etkilisi değildir. Örneğin dinamit, %60 daha fazla enerji yoğunluğu barındırır.

<span class="mw-page-title-main">Dan Şehtman</span>

Dan Shechtman 24 Ocak 1941 Tel Aviv'de doğmuştur. İsrail Teknoloji Enstitüsü - Technion'da Malzeme Bilimi Philip Tobias profesörüdür ve Iowa State Üniversitesi Malzeme Bilimi Profesörüdür. 8 Nisan 1982 tarihinde, Washington DC Ulusal Teknoloji Enstitüsü'nde tatilde iken, Shechtman quasiperiodik kristalleri keşfetti. quasikristallerin keşfi için 2011'de Kimya Nobel ödülü verildi. Shechtman 4. Kimya Nobel'ini alan bir İsrail'lidir.

<span class="mw-page-title-main">Emilio Segrè</span> İtalyan fizikçi (1905 – 1989)

Emilio Gino Segrè, İtalyan fizikçidir.

<span class="mw-page-title-main">Mildred Dresselhaus</span> Amerikalı fizikçi (1930 – 2017)

Mildred Dresselhaus ya da bilinen adıyla karbon biliminin kraliçesi, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde fizik ve elektrik elektronik mühendisliği alanlarında profesördür.

<span class="mw-page-title-main">Norris Bradbury</span> Amerikalı fizikçi (1909 – 1997)

Norris Edwin Bradbury, Los Alamos Ulusal Laboratuvarı'nda 1945 ile 1970 yılları arasında görev yapmış Amerikan fizikçi. Robert Oppenheimer tarafından II. Dünya Savaşı sırasındaki Manhattan Projesi'nde başarılı olduğu için bu pozisyona seçilmiştir. Bradbury, Trinity denemelerinden sonuncusu olan "the Gadget"dan sorumluydu.

<span class="mw-page-title-main">Argonne Ulusal Laboratuvarı</span>

Argonne Ulusal Laboratuvarı, Amerika Birleşik Devletleri Enerji Bakanlığı için Chicago Üniversitesi Argonne LLC tarafından işletilen bir bilim ve mühendislik araştırması laboratuvarıdır. Illinois'in Lemont kentinde yer almakta olup büyüklüğü ve kapsamı itibarıyla Ortabatı ABD'deki en büyük ulusal laboratuvardır.

<span class="mw-page-title-main">National Ignition Facility</span>

National Ignition Facility (NIF), Livermore'daki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı'nda bulunan büyük bir lazer tabanlı ataletsel sıkıştırmalı füzyon (ICF) araştırma laboratuvarıdır. NIF az miktarda hidrojen yakıtını nükleer füzyon reaksiyonlarının gerçekleştiği noktaya ısıtıp sıkıştırmak için lazerler kullanır. NIF'in görevi, yüksek enerji kazanımı ile füzyon ateşlemeyi gerçekleştirmek ve nükleer silahların içinde bulunan koşullar altında maddenin davranışını incelemek suretiyle nükleer silah bakım ve tasarımını desteklemektir. NIF bugüne kadar yapılmış en büyük ve en enerjik ICF cihazı ve dünyanın en büyük lazeridir.

<span class="mw-page-title-main">Jennifer Doudna</span> Amerikalı biyokimyager

Jennifer Doudna, CRISPR gen düzenleme alanındaki öncü çalışmaları nedeniyle Emmanuelle Charpentier ile birlikte 2020 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülen Amerikalı biyokimyager. Berkeley'deki California Üniversitesi'nde Kimya ve Moleküler ve Hücre Biyolojisi Bölümü'nde Li Ka Shing Şansölye Başkanı Profesördür. 1997'den beri Howard Hughes Tıp Enstitüsü'nde araştırmacı olarak çalışmaktadır.

Amerikan Fizik Topluluğu, dünyanın en büyük ikinci fizikçi topluluğudur. Topluluk, prestijli dergiler olan Physical Review ve Physical Review Letters'da dahil olmak üzere bir düzineden fazla bilimsel dergi yayınlar ve her yıl yirmiden fazla bilim toplantısı düzenler. APS, Amerikan Fizik Enstitüsü'nün bir üyesidir. Kate Kirby, APS'nin şu anki CEO'sudur, göreve Şubat 2015'te başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">John Goodenough</span>

John Bannister Goodenough, Amerikan malzeme bilimci, bir katı-hal fizikçisi ve Nobel Kimya Ödülü sahibi. Austin'deki Texas Üniversitesi'nde makina mühendisliği ve malzeme bilimi alanlarında profesör. Goodenough, lityum iyon pillerin geliştirilmesi ve tanımlanmasıyla, malzemelerdeki manyetik aşırı değişim işaretlerini tanımlayan Goodenough–Kanamori kurallarıyla ve bilgisayar RAM'lerinde yeni ufuklar açan geliştirmeleriyle geniş ölçüde tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kimyanın zaman çizelgesi</span>

Bu kimya zaman çizelgesi, maddenin bileşiminin ve etkileşimlerinin bilimsel çalışması olarak tanımlanan ve kimya olarak bilinen modern bilim hakkında insanlığın anlayışını önemli ölçüde değiştiren çalışmaları, keşifleri, fikirleri, icatları ve deneyleri listelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Darleane C. Hoffman</span> Amerikalı nükleer kimyager

Darleane Christian Hoffman, 106 atom numaralı Seaborgiyum elementinin varlığını doğrulayan araştırmacılar arasında yer alan Amerikalı bir nükleer kimyagerdir. Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı'nın Nükleer Bilimler Bölümü'nde kıdemli bilim insanı ve Kaliforniya Üniversitesi'nde profesör olarak görev yapmaktadır. Bilim alanındaki başarılarının ardından 2002 yılında Discover dergisinin bilimdeki en önemli 50 kadın listesinde yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Maurice Goldhaber</span> Amerikalı fizikçi (1911 – 2011)

Maurice Goldhaber, 1957'de nötrinoların negatif sarmallığa sahip olduğunu belirleyen Amerikalı fizikçidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.