İçeriğe atla

Ediyakaran

Ediyakaran
~635 ± 0,2 - 538,8 myö 
Orta Ediyakaran sırasında Dünya (600 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Onaylanmış isim1990
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Çizelgesi
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyen
  • Dünya çapında belirgin örtü karbonatlarının ortaya çıkışı.
  • Karbon izotoplarında uzun vadede belirgin değişikliklerin görülmeye başlanması.
Alt sınır KSKNEnorama Creek kesiti, Flinders Ranges, Güney Avustralya
31°19′53″S 138°38′00″E / 31.3314°G 138.6334°D / -31.3314; 138.6334
KSKN onayıMart 2004[2]
Üst sınırını belirleyenİknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı
Üst sınır KSKNFortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada
47°04′34″N 55°49′52″W / 47.0762°K 55.8310°B / 47.0762; -55.8310
KSKN onayı1992[3]
Atmosfer ve iklim verileri
Atmosferdeki ortalama O2 miktarıy. Hacimce %8
(Günümüzün %40 kadarı)
Atmosferdeki ortalama CO2 miktarıy. 4500 ppm
(Sanayi Devrimi başlangıcındakinin 16 katı)
Ortalama yüzey sıcaklığıy. 17 °C
(Günümüzün 3 °C yukarısı)

Ediyakaran Dönemi, 635 milyon yıl önce Kriyojeniyen Dönemi'nin sonundan başlayarak Kambriyen Dönemi'nin başlangıcı olan 538,8 milyon yıl öncesine kadar süren, 96 milyon yıllık jeolojik bir dönemdir.[4] Ediyakaran Dönemi'nin başlamasıyla Proterozoyik Üst Zaman sonlanır ve Fanerozoyik Üst Zaman başlar. Adını Güney Avustralya'daki Ediacara Tepeleri'nden almıştır.

Ediyakaran Dönemi'nin jeolojik dönem statüsü, 2004 yılında Uluslararası Jeoloji Bilimleri Birliği (IUGS) tarafından resmen onaylanarak 120 yıl sonra ilan edilen ilk yeni jeolojik dönem oldu.[5][6][7] Ediyakaran Dönemi, adını jeolog Reg Sprigg'in 1946'da Ediyakaran biyotasının fosillerini ilk kez keşfettiği Ediacara Tepeleri'nden almasına rağmen[8] Ediyakaran'ın stratotip kesiti, Güney Avustralya'nın Flinders Sıradağları, 31°19′53.8″G 138°38′0.1″D / 31.331611°G 138.633361°D / -31.331611; 138.633361 koordinatlarında bulunan Brachina Gorge[9] içindeki Enorama Creek[10] yatağında bulunmaktadır.

Ediyakaran, Kartopu Dünya buzullaşma olaylarının sona ermesinin ardından Proarticulata (Dickinsonia ve Spriggina gibi eklemli, bilateral simetrili hayvanlar) Petalonamae (Charnia dahil deniz teleği benzeri hayvanlar), disk şeklindeki organizmalar (Cyclomedusa gibi radyal şekilli hayvanlar) ve Trilobozoa (Tribrachidium gibi üçlü radyal simetriye sahip hayvanlar) gibi artık soyu tükenmiş, nispeten basit hayvan şubelerine sahip olan ve Ediyakaran biyotası olarak adlandırılan yaygın çok hücreli faunanın ilk görüldüğü dönemdir. Bu canlıların çoğu, 575 milyon yıl önceki Avalon patlaması sırasında (veya sonrasında) ortaya çıktı ve 539 milyon yıl önceki Ediyakaran sonu yok oluşu sırasında yok oldular. Bu dönemde, knidliler ve Xenacoelomorpha gibi erken bilateral simetrili hayvanlar dahil olmak üzere bazı modern hayvan grupları da ortaya çıktı. Yumuşakça benzeri Kimberella da Ediyakaran Dönemi'nde yaşadı. Kabuklu veya iskeletli fosilleşmiş organizmalar, Fanerozoyik Üst Zaman'ın ilk dönemi olan Kambriyen Dönem'de evrimleşecekti.

Süper kıta Panotya, bu dönemin sonunda oluştu ve parçalara ayrıldı. Ediyakaran Dönem'de Gaskiers ve Baykonur buzullaşmaları gibi çeşitli buzullaşma olayları gerçekleşti. Shuram ekskürsiyonu da bu dönemde gerçekleşti, ancak buzul kökenli olması pek olası görülmemektedir.

Ediyakaran ve Vendian

Ediakaran Dönemi, 1952'de Rus jeolog ve paleontolog Boris Sokolov tarafından önerilen, daha eski bir isim olan Vendian Dönemi ile aynı süreye denk gelir ancak Vendian'dan daha kısadır. Vendian kavramı, stratigrafik olarak yukarıdan aşağıya oluşturuldu ve Kambriyen'in alt sınırı, Vendian'ın üst sınırı oldu.[11][12]

Bu sınırın paleontolojik doğrulaması, silisiklastik havza (Doğu Avrupa Platformu'nun[13] Baltık katının tabanı) ve karbonat havzası (Sibirya Platformu'nun Kambriyen Kat 2'nin tabanı) için ayrı ayrı yapılmıştır.[14] Vendian'ın alt sınırının, Varanger (Laplandian) tillitlerinin tabanı olarak tanımlanması önerilmiştir.[12][15]

Vendian, kendi stratotip alanında, Laplandian, Redkino, Kotlin ve Rivne bölgesel katları gibi küresel olarak izlenebilir alt bölümlere sahiptir.

Redkino, Kotlin ve Rivne bölgesel katlarının Vendian'ın stratotip kesitinde bulunduğu, bol miktarda organik duvarlı mikrofosiller, megaskopik algler, metazoa fosilleri ve iknofosillerin varlığı ile kanıtlanmıştır.[12][16]

Dev akantomorf akritarkların Pertatataka topluluğunun dünya çapında gözlemlenmesi dikkate alınırsa, Vendian'ın alt sınırı, biyostratigrafik olarak doğrulanabilir.[15]

Kaynakça

  1. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  2. ^ Knoll, Andrew H.; Walter, Malcolm R.; Narbonne, Guy M.; Christie-Black, Nicholas (3 Mart 2006). "The Ediacaran Period: a new addition to the geologic time scale" (PDF). Lethaia. 39: 13-30. doi:10.1080/00241160500409223. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  3. ^ Brasier, Martin; Cowie, John; Taylor, Michael. "Decision on the Precambrian-Cambrian boundary stratotype" (PDF). Episodes. 17. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  4. ^ "Stratigraphic Chart 2022" (PDF). International Stratigraphic Commission. February 2022. 21 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2022. 
  5. ^ A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale. 4 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
  6. ^ Knoll, A. H. (March 2006). "The Ediacaran Period: A new addition to the geologic time scale" (PDF). Lethaia. 39: 13-30. doi:10.1080/00241160500409223. 21 Şubat 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ Knoll, A. H. (30 Temmuz 2004). "A new period for the geologic time scale" (PDF). Science. 305 (5684): 621-622. doi:10.1126/science.1098803. PMID 15286353. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. 
  8. ^ Sprigg (1947). "Early Cambrian (?) jellyfishes from the Flinders Ranges, South Australia". Transactions of the Royal Society of South Australia. 71 (2): 212-224. 9 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. 
  9. ^ South Australian Museum Newsletter April 2005 17 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Accessed 9 August 2010.
  10. ^ "Geological time gets a new period: Geologists have added a new period to their official calendar of Earth's history—the first in 120 years". Londra: BBC. 17 Mayıs 2004. 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2022. 
  11. ^ B. M. Sokolov (1952). "On the age of the old sedimentary cover of the Russian Platform". Izvestiya Akademii Nauk SSSR, Seriya Eologicheskaya. 5: 21-31. 
  12. ^ a b c Sokolov, B.S. (1997).
  13. ^ Sokolov B. S. (1965) "Abstracts of All-Union Symposium on Paleontology of the Precambrian and Early Cambrian."
  14. ^ Rozanov, A.Y. (1969). "The Tommotian Stage and the problem of the lower boundary of the Cambrian". Trudy Geologičeskogo Instituta AN SSSR. 206: 1-380. 
  15. ^ a b M. A. Fedonkin; B. S. Sokolov; M. A. Semikhatov (2007). "Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives". 4 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.  Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ Khomentovsky (2008). "The Yudomian of Siberia, Vendian and Ediacaran systems of the International stratigraphic scale". Stratigraphy and Geological Correlation. 16 (6): 581-598. doi:10.1134/S0869593808060014. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Jeolojik zaman cetveli</span> jeolojik yapıları zamanla ilişkilendiren kronolojik tarihleme sistemi

Jeolojik zaman cetveli, Dünya'nın jeolojik kayıtlarına dayanan bir zaman temsil şeklidir. Jeolojik zaman cetveli, kronostratigrafiyi ve jeokronolojiyi kullanan bir kronolojik tarihleme sistemidir. Özellikle yer bilimciler tarafından jeolojik tarihteki olayların zamanlamasını ve ilişkilerini tanımlamak için kullanılır. Zaman cetveli, kayaç katmanlarının incelenmesi, bu katmanların ilişkilerinin gözlemlenmesi, litoloji, paleomanyetik özellikler ve fosiller gibi özelliklerin tanımlanmasıyla geliştirilmiştir. Standartlaştırılmış uluslararası jeolojik zaman birimlerinin tanımlanması, birincil amacı jeolojik zaman bölümlerini gösteren Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge'deki (ICC) global kronostratigrafik birimleri kesin olarak tanımlayan Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliği'nin (IUGS) kurucu organı Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'nun (ICS) sorumluluğundadır. Kronostratigrafik bölümler ise jeokronolojik birimleri tanımlamak için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Proterozoyik</span> Jeolojik zaman cetvelindeki üçüncü ve Prekambriyen Süper Üst Zamanındaki son üst zaman

Proterozoyik, günümüzden 2500 milyon yıl öncesinden 538,8 milyon yıl öncesine kadarlık süreyi kapsayan bir jeolojik üst zamandır. Prekambriyen "süper üst zamanının" en son bölümüdür. Yerkürenin jeolojik zaman ölçeğinin en uzun üst zamanıdır ve Paleoproterozoyik, Mezoproterozoyik ve Neoproterozoyik olarak üç jeolojik zamana bölünmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen</span> Paleozoyik Zamanın ilk dönemi

Kambriyen, yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir. Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.

Neojen, Üçüncü Zaman'ın bölündüğü dört büyük devirden son ikisi olan pliyosen ile miyoseni birden kavrayan sistem. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'nun (ICS) jeolojik zaman cetveline göre 23,03 milyon sene evvel başlar ve 2,58 milyon sene evvel biter. Senozoik Zaman'daki ikinci periyot, Paleojen Periyot'tan sonra gelir ve Kuaterner Periyodu onu takip eder. Neojen, iki zamana bölünmüştür: evvela Miyosen, sonra Pliosen.

<span class="mw-page-title-main">Kuvaterner</span> Senozoyik Zamanın üçüncü ve şu anki dönemi

Kuvaterner, jeolojide yaklaşık son 2,588 ± 0,005 milyon yıllık dönemi kapsayan, Uluslararası Stratigrafi Komisyonunun (ICS) kabul ettiği jeolojik zaman cetveline göre tanımlanmış, Senozoik Zaman'ın sonuncu bölümüdür. Neojen'in sonundan günümüze kadar devam eder. Gayriresmî "Geç Kuvaterner" kavramı, son 0,5–1,0 milyon seneyi kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen Patlaması</span> Kambriyen dönemin başlangıcında (yaklaşık 542 milyon yıl önce) Dünyadaki canlı çeşitliliğinde yaşanmış ani artıştır

Kambriyen patlaması, Kambriyen dönemin başlangıcında Dünya'daki canlı çeşitliliğinde yaşanmış ani artıştır. Patlamadan kasıt canlı sayısındaki hızlı artıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fanerozoyik</span> Jeolojik zaman cetvelinin dördüncü ve şimdiki üst zamanı

Fanerozoyik, bol miktarda hayvan ve bitki varlığının görüldüğü, jeolojik zaman cetvelindeki mevcut üst zamandır. 538,8 milyon yıl öncesinden günümüze kadar uzanır. Hayvanların evrimleşerek fosil kayıtlarında da görülen ilk sert kabuklara sahip olduğu Kambriyen Dönem ile başlar. Pre-kambriyen olarak adlandırılan Fanerozoyik'ten önceki zaman dilimi, Hadeen, Arkeen ve Proterozoyik olmak üzere üç üst zamana bölünmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Ediyakaran biyotası</span> Ediyakaran Döneminin tüm organizmaları (yaklaşık 635-538,8 milyon yıl önce)

Ediyakaran biyotası, Ediyakaran dönemi sırasında Dünya'da var olan bütün canlılardan oluşan bir taksonomik dönem sınıflandırmasıdır. Bunlar gizemli boru ve yaprak biçiminde, çoğunlukla sapsız canlılardan oluşuyordu. Bu canlıların iz fosilleri dünya çapında bulunmuştur ve bilinen en eski karmaşık çok hücreli canlıları temsil etmektedir.

<i>Tribrachidium</i>

Tribrachidium heraldicum, olağan olmayan sıra dışı üçlü bir vücut simetrisine sahip olan ve erken Edikara dönemi faunasına ait bir canlı türü. Bu canlı ilk olarak Güney Avustralyalı Martin Glaessner ve Brian Daily tarafından 1952'de tanımlanmış ve isimlendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Pleistosen</span> halk dilinde Buz Devri olarak adlandırılan, yaklaşık 2.580.000 ila 11.700 yıl önce süren jeolojik dönem

Pleistosen ya da Pleyistosen, genellikle halk dilinde Buz Devri olarak adlandırılan, yaklaşık 2.580.000 ila 11.700 yıl öncesini kapsayan jeolojik çağdır. Dünyanın en son tekrarlanan buzullaşma dönemidir. Pleistosen'in sonu, son buzul döneminin sonuna ve arkeolojide kullanılan Paleolitik çağın sonuna karşılık gelir. Pleistosen, Kuvaterner Döneminin ilk dönemi veya Senozoik Çağın altıncı dönemidir. ICS zaman ölçeğinde, Pleistosen üç aşamaya ayrılır. Bunlar;

Kafadan bacaklıların jeolojik geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. İlk nautiloidlere geç Kambriyen katmanlarında rastlanmıştır. Kafadan bacaklıların sözde kök grubunun temsilcilerine ise ilk Kambriyen lagerstätten katmanlarında rastlanmıştır.

Jeolojik zaman cetvelinde, Meghaliyen, Kuvaterner döneminin en genç veya en üst çağıdır. Aynı zamanda Holosen döneminin üç alt bölümünden en sonuncusudur. Küresel Sınır Stratotip bölümü ve noktası, Hindistan'ın kuzeydoğusundaki Meghalaya kentinde Krem Mawmluh Mağarası oluşumudur. Mawmluh Mağarası, Hindistan'ın en uzun ve en derin mağaralarından biridir ve buradaki koşullar çağlardaki geçişin kimyasal işaretlerini korumak için uygundur. Küresel Yardımcı Stratotip, Kanada'daki Logan Dağı'ndan bir buz çekirdeğidir.

<span class="mw-page-title-main">Mantarların evrimi</span>

Mantarların evrimi, DNA analizine göre, yaklaşık 1,5 milyar yıl önce, mantarların atasal soyunun ökaryotlardan ayrılmasından beri devam etmektedir. DNA analizlerine göre yaklaşık 570 milyon yıl önce Glomerales takımı "yüksek mantarlardan" (dikaryanlar) dallanmıştır. Mantarlar muhtemelen 500 milyon yıl önce Kambriyen döneminde ve 635 milyon yıl önce Ediyakaran döneminde karayı işgal etmeye başladılar. Ancak karasal mantar fosilleri, yalnızca 400 milyon yıl önceki Devoniyen dönemde varlığı tartışmasız ve yaygın hale gelmeye başlar.

<i>Dickinsonia</i> tarih öncesi hayvan cinsi

Dickinsonia, fosilleri şimdiki Avustralya, Çin, Hindistan, Rusya ve Ukrayna'da bulunan geç Ediyakaran döneminde yaşamış bir bazal hayvan cinsidir. Dickinsonia, tipik olarak iki taraflı simetrik yivli bir ovali andırır. Diğer canlılarla ilişkileri şu anda bilinmemektedir; büyüme şekli, bir kök grup bilaterian afinitesi ile tutarlıdır, ancak bazıları bunun mantarlara, hatta "soyu tükenmiş bir aleme" ait olduğunu öne sürmüşlerdir. Dickinsonia fosillerinde kolesterol moleküllerinin bulunması, Dickinsonia'nın bir hayvan olduğu fikrini desteklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Küresel Sınır Stratotip Kesiti ve Noktası</span>

Küresel Sınır Stratotip Kesiti ve Noktası, jeolojik zaman cetvelinde bir katın alt sınırını tanımlayan stratigrafik kesitteki uluslararası kabul edilmiş bir referans noktasıdır. KSKN'leri tanımlama işi, Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliği'nin bir parçası olan Uluslararası Stratigrafi Komisyonu tarafından yürütülmektedir. KSKN'lerin çoğu paleontolojik değişikliklere dayanmaktadır. KSKN'ler bu nedenle genellikle farklı fauna katları arasındaki geçişlerle tanımlanır. KSKN tanımlama çabaları 1977'de başlamıştır. 2022 itibarıyla, KSKN'ye ihtiyaç duyan 101 kattan 77'si onaylanmış bir KSKN'ye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Sideriyen</span>

Sideriyen, Paleoproterozoyik Zaman'daki ilk jeolojik dönemdir ve 2500 milyon yıl öncesinden 2300 milyon yıl öncesine kadar sürmüştür. Bu tarihler stratigrafiye dayalı değildir, kronometrik olarak tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kriyojeniyen</span>

Kriyojeniyen 720 milyon yıl öncesinden 635 milyon yıl öncesine kadar sürmüş jeolojik bir dönemdir. Neoproterozoyik Zaman'ın ikinci jeolojik dönemini oluşturur, öncesinde Toniyen Dönemi ve sonrasında Ediyakaran Dönemi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen-Ordovisiyen yok oluşu</span>

Kambriyen-Ordovisiyen yok oluşu yaklaşık 488 milyon yıl önce (myö) meydana geldi. Bu erken Fanerozoyik Üst Zaman yok oluşu, birçok brakiyopod ve konodontu ortadan kaldırdı ve trilobit türlerinin sayısını ciddi şekilde azalttı. Kambriyen yok oluşunda en fazla canlının neslinin tükendiği dönem Caerfai Dönemi'dir.

<i>Spriggina</i>

Spriggina, günümüzde yaşayan hayvanlarla ilişkisi belirsiz olan ilkel bir bilateral hayvan cinsidir. Spriggina'nın fosilleri, şu anda Güney Avustralya'ya denk gelen bölgede, Geç Ediyakaran Dönemi'ne tarihlenir. Spriggina floundersi, Güney Avustralya'nın resmi fosil amblemidir. Bu fosil şu ana kadar Dünya'da başka hiçbir yerde görülmemiştir. Bu canlı yaklaşık 3-5 santimetre (1,2-2,0 in) uzunluğunda olup bir muhtemelen bir yırtıcıydı. Alt kısmı iki sıra sert ve birbirine kenetlenmiş levhayla kaplıyken, bir sıra levha da üstünü kaplıyordu. Öndeki birkaç segment ise bir "kafa" oluşturacak şekilde kaynaşmıştır.

Neoproterozoik Çağ, 1 milyar ila 538,8 milyon yıl öncesine kadar olan jeolojik zaman birimidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.