İçeriğe atla

Eşapman

Sarkaçlı saatlerde yaygın olarak kullanılan çapa eşapmanın animasyonu.

Eşapman, mekanik saatler ve saatlerdeki mekanik bir bağlantıdır. Eşapman, zaman işleyiş elemanına itme verir ve ileriye doğru hareket etmesi için dişli takımını periyodik olarak serbest bırakarak saatin ellerini ilerletir. İtme eylemi, döngüsü sırasında sürtünme nedeniyle kaybedilen enerjiyi değiştirmek ve zaman tutucunun salınımını sürdürmek için enerjiyi saatin zaman tutma elemanına (genellikle bir sarkaç veya denge çarkı) aktarır. Eşapman, sarmal bir yaydan veya kronometrenin dişli takımı yoluyla iletilen asılı bir ağırlıktan gelen kuvvetle tahrik edilir. Sarkacın veya denge çarkının her dönüşü, eşapmanın kaçış tekerleğinin bir dişini serbest bırakır ve saatin dişli takımının sabit bir miktarda ilerlemesine veya "kaçmasına" izin verir. Bu düzenli periyodik ilerleme, saatin ellerini sabit bir hızda ileriye doğru hareket ettirir. Aynı zamanda diş, eşapmanın paletine başka bir diş yakalanmadan önce zaman tutma elemanına bir itme yaparak eşapmanı "kilitli" durumuna geri döndürür. Eşapman dişinin aniden durması, mekanik saatler ve saatler çalıştırırken duyulan karakteristik "tıkırtı" sesini üreten şeydir. İlk mekanik kaçış, eşik kaçış, 13. yüzyılda Orta Çağ Avrupa'sında icat edildi ve mekanik saatin gelişmesine yol açan önemli yenilikti. Eşapmanın tasarımı, bir saatin doğruluğu üzerinde büyük bir etkiye sahiptir ve eşapman tasarımındaki iyileştirmeler, 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar mekanik zaman işleyişi sırasında zaman ölçümünde iyileştirmeler sağlamıştır.

Eşapmanlar, saatlerin yanı sıra başka mekanizmalarda da kullanılır. Manuel daktilolar, her harf (veya boşluk) yazılırken taşıyıcıyı ilerletmek için kaçmalar kullandı. Tarihsel olarak, Antik Yunanistan'da, özellikle Ptolemaik Mısır'da bir lavabo tasarımı için sıvı tahrikli bir eşapman kullanılırken, Çin'de Tang Hanedanı'ından başlayıp Song Hanedanı döneminde doruğa ulaşan saat mekanizmalarına sıvı tahrikli eşapmanlar uygulandı.

Konuyla ilgili yayınlar

  • Denn, Mark, "The Tourbillon and How It Works", IEEE Control Systems Magazine, June 2010, IEEE Control Systems Society, DOI 10.1109/MCS.2010.936291.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Christiaan Huygens</span> 17. yüzyıl Hollandalı matematikçi ve doğa filozofu

Christiaan Huygens, ayrıca Huyghens olarak da yazılır, tanınmış Hollandalı bir matematikçi ve bilim insanıdır. Özellikle bir astronom, fizikçi, olasılıkçı ya da saat bilimi ile uğraşan kimliği ile bilinir. Huygens zamanının öncü bilim insanlarındandır. Satürn halkaları üzerinde teleskobik çalışmalar yaparak Satürn'ün Titan uydusunu keşfetmiş ve ayrıca sarkaçlı saati icat etmiştir. Huygens mekanik ve optik alanında önemli çalışmalar yayınlamış ve şans oyunları üzerine öncü çalışmalar yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Makine</span> herhangi bir enerji türünü başka bir enerjiye dönüştürmek, belli bir güçten yararlanarak bir işi yapmak veya etki oluşturmak için dişliler, yataklar ve miller gibi çeşitli makine elemanlarından oluşan düzenekler bütünü

Makine, bir iş yapmak için kuvvet uygulamak ve hareketi kontrol etmek için güç kullanan fiziksel bir sistemdir. Terim genellikle motor kullanan yapay cihazlara veya moleküler makineler gibi doğal biyolojik makromoleküllere de uygulanır.

<span class="mw-page-title-main">Dişli çark</span>

Dişliler ya da dişli çarklar, tork ve hız iletmek veya dönüştürmek üzere başka uyumlu dişli çark parçasıyla birbirine geçen kesilmiş dişlere veya bazı durumlarda sonradan eklenmiş dişlere sahip dairesel bir makine elemanıdır. Dişlilerin çalışmasındaki temel prensip kaldıraçların temel prensibine benzemektedir. Dişli çarklar, bir güç kaynağının hızını, torkunu ve yönünü değiştirebilmektedir. Farklı boyutlardaki dişliler, dişli oranı sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yüzden de bir basit makine olarak tanımlanmaktadır. Birbirine geçen iki dişlinin dairesel hızları ve torkları, çap ölçüleriyle orantılı olarak farklılık göstermektedir. Birbirine geçen iki dişlinin tüm dişlerinin yapısı birbiriyle aynıdır.

<span class="mw-page-title-main">Takiyüddin</span> Astronomi ve Matematik ağırlıklı Türk multidisipliner pozitif bilimci (1526 - 1585)

Takiyüddin bin Maruf-i (Osmanlıca: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي ; İngilizce: Taqi al-Din), Osmanlı Türkü hezârfen, gökbilimci, mühendis, matematikçi ve mekanik bilimci.

<span class="mw-page-title-main">Metronom</span>

Metronom, sabit bir ritim (tempo) elde etmek amacıyla belli aralıklarla vuruş sesleri çıkartan bir alettir. Yunanca metron (ölçü) ve nomos (düzen) sözcüklerinin birleşmesiyle türetilmiştir. Bir müzik aletinin belli bir hızda ve aynı tempoda çalınmasını sağlamak için kullanılır. Konuşma zorluğu çeken kişiler de metronom kullanabilir.Mesela, her metronom atışında bir kelime söylenmesi esastır. Fakat müzikte bu durum tarza göre değişmektedir.

Seiko, Japon saat ve optik aletler üreten bir şirkettir.

<span class="mw-page-title-main">Mekanik saat</span>

Mekanik saatler içindeki mekanizmaya yüklenen enerjiyi, ölçülü şekilde ritmik hareketlere çeviren, bu hareketleri dişlilerle sayan, belli sayılara ulaşıldığında bunu insanın algılayabileceği şekilde, örneğin çan sesi veya kadran üzerinde değişen açılar şeklinde, zaman ölçümü olarak sunan birer düzenektir.

<span class="mw-page-title-main">Sarkaç</span>

Sarkaç bir ipin bir ucuna rahatlıkla sallanabilecek şekilde bağlanılan bir kütle ile oluşturulan düzenektir. Düzenek kütleçekim kuvveti yüzünden denge konumunu muhafaza etmeye meyillidir. Kütle denge konumundan alındığında yercekimi kuvveti tarafından denge noktasina getirilmek üzere hızlandırılacak ve bu da denge noktası etrafında bir salınıma yol acar.

<span class="mw-page-title-main">Kol saati</span> saate daha kolay ulaşabilmeleri için tasarlanmış, saat kadranına sahip ve bileğe takılan bir araç

Kol saati, insanların saate daha kolay ulaşabilmeleri için tasarlanmış, saat kadranı'na sahip ve bileğe takılan bir araç. Kol saatleri kendi aralarında üçe ayrılır: Analog saat, dijital saat ve akıllı saatler.

<span class="mw-page-title-main">Kuvars saat</span> zamanı belirlemek için bir kuvars kristali tarafından düzenlenen elektronik bir osilatör kullanan saat

Kuvars saat, zamanı belirlemek için bir kuvars kristali tarafından düzenlenen elektronik bir osilatör kullanan saattir. Bu kristal osilatör çok hassas frekanslı bir sinyal oluşturur ve böylece kuvars saatler mekanik saatlerden en az bir derecede daha doğru ölçmektedir. Genellikle, bazı dijital mantık türleri bu sinyalin döngülerini sayar ve genellikle saat, dakika ve saniye birimleri ile sayısal bir zaman görüntüsü sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Astraryum</span>

Astraryum, ayrıca diğer adıyla planetaryum, astronomik cisimlerin döngüsel niteliğini mekanik olarak temsil eden astronomik saat.

<span class="mw-page-title-main">Tourbillon</span> saat doğruluğunu arttırmak için kulkanılan düzenek

Horolojide, bir Tourbillon, doğruluğu artırmak için bir saat eşapmanının mekaniğine eklenmek suretiyle 1795 civarında geliştirilmiş olup, 26 Haziran 1801'de Fransız-İsviçreli saat ustası Abraham-Louis Breguet tarafından patenti alınmıştır. Bir tourbillon eşapman, denge çarkı ve kronometre belirli bir pozisyonda sıkıştırılmıştır. Tourbillon tüm denge çarkı/eşapman düzeneği yavaş bir hızda sürekli olarak döndürülerek konum hatalarının ortalaması alınır. Böylelikle mikrosaniyelerle tasvir edebileceğimiz zaman kaymalarını önlemiş olur, kısacası saati kalibre eder.

<span class="mw-page-title-main">Guguklu saat</span>

Guguklu saat tipik bir guguk kuşu ötüşüyle saatlere vuran ve her notayla hareket eden otomatik guguklu kuşlu, sarkaçla düzenlenmiş bir saattir. Bazılarında kuş öne doğru eğilirken kanatlarını hareket ettirir ve gagalarını açıp kapatırken diğerlerinde kuş sadece vücudunu öne doğru eğer. Guguk ötüşünü çıkarma mekanizması 18. yüzyılın ortalarından beri kullanılmaktadır ve neredeyse hiç değişmeden kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Japon saati</span>

Japon saati, gündüz ve gecenin her zaman uzunlukları mevsime göre değişen altı döneme bölündüğü bir sistem olan geleneksel Japon saatini söylemek için yapılmış mekanik bir saattir. Mekanik saatler, 16. yüzyılda Cizvit misyonerleri veya 17. yüzyılda Hollandalı tüccarlar tarafından Japonya'ya tanıtıldı. Bu saatler, tipik olarak pirinç veya demirden yapılmış fener saat tasarımındaydı ve nispeten ilkel eşik ve yaprak eşapman kullanıyordu. Tokugawa Ieyasu, Avrupa üretimi bir fener saatine sahipti.

<span class="mw-page-title-main">Sarkaçlı saat</span>

Sarkaçlı saat, zaman işleyişi olarak bir sallanan ağırlık olan bir sarkaç kullanan bir saattir. Bir sarkacın zaman işleyişi için avantajı, harmonik bir osilatör olmasıdır. Uzunluğuna bağlı olarak kesin bir zaman aralığında ileri geri sallanır ve diğer oranlarda sallanmaya direnir. 1656'da Christiaan Huygens tarafından Galileo Galilei'den esinlenerek icat edilmesinden 1930'lara kadar sarkaçlı saat, yaygın kullanımının hesaba katılmasıyla dünyanın en hassas zaman tutucusuydu. 18. ve 19. yüzyıllar boyunca, evlerdeki, fabrikalardaki, ofislerdeki ve tren istasyonlarındaki sarkaçlı saatler, günlük yaşamı, iş vardiyalarını ve toplu taşıma araçlarını planlamak için birincil zaman standartları olarak hizmet etti. Daha yüksek doğrulukları, Sanayi Devrimi için gerekli olan daha hızlı yaşam hızına izin verdi. Ev tipi sarkaçlı saatler, 1930'larda ve 40'larda daha ucuz, senkronize, elektrikli saatler ile değiştirildi. Sarkaçlı saatler artık çoğunlukla dekoratif ve antika değerleri nedeniyle saklanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Zincirli tahrik</span>

Zincirli tahrik, mekanik gücü bir yerden diğerine zincirle aktarmanın bir yoludur. Genellikle bir aracın tekerleklerine, özellikle de bisikletlere ve motosikletlere güç iletmek için kullanılır. Araçların yanı sıra çok çeşitli makinelerde de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Salınımlı yörünge</span> yörüngesel tedirginlikler

Astronomide ve özellikle astrodinamikte, uzaydaki bir nesnenin zamanın belirli bir anındaki salınımlı yörüngesi, tedirginlikler olmasaydı merkezi cisim etrafında sahip olacağı kütleçekimsel Kepler yörüngesidir. Yani, mevcut yörünge durum vektörleriyle örtüşen yörüngedir.

<span class="mw-page-title-main">Komplikasyon (horoloji)</span> horoloji terimi, mekanik saatteki bir özellik

Horoloji'de komplikasyon mekanik saatte saat, dakika ve saniye gösteriminin ötesindeki herhangi bir ek özelliğidir. Yalnızca saat, dakika ve saniye gösteren saat, basit hareket olarak bilinir. Sık karşılaşılan komplikasyonlar arasında tarih veya haftanın günü göstergeleri, alarmlar, kronograflar (kronometreler) ve otomatik kurma mekanizmaları bulunur. Komplikasyonlar herhangi bir mekanik saatte bulunabilir ancak bunlar en çok, küçük boyutların tasarım ve montajını zorlaştırdığı mekanik saatler'de göze çarpar. Tipik tarih göstergeli bir kronografın 250'ye kadar parçaya sahip olabilirken, özellikle karmaşık bir saatin 1000 veya daha çok parçası olabilir. Çeşitli komplikasyonları olan saatlere “grandes komplikasyonları” denir.

<span class="mw-page-title-main">Otomatik saat</span>

Otomatik saat, zembereği kurmak için kullanıcının doğal hareketinin enerji sağladığı, yeterince elde taşındığında elle kurmanın gereksiz olduğu aynı zamanda kendi kendine kurmalı saat veya sadece otomatik olarak da bilinen bir mekanik saat tipidir. "Elle kurmalı kol saati"nden farkı, kurmalı kol saati zembereğinin düzenli aralıklarla elle kurulması gerekmesidir.

Tekrarlayıcı, bir düğmeye basılmasıyla saatleri ve genellikle dakikaları çalan mekanik saat veya saat’deki komplikasyon’dur. Sadece saat sayısını vuran basit tekrarlayıcıdan saat, çeyrek saat ve dakika için ayrı ses tonlarını kullanarak zamanı dakikaya kadar vurarak belirten dakika tekrarlayıcı’ya kadar birçok tekrarlayıcı tipi vardır. Karanlıkta zamanın öğrenilmesi için yapay aydınlatmadan önce ortaya çıktılar, ve görme engelli’ler tarafından da kullanıldılar. Artık saat meraklıları tarafından çoğunlukla pahalı bir yenilik olarak değerlendirilir. Tekrarlayıcılar isteğe bağlı olarak değil yalnızca düzenli aralıklarla çalan vurmalı saatlerle karıştırılmamalıdır.