İçeriğe atla

Dîneverî

Dinaverî
Dineverî
Doğum820
İran, Kirmanşah
(Dinever Bölgesi)
Ölüm24 Temmuz 896 (76 yaşında)
Dinaver Bölgesi
Dinİslam

Ebu Hanife Dinaverî veya sadece Dinaverî (Arapça: ابوحنیفه دینوری, Kürtçe: Dînewerî d. 820 - ö. 24 Temmuz 896), 9. yüzyıl'da yaşamış, astronomi, botanik, metalürji, coğrafya, matematik, tarih ve Kürdoloji gibi pek çok alanlarda çalışmalarda bulunmuş Fars bilim insanı.[1][2][3][4]

Hayatı

Dinaveri bugün batı İran'da kalan, Dinaver bölgesi'nin Kirmanşah şehrinde doğmuştur. İsfahan'da astronomi, matematik ve mekanik, Kufe ve Basra'da ise filoloji ve şiir eğitimi almıştır.

Dineveri özellikle de Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı") isimli eseriyle tanınmaktadır. 8 ciltlik bu eseri sebebiyle sıklıkla Botaniğin babası olarak adlandırılmıştır.[] Kitab el-Nebat isimli eserin dağınık haldeki birçok ciltlerini Muhammed Hamidullah toparlayıp yayınlamıştır.[5][6] (Fahd, Toufic, "Botany and agriculture", Encyclopedia of the History of Arabic Science, s. 815 ).

Nitekim eser bazı kaynaklarca erken İslam botaniği'nin en ünlü eserlerinden biri olarak adlandırılır.

Alman bilim insanı Bruno Silberberg eserin önemini şöyle anlatır:

"İlmi çalışmaların 1000 sene sonrasında Greklerin botaniği Theophrastus (M.Ö. 372-287) ve Dioscorides Pedanius (MÖ 1 yüzyıl)'in eserlerinde özetlenmiştir; oysa Dinaverî'nin kitabı, müslüman ilminin sadece ikinci asrında, Greklerin seviyesine çıkmakla kalmaz, fakat onları çok daha geride bırakır. Dinaverî'nin kendi eserini tasnif ettiği devirde Dioskorides'in kitabının henüz Arapçaya tercüme edilmemiş olduğunu da burada işaret etmek lâzımdır. Şu halde bu eser müslümanların orijinal bir çalışmasıdır..."[7]

Harvard Üniversitesi’nden Prof. Mehrdad Izady ise şöyle der: “Kürt ileri gelenleri içinde en mükemmeli, İslam toplumları içinde o güne dek ortaya çıkmış en büyük beyin”[8] Buna karşı birçok diğer akademik kaynak Dineveri'nin Fars kökenli olduğunu vurgular ve Kürt tezine katılmaz.[2][3][4][9][10]

Dineveri'nin günümüze ulaşamayan Tefsirü'l-Kur'an", Kur'an'nın tefsiri isminde bir eseri de mevcuttur.
Dinaveri 24 Temmuz 896'da doğduğu kent olan Dinaver'de ölmüştür.

Kürtlerle İlgili Çalışmaları

Dineverî Kürt tarihi, etnoloji ve aşiretleri üzerine çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. Bu nedenle ilk Kürdolog olarak Kürt tarihine geçmiştir. Kürtlerle ilgili çalışmalarını Ensab el-Ekrad (Kürtlerin Soyu) Kürtçe "Nîjada Kurdan" isimli eserinde toplamıştır. Henüz herhangi bir nüshası günümüze ulaşmayan bu eserin varlığı ise kendisinden çok sonra yaşamış yazarlar tarafından yapılan alıntılar ve ifadeler sayesinde öğrenilmiştir.[11]

Ensab el-Ekrad eserinden Dunbuliler (Dimili) aşireti ile ilgili olarak İbrahim Bozkurt'un "Kürt Aşiretleri" isimli eserinde bazı bilgilere yer verilmiştir.

Günümüze ulaşan Kürtçe eserleri olmasa da Dinaverî, Kitab el-Nebat (Bitkiler Kitabı) isimli eserinde Kürt coğrafyasına özgü olan bitkilerin orijinal isimleri Kürtçe yazan ilk botanikçidir.[12]

Eserleri

Kendisine atfedilen eserlerin bir kısmı aşağıdaki başlıklarda sıralanmıştır.[13]

Matematik ve doğa bilimleri

  1. Kitab el-Nebat ("Bitkiler Kitabı") - Eserde Arapça botanik gelenekleri, bitki incelemeleri ve bilgisinin yanı sıra Farsça ve Kürtçe kökenli bitki bilgileri de mevcuttur.[14]
  2. Kitâb el-Cebr ve'l-mukâbele ("Cebir Kitabı")
  3. Kitâb-ül-Küsûf ("Güneş Tutulmaları Kitabı")
  4. Kîtab el-redd ela reşad el-İsfexanî ("Reşat El-İsfahanî'nin Astronomisine Reddiye")
  5. Kitâb el-Hisâb ("Aritmetik Kitabı")
  6. Kitâb'ül-Bahsi fî Hisâb il-Hind ("Hint Aritmetiği Analizi")
  7. Kitâb'ül-Cem ve't-Tefrîk ("Aritmetik Kitabı")
  8. Kitâb'ül-Kıble Ve'z-Zevâl ("Fıkıh ilmi üzerine yazılmış")
  9. Kitâb'ül-Envâ ("Hava Durumu Kitabı")
  10. İslâh'ul-Mantık ("Mantığın Islahı")

Sosyal ve beşerî bilimler

  1. Ensab el-Ekrad ("Kürtlerin Soyu") - Kitapta Kürtlerin kökeni, tarihi ve geçmişi konu alınmıştır.[12][15]
  2. Ahbâr'üt-Tivâl ("Genel Tarih")
  3. Kitâb el-Kebîr (bilim tarihinde "Büyük Kitap")
  4. Kitâb el-Fusâha ("Retorik Kitabı")
  5. Kitâb'ül-Büldân ("Coğrafya Kitabı")
  6. Kitâb eş-Şîr ve'ş-Şu'arâ ("Şiir ve Şairler Kitabı").

Kaynakça

  1. ^ Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard (ed.). Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.
  2. ^ a b Cahen, Claude (2006). Young, M.J.L.; Latham, J.D.; Serjeant, R.B. (eds.). Religion, learning, and science in the ʻAbbasid period (1. publ. ed.). Cambridge: Cambridge University Press. p. 198. ISBN 978-0521028875. Abu Hanlfah al-DInawarl was a Persian of liberal outlook, who took an interest in botany among other sciences.
  3. ^ a b Clarke, Nicola (2018). "al-Dinawari". In Nicholson, Oliver (ed.). The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Oxford University Press. p. 484.
  4. ^ a b Esposito, John L. (1999). The Oxford History of Islam. New York: Oxford University Press. p. 211. ISBN 9780195107999. At the same time, these treatises were being translated, the Persian botanist Abu Hanifa al-Dinawari (ca. 815-95) was compiling his botanical lexicon Kitab al-Nabat (The book of plants), which represented the culmination of a tradition in which autonomous botanical writings were part of the sciences of the Arabic language.
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2022. 
  6. ^ Fahd, Toufic, Botany and agriculture, s. 815 , in Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996), Encyclopedia of the History of Arabic Science, 3, Routledge, ss. 813-852, ISBN 978-0-415-12410-2 
  7. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; sizinti isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  8. ^ Mehrdad Izady, Bir El Kitabı
  9. ^ Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard (ed.). Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172
  10. ^ Pellat, Charles. "DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD". ENCYCLOPÆDIA IRANICA. Retrieved 27 April 2016
  11. ^ Nevin Güngör Reşan, Navdarên Kurd-Kürt Ünlüleri
  12. ^ a b "Kürt Bilim Adamı El Dinaveri Kimdir ? Hayatı Eserleri » Kürtler.com". web.archive.org. 31 Mart 2022. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024. 
  13. ^ "Mihemed Ronahî, "Kürt Filozoflar 4 - Dînawerî" (Çev. Adnan Fırat)". 19 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2013. 
  14. ^ Mehrdad İzady, Bir El Kitabı
  15. ^ İbrahim Sarı, Müslüman Bilim Adamları, s. 86

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbn Rüşd</span> Arap filozof, bilim insanı ve yazar (1126–1198)

İbn Rüşd, Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi ve tıpçı. Tercüme ve yorumlamalarıyla Aristo'yu Avrupa'ya yeniden tanıtmıştır. İslam felsefesinde Aristocu akım olan meşşailiğin temsilcilerindendir.

<span class="mw-page-title-main">Hârizmî</span> Fars matematikçi, astronom ve coğrafyacı

Hârizmî ya da tam künyesiyle Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî ; matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında Bağdat'ta ölmüştür.

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Bîrûnî</span> Müslüman Fars astronom ve polimat (973–1048)

Bîrûnî, İslam'ın Altın Çağı'ndaki çalışmaları ile bilinen hezârfen. Tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî'dir.

<span class="mw-page-title-main">Ebû Bekir er-Râzî</span> Fars filozof, simyacı, kimyager ve hekim (865–925)

Ebû Bekir er-Râzî ya da tam adıyla Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî, Fars simyacı, hekim ve filozof. Gençlik yıllarında edebiyat ve musikî ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır. Râzî doğduğu şehir olan Rey'de felsefe, matematik, doğa bilimleri ve astronomi eğitimi aldıktan sonra Bağdat ve başka İslam şehirlerinde öğrenimini tamamladı. Daha sonrasında da tıp öğrenimi gördü. Rey ve Bağdat hastanelerinde başhekim olarak çalışan Râzî'nin eserlerinin hemen hemen hepsi Latinceye çevrilmiştir. Tıp alanında yazdığı Hâvî adlı ansiklopedi 17. yüzyıla kadar alanında en önemli başvuru kaynağı olmuştur. Râzî'nin tıp bilimine yaptığı en önemli katkılardan biri de ilk defa kimyayı tıbbın hizmetine sunmuş olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Cahiz</span> Basra doğumlu Arap bilim insanı

Cahiz veya el-Cahız gerçek ismi ve tam künyesi Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri olan, Basra doğumlu Afro-Arap yazar ve bilim insanı.

İbnü'l-Baytâr ya da tam künyesi ile Ebû Muhammed Ziyâüddîn Abdullah bin Ahmed el-Aşşâb el-Mâlekî Arap bilim insanı, botanikçi, eczacı ve hekim. Endülüs'ün en önemli bilim adamlarından olan İbn Baytar, İslam'ın Altın Çağı'nın ve Müslüman Tarım Devrimi'nin en büyük eczacı ve botanikçilerinden biri sayılmaktadır.

Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cezerî</span> Cizreli mühendis, matematikçi ve polimat (1136–1206)

Cezerî ya da tam adıyla İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, İslam'ın Altın Çağı döneminde çalışmalar yapan Cizreli Müslüman âlim, mucit ve mühendistir. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen Cezerî'nin, ünlü sanatçı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.

<span class="mw-page-title-main">Hasnaviler</span> Kürt devleti

Hasneviler ya da Hasanveyhiler, 959 - 1015 yılları arasında bugünkü İran'ın Şehrizor, Dinaver, Hamedan, Nihavend ve Ahvaz gibi bölgelerde hüküm sürmüş Barzikani Aşireti mensuplarınca vücuda getirilen Kürt beyliği. İsmini emirliğin kurucusu olarak kabul edilen Hasanveyh b. Hüseyin el-Berzikanî el-Kürdî'den almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fergânî</span>

Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani Batı'da Alfraganus olarak da bilinen Türk Müslüman astronom ve 9. yüzyıl'da yetişmiş en ünlü astronomlardan biridir. Ay'daki "Alfraganus" kraterinin ismi O'na ithafen verilmiştir.

Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk ya da tam adıyla Ebü'l-Fazl Abdülhamîd bin Vâsi' bin Türk el-Huttelî el-Hâsib, dokuzuncu yüzyılda yaşamış Türk matematikçi. Öz geçmişi hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Onunla ilgili iki kayıt vardır, biri Farslı İbn el-Nedim ve diğeri İbn el-Kefti tarafından, fakat bilgiler aynı değildir. Ancak İbn el-Kefti onun adını ʿAbd al-Hamid ibn Wase ibn Türk Jili olarak bahseder. Jili, Gilan anlamına gelir. D. Pingree'ye göre, o Ḵottal 'nın kuzeyinde ve Badaḵšān batısındadır) veya Gilan doğumludur. Abū Barza Fażl b. Moḥammad b. ʿAbd-al-Ḥamīd b. Tork 'un onun torunu olduğu görünür.

<span class="mw-page-title-main">Biyoloji tarihi</span> Biyoloji biliminin tarihi

Biyoloji tarihinde antik çağlardan günümüze yaşayan dünyanın incelenmesi ele alınmaktadır. Her ne kadar biyoloji kavramı belirli bir bilimsel alan olarak 19. yüzyılda ortaya çıkmış olsa da biyoloji bilimleri ayurveda, Antik Mısır tıbbı ve Greko-Romen dünyada Aristoteles ile Galen'in çalışmalarına kadar uzanan tıb tarihine ve doğa tarihine dayanmaktadır. Antik çağlarda ortaya çıkan bu çalışmalar Orta Çağ'da İbni Sina gibi müslüman bilimadamları ve doktorlar tarafından ilerletilmiştir. Avrupa Rönesans döneminde ve modern çağın başlarında ampirizme yeniden duyulan bir ilgi ve birçok yeni organizmanın keşfiyle birlikte biyolojik düşünce alanında bir devrim ortaya çıkmıştır. Bu dönemde öne çıkanlar arasında fizyoloji alanında deneysel çalışmalar ve çok dikkatli gözlemler yapmış olan Vesalius ile Harvey; fosilleri ve yaşam çeşitliliğini sınıflandırmaya başlayan ve organizmaların gelişmeleri ile davranışlarını izleyen Linnaeus ile Buffon gibi doğa bilimcileri sayılabilir. Mikroskobun bulunması ile daha önceden bilinmeyen mikroorganizmaların dünyası ortaya çıkmış ve hücre teorisinin ilk çalışmaları başlamıştır. Özellikle mekanik felsefenin çıkışına karşı doğal teolojinin giderek artan önemi doğa tarihi üzerine yapılan çalışmaların gelişmesine cesaret vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mihrdad İzedi</span> Kürt tarihçi

Mehrdad R. Izady, İranlı-Kürt tarihçi, coğrafyacı ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Ebu Hasan Behmenyar</span>

Ebu'l-Hasan Behmenyar ibn al-Marzuban, daha çok Behmenyar olarak bilinir, esasen İbn-i Sina'nın en önde gelen öğrencilerinden biri olarak bilinen İranlı bir bilim adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında bilim</span> 8. yüzyıl ile 15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilimsel etkinlikler

Orta Çağ İslam dünyasında bilim, İslam'ın Altın Çağı adı verilen ve 8. yüzyıl ile 14. yüzyıl-15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilim. Bu dönemde Hint, Fars, Sabii ve özellikle Yunan uygarlıklarına ait eserler Arapçaya tercüme edildi. Bu çeviriler tüm bir Orta Çağ boyunca İslam uygarlığında yaşayan bilim insanlarının bilimsel gelişmelerde bulunmalarına ve bu gelişmeleri sonraki yüzyıllara taşımalarına olanak sağladı.

<span class="mw-page-title-main">Keremê Anqosî</span>

Keremê Anqosî, Gürcistan Kürdü yazar, bilim insanı ve politikacı. Sovyetler Birliği'nde Kürtler hakkındaki çalışmalarıyla tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam matematiği</span> yaklaşık 622 ile 1600 yılları arasında İslam medeniyeti altında korunan ve geliştirilen matematiğin bütünü

İslam'ın Altın Çağı'nda matematik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda, Yunan matematiği ve Hint matematiği üzerine inşa edilmiştir. Ondalık basamak-değer sisteminin ondalık kesirleri içerecek şekilde tam olarak geliştirilmesi, ilk sistematik cebir çalışması (Hârizmî tarafından yazılan Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap adlı eser ve geometri ve trigonometride önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

Alî ibn el-Hüseyin ibn-Vâfid el-Lahmî, Avrupa'da Abenguefith olarak bilinen, Toledo'lu eczacı ve hekim. Toledo emiri el-Memûn'un veziri olarak görev yapmıştır. Meşhur eseri Kitâb el-edviya el-müfrede'dir. Eser, Latinceye De medicamentis simplicibus adı ile tercüme edilmiştir.

Abul-Hasan Kūshyār ibn Labbān ibn Bashahri Daylami (971–1029), Kûşyâr bin Lebbân, İran'ın Hazar Denizi'nin güneyindeki Deylem'den İranlı matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.