İçeriğe atla

Duşanbe Muharebesi (1921)

Duşanbe Muharebesi
Basmacı Hareketi
TarihAralık 1921 — 14 Şubat 1922[1]
Bölge
Duşanbe Tacikistan
Sonuç Basmacı zaferi
Taraflar
Sovyet Rusya Basmacılar
Komutanlar ve liderler
? Enver Paşa
İbrahim Bek
Güçler
1200+ 600
Kayıplar
200-1000
Garnizonun geriye kalanı esir[1]		 ?

Duşanbe Muharebesi, 1921 yılında Basmacı Hareketi sırasında Tacikistan'da gerçekleşmiştir.

Olayların gelişimi

Enver Paşa 1921 sonbaharında Buhara'da ayaklanmaya başladı ve harekâtını Duşanbe'nin ele geçirilmesiyle başlatmaya karar verdi. Bu operasyonu yürütmek için Doğu Buhara Basmacılarının ana güçlerini Hisar Vadisi'nde topladı. O sırada Buhara Halk Cumhuriyeti Merkez Yürütme Komitesi Başkanı Osman Hoja Pulathodzayev, bir savunma organize etme bahanesiyle 700 kişilik bir müfrezeyle Duşanbe'ye geldi.[2] Müfrezeye Buhara polis şefleri Türk Albay Ali Rıza ve Daniyar Bey komuta ediyordu.[3]

Aralık 1921'in ilk yarısında, savaş başlamadan önce Enver Paşa, Ali Rıza ve Daniyar-Bek'in de katıldığı bir konferans için korbaşısını topladı. Enver Paşa, Duşanbe'nin ele geçirilmesini sağlamak için onlara güveniyordu. Pulathodzayev, 9 Aralık 1921 akşamı Duşanbe garnizonu askeri komiseri Morozenko, askeri komiser yardımcısı Mukhin ve Sovyet Rusya'nın Doğu Buhara'daki başkonsolosu Nagorny ile diğer önemli Sovyet liderlerini konutuna davet etti. Davetliler tam toplanmışken Pulathodzayev onları tutukladı. Onları ölümle tehdit ederek Morozenko ve Mukhin'i Kızıl Ordu garnizonunun silahlarını teslim etmeleri ve Duşanbe'den çekilmeleri için hazırlanmış bir emri imzalamaya zorladı. Garnizonun silahsızlandırılması, teslim emrini 2. Tabur komutanı Grintsevich'e sunan Ali Rıza ve Daniyar müfrezelerine emanet edildi. Şüphelenerek askeri komiserin nerede olduğunu sordu ve ardından tutuklandı. Kızıl askerler silahsızlanmayı reddetti ve çatışma başladı. Garnizon, Ali Rıza'nın müfrezesini bozguna uğrattı ve geri çekilmeye zorlayarak yakalanan liderleri serbest bıraktı. Aynı zamanda Grintsevich durumu Türkistan Cephesi karargâhına bildirdi.[3] 10 Aralık sabahı, Kızıl Ordu'nun 7. Alayından birleştirilmiş bir müfreze ve 9. Alay birlikleri Duşanbe garnizonunu rahatlatmak için gönderildi. Takviye kuvvetlerin yaklaştığını öğrenen Ali Rıza ve Daniyar-Bek, 12-13 Aralık gecesi yerel halktan çaldıkları mallardan oluşan bir konvoyu yanlarına alarak şehirden kaçtılar, ancak dağlarda İbrahim-Bek'in süvarileri tarafından soyuldular. Enver Paşa Duşanbe'yi ele geçirmeye karar verdi, ancak binlerce Basmacı'nın saldırıları 600 kişilik küçük garnizon tarafından üç gün boyunca püskürtüldü. Birliklerini yeniden toplayan Enver Paşa şehri kuşattı. Kızıl Ordu garnizonunun erzak ve cephanesi tükenmeye başladı ve birçoğu açlık nedeniyle hastalandı. Tarihçiler Zavelyov, Polyakov ve Chugunov tarafından kaleme alınan bir Sovyet raporunda, yerel devrimcilerin kuşatma altındaki garnizona yardım getirdiği iddia edilmektedir. Erzakları tükenen Türkistan Cephesi komutanlığı geri çekilme emri verdi ve 15-16 Şubat 1922 gecesi garnizon şehirden savaşarak geri çekildi ve Kızıl Ordu'nun ana kuvvetleriyle birleşmek üzere Baysun'a doğru yola çıktı. Enver Paşa ve İbrahim Bek Duşanbe'ye "gericilerin sevinç gösterileri" arasında girdiler ve Şehri ele geçirdiler.[1][4][5][6][7] Enver Paşa Fergana ve Semerkant bölgelerinden Doğu Buhara'ya kadar Basmacıların lideri olarak tanındı. Sovyet hesabı, Duşanbe'nin düşmesinden sonra Basmacıların gücünün 20.000'e çıktığını iddia ediyordu.[3] Daha önceki Sovyet tarihlerine atıfta bulunan tarihçi Michael Rywkin olayları şu şekilde anlatmıştır:

Sovyet politikasından hayal kırıklığına uğrayan Usman Hoja iltica etti ve Şubat 1922'de Basmacılarla bir anlaşmaya vararak kasabayı ele geçirmelerine ve sıtma nedeniyle zayıf düşmüş Kızıl Ordu garnizonunu istila etmelerine izin verdi.[2]

Kaynakça

  1. ^ a b c Bozgeyik, Burhan. Nasıl Yaşadılar Nasıl Öldüler. Cihan Yayınları. s. 105. 
  2. ^ a b Rywkin 1990, ss. 38-39
  3. ^ a b c Zavelyov 1981, ss. 114-117
  4. ^ Iskandarov, Buhodor Iskandarovych (1986). Борьба за установление Советской власти в Таджикистане (1920-1922) [The struggle for the establishment of Soviet power in Tajikistan] (Rusça). Izd-vo "Donish". s. 93. 
  5. ^ Irkaev, Mullo Irkaevich (1971). История гражданской войны в Таджикистане [History of the civil war in Tajikistan] (Rusça). Dushanbe: Издательство Ирфон. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024. 
  6. ^ Polyakov, Yuri Alexandrovich; Chugunov, Alexander Ivanovich (1976). Конец Басмачества [The end of Basmachism] (Rusça). Moskova: Наука. ss. 91-92. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024. 
  7. ^ Marsakova, K.P.; Abulkhaevich, Rakib Abulkhaevich (1972). Упрочение Советской власти в районах верховьев Зеравшана (1918-1923 гг.) [Strengthening Soviet power in the upper reaches of Zeravshan (1918-1923)] (Rusça). Dushanbe: Donish. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024. 

Kitaplar

  • Rywkin, Michael (1990), Moscow's Muslim challenge: Soviet Central Asia (İngilizce), ISBN 087332613X 
  • Zavelyov, A. (1981), Басмачество: возникновение, сущность, крах [Basmacılar: Ortaya çıkışı, Özü ve Çöküşü] (Rusça), Main Editorial Office of Eastern Literature of the Nauka publishing house 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Suphi</span> Türk gazeteci, yazar ve komünist siyasetçi

Mehmed Mustafa Subhi, kısaca Mustafa Suphi veya bazı kaynaklarda kullanıldığı haliyle Osmanlıca yazıma göre Mustafa Subhi, Türk komünist ve Türkiye Komünist Partisinin ilk Merkez Komitesi Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Kemal Atatürk</span> Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı

Mustafa Kemal Atatürk, Türk mareşal, devlet adamı, yazar, Türk Kurtuluş Savaşı'nın başkomutanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'yi laik, sanayileşen bir ulusa dönüştüren kapsamlı ilerici reformlar üstlenmiştir. İdeolojik olarak sekülarist ve milliyetçi politikaları ve sosyo-politik teorileri Kemalizm olarak tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Enver Paşa</span> Türk asker ve siyasetçi (1881–1922)

İsmail Enver Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında etkin olan Türk asker ve siyasetçi. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önemli önderleri arasında bulunmuş, 1913'te Bâb-ı Âli Baskını adı verilen askerî darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini sağlamış, 1914'te Almanya ile askerî ittifaka önayak olarak Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine öncülük etmiş, savaş yıllarında Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili sıfatıyla askerî politikayı yönetmiştir. Bu savaş sırasında meydana gelen Ermeni Kırımı'nı hazırlayanlardan biridir. I. Dünya Savaşı'nın yenilgi ile sonuçlanması üzerine Almanya ve Rusya'da Türk halklarının bir araya getirilmesi amacıyla pek çok mücadelede bulunmuştur. Orta Asya'da Basmacı Hareketi'nin başına geçerek Bolşeviklere karşı savaşmıştır. 4 Ağustos 1922'de bir çatışma esnasında Bolşevikler tarafından öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı</span> Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki direniş hareketinin işgal kuvvetleri ve iş birlikçilerine karşı verdiği siyasi ve askerî mücadele

Türk Kurtuluş Savaşı, I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı İmparatorluğu'nun İtilaf Devletleri'nce işgali sonucunda Mîsâk-ı Millî sınırları içinde ülke bütünlüğünü korumak için 1919-1922 yılları arasında gerçekleştirilen çok cepheli siyasi ve askeri mücadeledir. Batı Anadolu'da İtilaf Devletleri'nin harekete geçirdikleri Yunan ordusuna; güneyde Fransız ordusuna; doğuda Ermenistan'ın kuvvetlerine; İstanbul rejimine sadık milislere, feodal güçlere ve ayrılıkçılara karşı savaşılmıştır. Bu mücadelenin Batı Cephesi Yunan millî belleğine "Küçük Asya Felaketi" adıyla kazınmıştır. Savaş sırasında Yunan ve Ermeni kuvvetleri, bir etnik temizlik harekâtı olarak, Türk halkına karşı katliamlar, yağmalar ve tecavüzler gerçekleştirmiştir. Savaş, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tacikistan</span> Orta Asyada denize kıyısı olmayan bir ülke

Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km2 yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkamış Harekâtı</span> Osmanlı ve Rusya arasındaki savaş

Sarıkamış Harekâtı, I. Dünya Savaşı sırasında, 22 Aralık 1914 ve 6 Ocak 1915 arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında Sarıkamış ve çevresinde gerçekleşen muharebeler olup Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî taktik hatalarıyla başarısızlıkla sonuçlanan bir askerî girişimdir.

<span class="mw-page-title-main">Moskova Antlaşması (1921)</span> Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile TBMM Hükûmeti arasında 16 Mart 1921de imzalanan antlaşma

Moskova Antlaşması, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan antlaşmadır. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar günümüzde Türkiye, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hâlen geçerlidir.

<span class="mw-page-title-main">Rıza Nur</span> Türk siyasetçi

Rıza Nur, Türk siyasetçi, hekim ve yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi</span> Türk Kurtuluş Savaşının bir cephesi

Doğu Cephesi, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında 1919-1921 yılları arasında Türk-Ermeni Savaşı dahil olmak üzere, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya'da gerçekleşen muharebelerden meydana gelen cephe.

<span class="mw-page-title-main">Basmacı Hareketi</span> Orta Asyanın bağımsızlığı için Rus yönetimine karşı Enver Paşa önderliğinde çıkarılan ayaklanmalari

Basmacı Hareketi, Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketi.

<span class="mw-page-title-main">İvan Panfilov</span>

İvan Vasilyeviç Panfilov Sovyet generali ve Sovyetler Birliği Kahramanı. II. Dünya Savaşı'nda Moskova Muharebesi'nde komutası altındaki 316. Piyade Tümeni ile sayıca üstün Nazi zırhlı birliklerine karşı verdiği mücadele ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Feyzullah Hocayev</span>

Feyzullah Ubeydullayeviç Hocayev Özbek politikacı.

<span class="mw-page-title-main">Sergey Kamenev</span> Rus askeri lideri

Sergey Sergeyeviç Kamenev Sovyet asker.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı'nda Sovyetler Birliği-Türkiye ilişkileri</span> Türk-Sovyet politik ve askeri ilişkileri

Türk Kurtuluş Savaşı'nda Sovyetler Birliği-Türkiye ilişkileri, Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Sovyetler Birliği ve Türkiye hükûmetleri arasındaki politik ve askerî ilişkilerdir. 1917'deki Ekim Devrimi sonrasında kurulan Sovyetler Birliği dünyadaki tüm komünist ayaklanmalara destek vermiş, bununla birlikte sömürgeci ve emperyalist müdahalelere karşı da mücadele etmiştir. Ekim Devrimi'nin ardından Sovyetlerde Rus İç Savaşı (1918-1922) sürerken aynı yıllarda Anadolu'da Türk Kurtuluş Savaşı (1919-1922) devam etmekteydi. Bu dönemde yeni kurulan Sovyetler, kendi gibi İtilaf Devletlerinin önde gelenleriyle savaşan Türkiye heyeti ile diplomatik ilişkiler geliştirdi ve Türkiye'ye para, silah ve mühimmat yardımı gönderdi.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması</span> Sovyetler Birliğinin kurulduğu 1922 tarihli belge

Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması, genellikle Sovyetler Birliği olarak bilinen Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) resmi olarak kurulduğu anlaşmadır. De jure birkaç Sovyet cumhuriyetinin birliğini yasalaştırdı ve yeni bir merkezileştirilmiş federal hükûmet kurdu burada anahtar işlevler Moskova'da merkezileştirildi.

<span class="mw-page-title-main">Törökul Canuzakov</span>

Torekul Canuzakov, Sovyet politikacıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet Orta Asyası</span> orta Asyadaki Sovyet Cumhuriyetleri

Sovyet Orta Asyası, Orta Asya'nın bir dönem Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen bölümünü ve Sovyet yönetiminin kontrol sağladığı zaman aralığını ifade eder (1918-1991). Orta Asya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri (SSC) 1991'de bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgesel kullanım açısından, bölgenin adı Rus İmparatorluğu sırasında kullanılan Rus Türkistanı ile neredeyse eş anlamlıdır. Sovyet Orta Asyası, mevcut sınırlar 1920'lerde ve 1930'larda oluşturulmadan önce birçok bölgesel bölünmeden geçti.

<span class="mw-page-title-main">Yakov Melkumov</span>

Yakov Arkediyeviç Melkumov, Ermeni asıllı Sovyet askeri komutanıdır. I. Dünya Savaşı'nda ve Rus İç Savaşı'nda savaşmıştır. Basmacı Hareketi'ne katılmıştır. Bu savaş sırasında Basmacı liderlerinden Enver Paşa'yı öldürmüştür.

Duşanbe Muharebesi, Basmacı hareketi ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti arasında yapılan askeri bir çatışmaydı. Basmacı hareketi 1922'de Duşanbe'yi Ele geçirdi.

Hive kuşatması, 19-24 Ocak 1924 tarihleri arasında Basmacı Hareketinin Hive şehrini Kızıl Ordu'dan geri almak için gerçekleştirdiği bir kuşatmaydı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.