İçeriğe atla

Ebu Hasan Behmenyar

Ebu'l-Hasan Behmenyar
Bahmanyar'ın İsmailiye Sarayı'ndaki büstü, Bakü, Azerbaycan.
Ölüm1066
MeslekYazar, matematikçi, filozof, astronom
Dönem11. yüzyıl
İslam'ın Altın Çağı

Etkilendikleri
  • İbn-i Sina

Ebu'l-Hasan Behmenyar ibn al-Marzuban, daha çok Behmenyar olarak bilinir (Farsçaبهمنیار; ö. 1066), esasen İbn-i Sina'nın (ö. 1037) en önde gelen öğrencilerinden biri olarak bilinen İranlı[1][2] bir bilim adamıdır.

Arka plan

Bahmanyar, bildirildiğine göre İran'ın kuzeyindeki Azerbaycanlı bir Zerdüşt aileden geliyordu.[3][1] Babası, 10. yüzyılın sonlarında Mâzenderan'da hüküm süren ve Marzban-nama'nın yazarı olan Bâvendîler prensi el-Marzuban olabilir.[3][1] Bahmanyar'ın Arapça bilgisi mükemmel değildi.[4]

Hayatı

Bahmanyar'ın hayatı hakkında çok az şey biliniyor. Büyük olasılıkla felsefe çalışmalarına kuzey İran'daki Büveyhî şehri Rey'de Ebu el-Kasım el-Kirmani ile birlikte başladı. Orada İbn-i Sina eserlerini okurken ikisi de idareye müdahil oldular.[1] Bahmanyar, muhtemelen Bâvendî prensesi Seyyide Şirin ile olan akraba bağları sayesinde, Büveyhî sarayının parçası oldu. Şirin'in kocası Fahrüddevle (h. 984-997) ve oğlu Mecdüddevle'nin (h. 997-1029) her ikisi de Rey'in Büveyhî hükümdarlarıydı.[1]

Bahmanyar sonunda İbn-i Sina ile etkileşime girmeye başladı ve bu, daha sonra, esas olarak Bahmanyar tarafından sorulan soruların cevapları olan al-Mubāḥathāt'ı ("Tartışmalar") yaratmasıyla sonuçlanacaktı. [1] Eser, 1024-1037 yılları arasında, İbn Sina'nın Kâkûyîler hükümdarı Muhammed ibn Rüstem Dushmanziyar'ın (h. 1008-1041) başkenti İsfahan'da kaldığı süre boyunca derlendi.[1][5] Eserde Bahmanyar, al-Shaykh al-fāḍil ("aristokrat beyefendi") olarak anılır.[1][3] Bahmanyar, İbn-i Sina ile muhtemelen 1014/5'te Rey'de Seyyide Şirin ve Mecdüddevle için çalışırken karşılaştı.[1]

Bahmanyar'ın İbn Sina'nın mantığını, fiziğini ve metafiziğini özetleyen ana eseri Kitāb al-taḥṣīl ("Toplam"), 1024 ile 1037 yılları arasında yazılmış ve muhtemelen Büveyhî imparatoru Adudüddevle'nin (h. 949-983) haznedarının oğlu olan Zerdüşt amcası Abu Mansur Bahram ibn Hurshid ibn Yazdyar'a ithaf edilmiştir.[1][4] Ebu'l-Hasan Bayhaqi (ö. 1169), Bahmanyar'ın da mantık ve müzik üzerine bir kitap yazdığını ve diğer eserlerin kendisine atfedildiğini yazar.[4]

İnançları

Bazı kaynaklar onun daha sonraki yaşamında Müslüman olduğunu iddia etse de, onun hakkında en eski kaynaklar bu konuda yorum yapmamaktadır. Ana eseri Kitāb al-taḥṣīl, inançları konusunda belirsizdir.[1] Kitabın giriş ve sonuç bölümleri Müslüman bir üslup ve mahiyette yapılırken, bunların kitabın orijinal halinin bir parçası mı yoksa katipler tarafından sonradan mı eklendiği bilinmemektedir.[1] Bununla birlikte, onu ilahi öz ile ilişkilendiren Zerdüşt inancının aksine, Bahmanyar'ın yaratılmış düzenin içine yerleştirdiği ilahi birlik ve iyi-kötü mücadelesine ilişkin meselelerdeki düşünce tarzı nedeniyle İslam'a geçmesi hala olasıdır.[1] Ayrıca, onun künyesi Ebu el-Hüseyin, Şii İslam'a geçişin olası bir işareti olabilir.[1]

Kaynakça

Özel
Genel
  • Daiber, H. (1988). "Bahmanyār, Kīā". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume III/5: Bahai Faith III–Baḵtīārī tribe II (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 501–503. ISBN 978-0-71009-117-8. 
  • Garakani, Gharaee; Brown, Keven (2013). "Bahmanyār b. al-Marzubān"Ücretli abonelik gerekli. Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (Ed.). Encyclopaedia Islamica Online (İngilizce). Brill Online. ISSN 1875-9831. 
  • Gutas, D. (1987). "Avicenna". Yarshater, Ehsan (Ed.). Encyclopædia Iranica, Volume III/1: Ātaš–Awāʾel al-Maqālāt (İngilizce). Londra ve New York: Routledge & Kegan Paul. ss. 67–70. ISBN 978-0-71009-113-0. 
  • Reisman, David C. (2009). "Bahmanyār b. al-Marzubān"Ücretli abonelik gerekli. Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Stewart, Devin J. (Ed.). Encyclopaedia of Islam, THREE (İngilizce). Brill Online. ISSN 1873-9830. 
  • Rescher, Nicholas (1964). The Development of Arabic Logic (İngilizce). University of Pittsburgh Press. ss. 1-262. ISBN 9780822983873. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbn Sina</span> Fars tıp bilgini ve filozof (980–1037)

İbn Sînâ veya Ebu Ali Sînâ ya da Batılıların söyleyişiyle Avicenna, İslam'ın Altın Çağı döneminin en önemli doktorlarından, astronomlarından, düşünürlerinden, yazarlarından ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen Fars polimat ve "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen tabiptir.

İbn Miskeveyh (940-1030) Fars asıllı ünlü Şii filozoftur. Müslümanlarca; Aristoteles, Farabi'den sonraki üçüncü öğretmen yani "Muallim Salis" olarak bilinir. İran'ın Rey kentinde 940'ta doğdu. Aktif politik kişiliğini filozof rolüyle birleştirdi. Tarihçi yönü de olan Miskeveyh Bağdat, İsfahan ve Rey şehirlerindeki Büveyhî Hanedanı'na hizmette bulundu. Aralarında Sicistani'nin de olduğu bir entelektüel grubunun üyesiydi. İslam dünyasında Neoplatonik geleneğin ortaya çıkışında Miskeveyh'in telifçi rolünün etkisi bulunmaktadır. İbn Miskeveyh tarihten psikolojiye, kimyadan metafiziğe kadar pek çok farklı alanda çalışmalarda bulundu ve eserler kaleme aldı. Yunan filozoflarının tevhid ile ilgilendiklerini öne sürmekle Miskeveyh din ile felsefeyi uzlaştırma hususu probleminden uzak durmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Büveyhîler</span> İranda eski bir hanedan

Büveyhîler, İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedandır. Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan olarak sayılır. İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasanilerin yıkılışından sonra İran'ın çoğunu ele geçiren ilk bağımsız İrani devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Müsâfirîler</span>

Müsafiriler. 930-1200 yılları arasında bugünkü Azerbaycan ve Ermenistan topraklarında hüküm süren ve Salariler ya da Sellariler adıyla da anılan hanedan. Deylemi hânedanlardan biri olan Müsâfirîler'in ortaya çıkışıyla ilgili bilgiler her ne kadar kesin değilse de Yâkūt el-Hamevî'nin kaydettiği bir mektuptan bu hânedanın tarihinin, mensubu bulundukları Âl-i Kenger'in Kazvin'e bağlı Târum (Tarım) vilâyetindeki Şemîrân (Semîrân) Kalesi'ni ele geçirmesine kadar gittiği anlaşılmaktadır.

Seyyide Şirin Seyyide olarak da bilinen), Rey'in Büveyhî hükümdarı Fahrüddevle'nin eşi olan Büveyhî prenses. Oğlu Mecdüddevle döneminde Rey'in fiili hükümdarıydı.

Çoğunlukla Faramurz olarak bilinen Ebu Mansur Faramurz, İsfahan'daki Kâkûyî emiri idi. Rüstem Düşmanziyar'ın en büyük oğluydu. 1051'de Tuğrul tarafından mağlup edildi ve ona tabi hale geldi. Faramurz muhtemelen 1070'lerde öldü.

<span class="mw-page-title-main">Essar Tebrizi</span>

Essar Tebrizi, Celâyir hükümdarı Şeyh Üveys Celâyir'in methiyecilerinden biri olarak görev yapan Tebrizli bir şairdi. Esas olarak 1376'da tamamlanan Mihr u Mushtari adlı şiiriyle tanınır.

Ebu Ca'fer Muhammed ibn Hüseyin Hazin (900-971), el-Hazin olarak da anılır, İranlı Horasanlı Müslüman astronom ve matematikçi. Hem astronomi hem de sayılar teorisi üzerinde çalıştı.

Ebu'l-Hasan Ali ibn el-Hasan, daha çok Fahrüddevle lakabıyla bilinir Cibal, Hemedan (984–997) ve Gürgan ve Taberistan'ın (984–997) Büveyhî emiriydi. Rüknüddevle'nın ikinci oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Mecdüddevle</span>

Ebu Talib Rüstem, genellikle Mecdüddevle lakabıile bilinir, 997'den 1029'a kadar Rey Büveyhî emirliğinin son emiriydi. Fahrüddevle'nin en büyük oğluydu. Zayıf bir hükümdar olarak, saltanatının büyük bir bölümünde bir kuklaydı, annesi Seyyide Şirin ise emirliğin gerçek hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Müizzüddevle</span>

Ahmed ibn Buya, 945'ten sonra daha çok Müizzüddevle lakabıyla bilinir, 945'ten ölümüne kadar hüküm süren Irak'ın Büveyhî emirlerinin ilkiydi.

<span class="mw-page-title-main">Nasırü'd Devle</span> Hamdânî emiri

Ebu Muhammed el-Hasan ibn Ebu'l-Hayja Abdallah ibn Hamdan al-Taghlibi, daha yaygın olarak basitçe Nasırü'd Devle'nin, Cezire'nin çoğunu kapsayan Musul Emirliği'nin ikinci Hamdânî hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">İzzüddevle</span> Irak Büveyhî Emiri

Bahtiyar, daha çok İzzüddevle lakabıyla bilinir, Irak'ın Büveyhî emiriydi (967–978).

<span class="mw-page-title-main">Muayyadüddevle</span>

Abu Mansur Buya, daha çok Muayyadüddevle lakabıyla bilinir. Hemedan (976–983), Cibal (977–983), Taberistan (980–983) ve Gürgan'in (981–983) Büveyhî emiriydi. Rüknüddevle'nin üçüncü oğluydu.

Ebü'l-Fazl Muhammed ibn Ebi Abdullah el-Hüseyin ibn Muhammed el-Katib, genellikle babasından sonra İbnü'l-Amîd olarak bilinir, Büveyhî hükümdarı Rüknüddevle'nin veziri olarak görev yapan bir İranlı devlet adamıydı. Rüknüddevle, 940'tan 970'teki ölümüne kadar otuz yıldır. İbnü'l-Amîd olarak da bilinen oğlu Ebü’l-Feth İbnü'l-Amîd, makamında onun yerini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Arses (Pers hükümdarı)</span> MÖ 338den 336ya kadar on ikinci Ahameniş kralıdır

Arses, krallık adıyla da bilinen IV. Artaserhas, MÖ 338'den 336'ya kadar on ikinci Ahameniş Kralların kralıydı.

İbn Bezzâz, Safevi tarikatının kurucusu Şeyh Safiyüddin Erdebilî'nin menâkıbnâmesi olan Safvetü's-safâ'nın yazarıdır. Eserin asıl adı Mevâhibü’s-seniyye fî menâkıbi’s-Safeviyye'dir. Yazarın tam adı Tevekkülî bin İsmâil bin Hâc Muhammed el-Erdebilî'dir.

Emîrü’l Ümerâ, ; 10. yüzyılda Abbâsî Halifeliği'nde, sahipleri 936'dan sonraki on yılda vezir yönetimindeki sivil bürokrasinin yerini alarak etkili birer naip haline geldiler ve Abbasi halifelerini salt törensel bir role indirgediler. Bu makam daha sonra Büveyhîlerin 11. yüzyılın ortalarına kadar Abbasi halifeleri ve Irak üzerindeki denetiminin temelini oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Baykam</span> askeri komutan

Ebu el-Hüseyin Bajkam el-Mākānī, Baykam, Badjkam veya Bachkam olarak anılırdı, bir Türk askeri komutanı ve Abbasiler Halifeliği'nin bir görevlisiydi. Ziyârî hanedanının eski gulâmlarından olan Baykam, 935 yılında Ziyârî hükümdarı Merdavij'in suikasta uğramasının ardından Abbasi hizmetine girdi. Bağdat'taki Halifelik sarayında beş yıl görev yaptığı sırada kendisine Emîrü’l Ümerâ unvanı verildi; bu sayede halifeler Râzî ve Müttaki üzerindeki hakimiyeti sağlamlaştırıldı ve onların toprakları üzerinde mutlak bir güç elde etti. Baykam, yönetimi boyunca aralarında Emîrü’l Ümerâ öncülü İbn Râik, Basra merkezli Berîdîler ve İran'ın Büveyhî hanedanı da bulunan çeşitli muhaliflerin meydan okumalarına maruz kaldı; ancak ölümüne kadar kontrolü elinde tutmayı başardı. 941 yılında el-Muttaki'nin halife olmasından kısa bir süre sonra bir av gezisi sırasında bir grup Kürt tarafından öldürüldü. Baykam, hem kararlı yönetimiyle hem de kendisine saygı duyan ve bazı durumlarda dost olan Bağdat aydınlarına olan himayesiyle tanınıyordu. Onun ölümü merkezi iktidarda bir boşluğa yol açtı ve Bağdat'ta kısa süreli bir istikrarsızlık ve çatışma dönemi yaşandı.

Zahir al-Dawla Vushmgir 935'ten Aralık 967'deki ölümüne kadar hüküm süren ikinci Ziyârî emiriydi. Ziyar'ın oğluydu. Vuşmgîr, Hazar Denizi'ndeki İran lehçelerinde "bıldırcın avcısı" anlamına geliyor.