Ebrehe
Abraha (Ge'ez : አብርሃ) (Abreha olarak da yazılır, aynı zamanda Araplarda Ebrahah el-Aşram (أَبْرَهَة ٱلْأَشْرَم) olarak da bilinir, bir Aksum generalidir ve sonradan Aksum Krallığı'nın Güney Arabistan genel valisi olarak hüküm sürer; büyük ölçüde Aksumi desteğine dayanması ve krallığını Aksum adetleri ve dini ile yönetmesine rağmen, kendisini Himyar'ın Kralı ilan eder.[1] Abraha, MS 531 (veya -547') den MS 555 (veya -570)'e kadar günümüz Arabistan ve Yemen'inin çoğunu yönetir.[2][3]
Hayatı
Yahudi Himyar kralı Zu Nüvas, 523–525 (veya yak. 518–20)[4] de Aksumlu Hristiyanlara ve onların yerel müttefiklerine karşı askeri operasyonlar başlatır. Zafar'daki birçok Aksumlu öldürülür, dağlık alanlardaki kaleleri yıkılır ve Necran yağmalanır.
Necran 518 veya 523'te düşmüş ve Hristiyan cemaatinin birçok üyesi öldürülmüştür. Kuran'ın Buruc suresinde bahsedilen bu olay, komşu Hristiyan bölgelerde büyük bir duyarlılık uyandırır ve bir Bizans filosunun da yardım ettiği bir Aksum askeri müdahalesine yol açar.
Bizans tarihçisi Procopiusun ifadesine göre Abraha Adulis'te ticaret yapan Romalı bir tüccarın eski kölesi,[5] sonrasında ise Aksum Kralı Kaleb'in Zu Nuvas'a karşı komuta ettiği ordulardan birinin komutanı veya üyesiydi.[6] Taberi'nin tarihinde Abraha'nın, 'Ariat liderliğindeki birinci ordunun başarısız olmasının ardından Kaleb tarafından gönderilen ikinci ordunun komutanı olduğu söylenir.
Abraha'nın, 100.000 kişilik ordusuyla Yemen ordusunun tüm direnişini başarılı bir şekilde ezerek gücü ele geçirdiği ve Sanaa'da kendi iktidarını kurduğu bildiriliyor. Ancak haraç vermeyerek Kaleb'in gazabını uyandırır. Kaleb, generali Ariat'ı Yemen valiliğini devralması için gönderir. Abrahanın 'Ariat'la girdiği bir düelloda Ariat öldürülür, ancak Abraha da ona el-Asräm, "yaralı surat" lakabını kazandıran bir yara alır. Ebrehe'nin burnunun ya savaşta kaybolduğu ya da bir hastalık nedeniyle ciddi şekilde hasar gördüğü de söylenmiştir.[7]
Procopius'a göre Abraha, o zamanlar zengin ve verimli bir toprak olan Yemen'e yerleşmek isteyen Aksum işgal gücü içindeki muhalif unsurların desteğiyle, Kaleb tarafından atanan Hristiyan Himyar valisi Sumyafa Aşva'dan Yemen'in kontrolünü ele geçirdi.[5] Zu Nuvas'ın yükselişi için 518 tarihini öneren Stuart Munro-Hay, bu olayı 525'e tarihlendiriyor.[8] Zu Nuvas'ın 523'te iktidara gelmesine dayanan kronolojiye göre, bu olay yaklaşık 530'da olmalıdır. 543 gibi geç bir tarih, Jacques Ryckmans tarafından öne sürülmüştür.
Abraha'yı boyun eğdirmek için Kaleb tarafından gönderilen bir ordu, onun saflarına katılmaya karar verir, komutanı öldürülür (muhtemelen 'Ariat'a atıfta bulunuyor) ve ardından gönderilen ikinci bir ordu da yenilir. Kaleb, Abraha'yı fiili olarak tanımak zorunda kalır ve nominal bir haraç karşılığında resmi olarak da tanınır.
Hakimiyet
Abraha, Yemen tarihinde Orta Arabistan'ın yaygın Yahudilik ve putperestliği karşısında Hristiyanlık davasını destekleyen önemli ve gayretli bir figür olarak görülüyor. San'aa'da büyük bir kilise ve Saba'nın başkenti Marib'deki ana sulama barajını tamir ettiği söyleniyor.
Ebrehe'nin kariyerini anlatan epigrafik kaynaklar arasında 657 yılında (yani MS 540-550 arasında) tahttan indirilen hükümdar Esimiphaios'un oğlu tarafından desteklenen bir ayaklanmanın bastırılmasını kaydeden Saba döneminin Marib Barajı üzerindeki bir yazıt yer alır; aynı yıl içinde barajda yapılan hayati onarımlar yapılmış; ertesi yıl da barajdaki onarımların tamamlanmasıyla Necaşi, Bizans, İran ve Arabistan filarkı Haris ibni Cebele'den gelen elçilerin kabulüyle büyük bir sevinç ziyafeti verilmiştir.
Ebrehe daha önce Himyariler tarafından kullanılan "Saba' Kralı" ve "Raydän ve Hadramut ve Yamanat ve onların Araplarının plato ve ovadaki Kralı" şeklindeki kraliyet unvanını benimser.[9]
Kilise inşaatı
Riyad'daki Suudi Arabistan Ulusal Müzesi'ne göre Ebrehe, Sana'a'da Mekke'deki Kabe'ye rakip olacak şekilde[10] Kulleys (Yunan Ekklesia'sından)[11] katedralini inşa etmişti. Ayrıca Necran'da Bani Haris için bir kilise, Sakif kabilesi için Taif'te Al-lat Evi, Yemen'de Yarim Evi ve Ghamdan Evi inşa eder.
Ölümü
Munro-Hay, Murayghän'daki yazıta dayanarak ölümünü 553'ten bir süre sonrasına,[4] İslami hikâye geleneği ise Mekke'ye yaptığı seferden hemen sonrasına yerleştirir. Tahta, annesi Abraha'nın kocasından kaçırdığı Yemenli bir soylu kadın olan Raihäna olan iki oğlu Yaksum ve Masruk geçer.
570 ile 575 yılları arasında Yemen'deki Pers yanlısı bir grup, Al-Hira'daki Lahmi prensleri aracılığıyla Sasani kralıyla temas kurmuştur. Sasaniler daha sonra, yarı efsanevi Seyf ibni Zi Yazanın Aksumitleri Yemen ve Güney Arabistan'dan sürmesine yardım eden Vahriz komutasında birlikler gönderir ve Yemen Sasani etki alanına girer.
İslami hikayecilik geleneğinde
İslami hikâye geleneği Fil Yılı olarak bilinen 570 yılı için Hicaz'ın işgalinde Mekke'ye karşı bir askeri seferi Ebrehe'ye borçludur. Hikâyenin birbirinden farklı ve ayrıntılı- abartılı versiyonları anlatılır;
Buna göre Ebrehe Sanaa'da (dini-siyasi ve ticari amaçlarla) bir hac merkezi oluşturmak üzere bir katedral inşa eder. Kabe' zaten böyle bir amaçla kullanılmaktadır ve Ebrehenin planı işe yaramaz. Ebrehe, tüm hacıların yeni katedraline gitmesi amacıyla Kabe'yi yıkmak için yanına 13 savaş fili ile bir askerî birlik alarak yola çıkar. Muhammed'in büyükbabası Abdülmuttalib, Ebrehe'nın güçlerini alt edemeyeceğini anlayarak savaşı Tanrı'nın ellerine bırakır. Ebrehe güçlerinin şehre yaklaşmasın anlatan hikâye şöyle devam eder:
Ertesi gün savaşa hazırlanırken, (Mahmud adındaki) fillerinin Mekke'ye yaklaşmayı reddettiğini gördüler. Daha da kötüsü, denizden kuşlar geldi ve her biri üç küçük taş getirdiler ve bunları Ebrehe'nin askerlerinin üzerine düşürdüler. Bu taşların çarptığı herkes öldü. Abraha defalarca vuruldu ve yavaşça parçalandı. Sanaa'ya vardığında sefil bir kütükten başka bir şey değildi. Kalbi göğsünden fırladı ve öldü. Yani Fil Savaşı bir ölüm yılıydı. Ama aynı zamanda bir yaşam yılıydı, çünkü aynı yıl Muhammed doğdu.[13]
Bir diğer versiyona göre; Ebrehe Fil Suresi inde bahsedilen krallardan biridir. Bu anlatımlara göre Ebrehe, Yemen'de, Aksum Krallığı'na bağlı Hristiyan bir validir ve Arapların her sene hac amacıyla Mekke'ye gitmelerini istemez. San'a'da büyük bir kilise yaptırır ve ismini Kulleys koyar. Ebrehe Habeş Kralı'na halkın hac için ancak Kulleys'i ziyaret edebileceklerini, Mekke'ye gidenlere izin vermeyeceğini yazarak onun da desteğini alır. Ebrehe'nin haccı engelleme niyeti Yemenli Arapları öfkelendirdi. Rivayete göre Nukayl isminde bir yerli, Kulleys'e girerek kimsenin olmadığı bir zamanda içeriyi harabeye çevirir, kirletir ve kayıplara karışır. Ebrehe ağır bir hakarete uğramıştır.
Olayın üzerine bir de kilisenin yanması eklenince vali intikam almaya karar verir, Kâbe'yi yıkmak ve enkazını fillerle Yemen'e taşımak için dört bin fil ve üç yüz bin Habeşli'den oluşan ordusu ile harekete geçer. Mekke çevresine kadar gelen öncüler Mekkelilerin koyun ve develerini alıp konaklama yerleri olan Taif'e kaçırırlar. Ebrehe, Mekkelilerin lideri olan Abdulmuttalib'in pazarlık tekliflerini de geri çevirir. Ordu Mekke üzerine yürümeye hazırlanırken gökyüzü Kızıldeniz tarafından gelen Ebabil kuşları ile dolar, gagaları ve ayaklarında taşıdıkları taşlar ile Ebrehe ordusunu taş yağmuruna tutarlar. İstilacı ordu bozguna uğrar. Kalanlar, Ebrehe de içlerinde olmak üzere perişan bir vaziyette Yemen'e doğru kaçarlar.
Ebrehe, bu saldırı sırasında etleri parçalanarak, çürümüş halde San'a'ya dönerken, Hasm kabilesinin yaşadığı bölgede ölür.[14]
İbrahim Zein ve Ahmed el-Vekil, Müslüman tefsirlerine göre saldırı haftasının 14 Şubat 572 (13 Muharrem 51 Hicretten Önce ) Pazar günü başladığını ve Muhammed'in doğumunun 11 Nisan 572 (12 Rabi' al-Evvel 51 BH) Pazartesi günü olduğunu belirtiyor.[15]
Geleneksel İslami Versiyonun Eleştirisi
Ebrehe'nin kendi yazıtları da dahil olmak üzere, O'nun Mekke seferinden sonraki dönem İslami rivayetler dışında söz eden kaynak bulunmuyor. Tarihçiler, hikâyeyi Kuran 105:1-5'teki "Fil Adamları"nı açıklamak için sonradan tasarlanmış bir İslami mitoloji olarak görürler.[13]
Bununla birlikte, Himyer yazıtların elde edilen son bulgular, Ebrehenin bilinmeyen bir seferini anlatıyordu. Kitabede Mekke'den bahsedilmemesine karşın[16] Iwona Gajda' bu seferi başarısız Mekke fethi olarak tanımlar.[17] Ancak Gajda, seferi MS 552'ye tarihler ve bu MS 570'e tarihlenen Peygamber'in doğumuyla uyuşmaz.[16] Bir diğer tutarsızlık ilgili kayıtların Himyer yazıtlarından alınması ve Ebrehenin kendisini Himyar kralı ilan etmesiyle ilgilidir; Himyar 525 yılında yıkılır.[18]
Farklı olarakʿUkāẓ ve Batı Arabistan kabilelerini Mekke kutsal alanıyla ilişkilendiren hums kültür derneğine benzer şekilde, Hristiyan bilim adamı Julien Robin, Kureyş'in sayıları az olmasına rağmen sonraki yıllarda hızla öne çıkması nın "büyük Kureyş fuarı"nı kanıtladığına ve başarısız bir seferin tarihselliğinin tamamen makul olabileceğine dikkat çekiyor.[19]
Hikayenin Makkabilerle ilgisi;
Daniel Beck Afrika savaş fillerinin 600 yılı aşkın süredir bölgede kullanılmadığını belirterek Ebrehe'nin Afrika savaş fillerini elde etmesini ve Arabistan seferinde kullandığı iddiasını zor görüyor. Ayrıca Fil suresinin Makkabiler (2 Makabi ve 3 Makabi'ye)'e atıfta bulunduğunu ve Ebraha'nın herhangi bir seferine atıfta bulunmadığını iddia ediyor.[20]
Bununla birlikte, Michael Charles, Aksum krallığının filleri savaş için nasıl kullandığını ve keşif gezisinin yapıldığı söylenen 6. yüzyılda onlara nasıl eriştiğini ayrıntılarıyla anlattığı bir çalışma yayınladı.[21] 2 Makkabiler fillerden savaş hayvanları ve engellenen bir askeri sefer olarak bahsederken, herhangi bir uçan yaratıktan bahsetmemiştir. Bununla birlikte, bir fil ordusunu engelleyen koruyucu uçan yaratıklar olarak melekler, 3 Makkabiler 5 ve 6:18-21'de bulunabilir.[20][22][23][24]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Abraha". Encyclopaedia of Islam, THREE. 1 Haziran 2009. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2023 – referenceworks.brillonline.com vasıtasıyla. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Scott Fitzgerald Johnson (ed.) (2015) The Oxford Handbook of Late Antiquity. Oxford University Press. p. 287. 019027753X
- ^ Francis E. Peters (1994) Muhammad and the Origins of Islam. SUNY Press. p. 88. 0791418758.
- ^ a b Stuart Munro-Hay (2003) "Abraha" in Siegbert Uhlig (ed.) Encyclopaedia Aethiopica: A-C. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- ^ a b Procopius (1914). Procopius, with an English translation by H. B. Dewing. 1. Dewing, Henry Bronson tarafından çevrildi. London: William Heinemann. s. 191.
- ^ Axum. University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. 1990. s. 91. ISBN 0271005319. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Brill (2019). An Azanian Trio: Three East African Arabic Historical Documents. BRILL. ISBN 9789004258600. 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2023.
- ^ S. C. Munro-Hay (1991) Aksum: An African Civilization of Late Antiquity. Edinburgh: University Press. p. 87. 0748601066
- ^ Scott Fitzgerald Johnson (ed.) (2015) The Oxford Handbook of Late Antiquity. Oxford University Press. p. 285. 019027753X
- ^ Abraha | viceroy of Yemen 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopaedia Britannica.
- ^ Edward Ullendorff (1960) The Ethiopians: an Introduction to Country and People. 2nd edition. London: Oxford University Press. p. 56.
- ^ "L'Arabie dans le Coran. Réexamen de quelques termes à la lumière des inscriptions préislamiques". academia.edu. 2015. s. 47. 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b Reynolds, Gabriel Said. The Emergence of Islam: Classical traditions in contemporary perspective. Fortress Press, 2012, 16-17.
- ^ "FİL VAKASI (EBABİL KUŞLARI)". 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Zein (8 Ocak 2021). "On the Origins of the Hijrī Calendar: A Multi-Faceted Perspective Based on the Covenants of the Prophet and Specific Date Verification". Religions. 12 (1): 12. doi:10.3390/rel12010042.
- ^ a b "Review of Iwona Gajda: Le Royaume de Himyar à l'époque monothéiste. L'histoire de l'Arabie du Sud ancienne de la fin du IVe siècl de l'ère chrétienne jusqu'à l'avènement de l'islam, Paris 2009". academia.edu. 2011. s. 479. 13 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Iwona Gajda: Le royaume de Ḥimyar à l'époque monothéiste. L'histoire de l'Arabie ancienne de la fin du ive siècle de l'ère chrétienne jusqu'à l'avènement de l'Islam. Paris 2009, pp. 142–146.
- ^ Himyar then endured until it finally fell to invaders from the Kingdom of Aksum in 525 CE.Playfair, Col (1867). "On the Himyaritic Inscriptions Lately brought to England from Southern Arabia". Transactions of the Ethnological Society of London. 5: 174-177. doi:10.2307/3014224. JSTOR 3014224.
- ^ Robin, Christian Julien (2015). Fisher, Greg (ed.). Arabs and Empires Before Islam. Oxford. p. 152. 978-0-19-965452-9.
- ^ a b Beck, Daniel. “Maccabees not Mecca: The Biblical Subtext and the Apocalyptic Context of Sūrat al-Fīl (Q 105)” in Evolution of the Early Qur’an, 2018, Peter Lang.
- ^ "The Elephants of Aksum: In Search of the Bush Elephant in Late Antiquity". muse.jhu.edu. Johns Hopkins University Press. 29 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.
- ^ Reynolds, Gabriel Said "The Qur'an and the Bible: Text and commentary" Yale University Press, 2018, p. 929.
- ^ Tekvin 5:1-2
- ^ Tekvin 6:18-21
