İçeriğe atla

Edige

Edigu (veya Edigey ) (ayrıca İdegäy veya Edege Mangit) (1352-1419), Nogay Ordası olarak bilinen yeni bir siyasi varlık kuran Ak Orda'nın Moğol Müslüman emiriydi.

Hayatı

Edige, 1378'de Altın Orda Hanı Toktamış tarafından yenilip öldürülen Moğol soylusu Baltychak'ın oğlu, Kırım Mangıtlar kabilesindendi. Efendisine karşı silahlanmadan önce Toktamış'ın oldukça başarılı bir generali olarak ün kazandı. 1396'da, daha sonra Nogay Ordası olarak anılacak olan Volga ve Ural (yerel olarak Yayyk olarak bilinir) nehirleri arasında uzanan geniş bir bölgenin egemen hükümdarıydı.

1397'de Edige, Timur-Kutlugh ile ittifak kurdu ve Altın Orda ordularının generali ve başkomutanı olarak atandı. 1399'da Vorskla Nehri'nde Litvanyalı Toktamış ve Vytautas'ı ezici bir yenilgiye uğrattı. Bunun üzerine tarihte son kez de olsa Cuci'nin tüm topraklarını kendi yönetimi altında birleştirmeyi başardı.

1406'da eski düşmanı Toktamış'ı Sibirya'da buldu. Edige'nin ajanları Toktamış'ı öldürdü. Ertesi yıl Volga Bulgaristan'a baskın düzenledi. 1408'de, birkaç on yıldır kalabalık nedeniyle haraç ödememiş olan Rusya'ya yönelik yıkıcı bir Tatar istilası düzenledi. Edige, Nijni Novgorod, Gorodets, Rostov ve diğer birçok şehri yaktı, ancak Moskova'yı hala yakmış olmasına rağmen alamadı.

İki yıl sonra Edige, Altın Orda'da tahttan indirildi ve Harezm'e sığınmak zorunda kaldı. Daha önce Timurlu hükümdarı Şahruh ile kızını ikincisinin oğlu Muhammed Juki ile evlendirmek de dahil olmak üzere ilişkileri olmasına rağmen,[1] Şahruh daha sonra Edige'yi Saray'a geri gönderdi. Ancak Edige, 1416 baharında Litvanya yönetimi altındaki Kiev'i harap etmeyi başardı ve burada Peçersk Manastırı'nı ve eski şehri yaktı, ancak kalesini ele geçiremedi.[2] 1418'de Vytautas'a Toktamış'ın oğullarına karşı barış ve ittifak teklif etti.

1419'da Toktamış'ın oğullarından biri tarafından Saray'da öldürüldü. Edige'nin Nogay Ordası'ndaki hanedanı, son torunları vaftiz oldukları ve Prens Urusov ve Yusupov olarak tanındıkları Moskova'ya taşınana kadar yaklaşık iki yüzyıl boyunca devam etti.

Memlük dönemi Tarihçisi Al-Maqrizi, onu Cesur, Cömert ve "İslam Alimlerini seven ve dindarlara yakın olmaya çalışan" biri olarak tanımlıyor. Oruç tutan ve İslam'ın kanunlarına uyan Salih bir Müslüman olduğu için onu övüyor. el-Makrizi ayrıca Edige'nin Tatarların oğullarını satmasını yasakladığını ve bu nedenle Mısır ve Suriye'nin Memlük topraklarına pek çoğunun satın alınmadığını söylüyor.[3]

Kaynakça

  1. ^ Devin DeWeese, Islamization and Native Religion in the Golden Horde (2010), p. 338
  2. ^ Ivakin G. (1996). "Історичний розвиток Києва XIII – середина XVI ст" [Historical development of Kyiv XIII – middle of XVI century]. litopys.org.ua (Ukraynaca). 8 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ المقريزي, تقي الدين (2002). الجليلي, محمود (Ed.). درر العقود الفريدة في تراجم الاعيان المفيدة (Arapça). دار الغرب الإسلامي. s. 436. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Altın Orda Devleti</span> Türk-Moğol hanlığı

Altın Orda, Altın Ordu Devleti, Uluğ Ulus veya Kıpçak Hanlığı bir Türk hanlığıdır. Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmış ve Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklarsa Batu'nun yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Nogaylar</span> Türkî etnik grup

Nogaylar, Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan bir Türk etnik grubudur. Çoğu Kuzey Dağıstan ve Stavropol Krayı'nın yanı sıra Karaçay-Çerkesya ve Astrahan Oblastı'nda bulunur; bazıları Çeçenistan'da da yaşamaktadır. Nogayca konuşurlar ve Nogay Ordası'nı oluşturan çeşitli Moğol ve Türk kabilelerinin torunlarıdır. Yedi ana Nogay boyu vardır: Ak Nogay, Karagaş, Kuban-Nogay, Kundraw-Nogai, Kara-Nogay, Utarlar, Yurt-Nogay

<span class="mw-page-title-main">Nogay Ordası</span> Türk devleti

Nogay Ordası, Altın Orda yıkıldıktan sonra 14. yüzyılın sonlarında Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti.

<span class="mw-page-title-main">Hülâgû</span> Moğol İlhanlı Devletinin kurucu hükümdarı

Hülâgû Han, Batı Asya'nın çoğunu ele geçiren Moğol hükümdar. İlhanlılar'ın kurucusudur. Cengiz Han'ın torunu olmakla birlikte Moğol İmparatorluğu'nun diğer büyük hanlarından Mengü Han, Arıkbuka Han ve Kubilay Han'ın da kardeşidir. Annesi Sorgaktani Hatun ve karısı Dokuz Hatun, tıpkı yakın arkadaşı ve komutanı olan Ketboğa gibi dinine bağlı birer Nasturi Hristiyanlardı. Moğol İmparatorluğu'nun dinlere karşı alışılmış hoşgörüsüne karşın Hülâgû'nün Müslümanlara olan düşmanlığında bu üçünün etkisi olduğu düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Knezliği</span>

Moskova Knezliği ya da Moskova Dukalığı, Rusya toprakları içerisinde kurulmuş Moskova merkezli devlettir. Başlangıçta Altın Orda Devleti'ne bağlı olan Moskova Prensliği Vladimir-Suzdal Knezliği'nin halefi olup 1340-1547 yılları arasında hüküm sürmüştür. Çar III. İvan'ın reformları ile knezlik gelişmiş ve Rusya Çarlığı adını almıştır. Çar olarak bilinen ilk hükümdar IV. İvan olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Toktamış Han</span>

Toktamış Han, Altın Orda Devleti hanı. Yıllarca süren fetret devrine son vererek Altın Orda Hanlığı'nda birliği sağlamıştır. Cengiz Han'ın oğlu Cuci Han'ın soyundan gelir.

Berke Han, 1257-1266 yılları arasında hüküm sürmüş Altın Orda Devleti hanı.

I. Saadet Giray, 1524 ile 1532 yılları arasında sekiz yıl Kırım Hanı olarak hüküm sürmüștür.

<span class="mw-page-title-main">Dmitri Donskoy</span> Moskova büyük knezi

Aziz Dmitri İvanoviç Donskoy ya da Don'lu Dmitri, bazen basitçe Dmitri -, II. İvan'ın (1326–1359) oğlu. 1359'dan itibaren Moskova Büyük Prensi ve 1363'ten itibaren Vladimir Büyük Prensi olarak ölümüne kadar hükmetmiştir. Rusya'daki Moğol otoritesine açıkça meydan okuyan ilk Moskova prensiydi. Donskoy takma adıdır, Don Nehri üzerinde gerçekleşen Kulikovskaya Muharebesi'nde (1380) Tatarlara karşı büyük zaferini ifade eder. 19 Mayıs'ta kutlanan ziyafet günüyle Ortodoks Kilisesi'nde bir Aziz olarak kabul edilmektedir.

Uluğ Muhammed Han ; 1419—1420, 1421-1423, 1427—1437 yılları arasında Altın Orda Hanı, 1438-1445 yılları arasında da Kazan Hanı.

<span class="mw-page-title-main">Türk-Moğol geleneği</span> 14. yüzyılda Asyada etnokültürel bir sentez

Türk-Moğol veya Türk-Moğol geleneği; 14. yüzyılda Asya'da, Altın Orda ve Çağatay Hanlığı'nın yönetici seçkinleri arasında ortaya çıkan bir etnokültürel sentezdi. Bu hanlıkların yöneticileri olan Moğol soyluları, sonunda fethettikleri ve yönettikleri Türk halklarına asimile oldular ve böylece Türk-Moğollar olarak bilinmeye başladılar. Bu seçkinler, Moğol siyasi ve yasal kurumlarını korurken yavaş yavaş önceki dinleri olan Tengricilik'den ayrılıp İslam'ı ve Türk dillerini benimsediler.

İslamik halifelere karşı Fransız- Moğol ittifakı kurulmuştur. Bu ittifak Batı Avrupa'daki Fransa'yı ve Ortadoğu'daki Fransız Haçlı devletleriyle doğudaki Moğollar arasında 13.yy'de yapılan bir antlaşmadır. Bu ittifak açıkçası iyi bir ittifaktı. Çünkü Moğol sarayında zaten Hristiyanlığın Nesturi mezhebine karşı dolayısıyla Hristiyanlara karşı bir sempati zaten vardı. Hristiyan dünyasında ise uzun zamandır dilden dile dolaşan bir efsane olan Prester John adında bir Hristiyan krallık efsanesi vardı. Efsaneye göre bu krallık kutsal yerlerin alınmasında Haçlı devletlere yardımcı olacaktı. Fransız ve Moğolların ortak bir düşmana sahip oldukları için kurulan bu ittifak on yıllarca devam etmesine rağmen nihai amaçlarına her iki tarafta ulaşamadı.

Toktamış-Timur savaşları, 1386-1395 yılları arasında Altın Orda Hanı Toktamış ile Timur İmparatorluğu'nun kurucusu, savaş ağası ve fatih Timur arasında Kafkas Dağları, Türkistan ve Doğu Avrupa'da yapılan muharebelerdir. Bu savaşlar, erken Rus beylikleri üzerindeki Moğol ve Türk gücünün gerilemesinde kilit bir rol oynadı.

Canike Cengizliler klanından bir Kırım prensesidir. Altın Orda Hanı Toktamış'ın kızı, komutan Emir Edige'nin (Çufutkal) (Kırk-Ora) hükümdarı Noga Ordası'nın kurucusu) eşidir.

Bu makale, Moğol İmparatorluğu ve ardılı devletlerin istilaları ve sonraki işgalleri sırasında Avrupa'da gerçekleşen çatışmaları listeler. Avrupa'nın Moğol tarafından istilası 13. yüzyılda gerçekleşti. Bu, Doğu Avrupa'nın çoğunun işgali ile sonuçlandı ve Geç Orta Çağ'dan erken modern döneme kadar çeşitli baskınlar, istilalar ve fetihler üç yüzyıl daha devam etti. Moğol ve Türk halklarının bir karışımına atıfta bulunan bir terim olan Türk-Moğol geleneği, tarihsel olarak genellikle Tatarlar veya Tartarlar terimleriyle biliniyordu. Başlangıçta Tatarlar, daha sonra Moğol İmparatorluğu tarafından boyun eğdirilen Tatar konfederasyonundan bir halktı.

I. Seyyid Ahmed, Kerim Berdi'nin oğlu ve Toktamış Han'ın torunu olan Büyük Orda Hanıdır (1432-1455).

<span class="mw-page-title-main">Timurlu fetihleri</span> Timurluların savaşları ve seferleri

Timurlu fetihleri veya Timurlu savaşları, 14. yüzyılın yedinci on yılında Timur'un Çağatay Hanlığı üzerindeki kontrolü ile başlamış ve 15. yüzyılın başında Timur'un ölümüyle sona ermiştir. Timur, savaşlarının büyük ölçekliliği ve bu savaşlarda genel olarak yenilmemesi nedeniyle, tüm zamanların en başarılı askeri komutanlarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu savaşlar, Timur'un Orta Asya, İran, Kafkaslar ve Levant ile Güney Asya ve Doğu Avrupa'nın belirli bölgeleri üzerindeki üstünlük kurması ve Timur İmparatorluğu'nun kuruluşu ile sonuçlanmıştır. Tarihçiler, seferlerin o sıradaki dünya nüfusunun yaklaşık %5'ini oluşturan 17 milyon insanın ölümüne neden olduğunu tahmin etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Berke-Hülâgû savaşı</span> İlhanlılar ile Altın Orda arasındaki çatışma

Berke-Hülâgû savaşı, iki Moğol lideri, Altın Orda'nın Berke Hanı ile İlhanlılar'ın Hülâgû Hanı arasında gerçekleşmiştir. 1258 yılında Bağdat'ın yıkılmasından sonra 1260'lı yıllarda daha çok Kafkas Dağları bölgesinde savaşılmıştır. Savaş, Moğol İmparatorluğu'nda, her ikisi de Büyük Han unvanını alan Tuluy ailesinin iki üyesi Kubilay Han ve Arık Böke arasındaki Toluid İç Savaşı ile örtüşmektedir. Kubilay, Hülâgû ile ittifak kurarken Arık Böke, Berke'nin yanında yer aldı. Hülâgû, Möngke Han'ın yerine yeni bir Kağan'ın seçilmesi için Moğolistan'a gitti, ancak Ayn Calut Muharebesi'nin Memlüklere yenilmesi onu Orta Doğu'ya geri çekilmeye zorladı. Memluk zaferi Berke'yi İlhanlıları işgal etme konusunda cesaretlendirmiştir. Berke-Hülâgû savaşı ve Toluid İç Savaşı ile bunu takip eden Kaydu-Kubilay savaşı, Moğol İmparatorluğu'nun dördüncü Büyük Hanı Möngke'nin ölümünden sonra Moğol imparatorluğunun parçalanmasında önemli bir an oldu.