İçeriğe atla

Drogön Chögyal Phagpa

Drogon Chogyal Phagpa, Beş Sakya liderinden biri, Yuan hanedanının ilk İmparatorluk Eğitmeni ve Tibet'in vali yardımcısı
Sakya pandita
Khon Konchog Gyalpo'nun torunu Sakya'nın altıncı taht sahibi olanSakya Pandita, Kunga Gyaltsen Pal Zangpo (1182-1251), uzun kırmızı bir şapka takıyor, Sakya Pandita'ya yeğeni Chogyal Phagpa eşlik ediyor

Drogön Chogyal Phagpa (Tibetçe: འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་, Wylie: ʼgro mgon chos rgyal ʼphags pa, 1235-15 Aralık 1280) Tibet Budizminin Sakya okulunun beşinci lideriydi. Aynı zamanda Budist ve Tibet İşleri Bürosu'nun ilk başkanı ve Yuan Hanedanı'nın ilk İmparatorluk Eğitmeni idi. Kubilay Han döneminde görev almıştır.

İlk yılları

Phagpa, 1235'te Ngari'de (Batı Tibet) Khon ailesinden Sönam Gyeltsen'in (Tibetçe: བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་, Wylie: bsod nams rgyal mtshan) oğlu olarak dünyaya geldi. Sakya Pandita'nın (1182-1251) yeğenidir.

1244'te Sakya Pandita, Moğollar ve Tibetliler arasında aracılık yapmak üzere Ögeday Han'ın oğlu Godan Han'ın kraliyet kampını ziyaret etmek üzere yanında genç yeğenleri on yaşındaki Phagpa'yı ve onun altı yaşındaki erkek kardeşi Chakna Dorje ile beraber Sakya'dan ayrıldı.[1]

Sakya Pandita, yol boyunca vaazlar verdi ve 1247'de Godan'ın Liangzhou'daki Moğol birliklerinin Han Çinlilerini bir nehre atarak öldürdükleri kampına geldi.[2] Dehşete kapılan Sakya Pandita, özellikle bilinç sahibi bir varlığı öldürmenin Budizme göre en kötü eylemlerden biri olduğunu vurgulayarak dini talimatlar verdi.[1] Godan Han'a din eğitimi veren Sakya Pandita, kişiliği ve güçlü öğretileriyle sarayı büyük ölçüde etkiledi. Ayrıca Godan'ı ciddi bir hastalıktan kurtardığı ve iyileştirdiği söyleniyor.[3]

Kubilay Han'ın hizmetine girmesi

Sakya Pandita'nın ölümünden sonra Moğol hükümdarı Möngke Khan, 1252 ve 1253'te Tibet'in bazı bölgelerine yeni askeri seferler düzenledi. Ayrıca, Tibet'in ana mezhepleri yönetici klan arasında paylaşıldı ve her bir prens farklı bir mezhebin hamisi oldu. Godan, Drikung Kagyu'yu himayesine almasına rağmen, Sakya'yı da. Phagpa ve erkek kardeşi Godan kampında kaldılar, Moğol dilini öğrendiler ve Moğol kıyafetleri giymeye başladılar.

Möngke'nin erkek kardeşi Kubilay, Çan Budizmi ile kısa bir flörtten sonra Tibet Budizmini daha çok beğendiğine karar verdi. 1253'te Godan'dan kendisine o zamanlar 18 yaşında olan Chögyal Phagpa'yı vermesini istedi. Kubilay daha sonra onun çabalarıyla Budizmi kabul etti ve Phagpa 1258'de onun tantrik gurusu oldu. Kubilay'ın karısı Çabi'nin etkisi altında, karşılıklı ilişkileri, Phagpa'nın dini konularda ve Kubilay'ın dünyevi meselelerde önceliği olacağı şekilde tanımlandı. Prens, lamasından din eğitimi aldığında, Phangpa daha yüksek bir koltuğa otururken, Kubilay saray işlerini yürütürken Phagpa'dan daha yüksekte oturuyordu. Phagpa, 1258 yılında Kubilay'ın yeni inşa ettirdiği şehri Kaiping'de gerçekleşen büyük bir tartışmada Taocu muhaliflerini yenerek davasını daha da güçlendirdi.[4]

Phagpa yazısının icadı

Kubilay Han, Chögyal Phagpa'yı çok dilli Yuan Hanedanı Çin'ini tek bir yazı sisteminde birleştirmek amacıyla yeni bir yazı sistemi tasarlaması için görevlendirdi. Phagpa, 1269'da tamamlanan 'Phags pa yazısı'nı oluşturmak için Tibet alfabesini modifiye etti. Kubilay Han, 1271'de Çin İmparatoru olduğu zaman da dahil olmak üzere, imparatorluğun resmi yazı sistemi olarak Çince karakterler veya daha önce Moğolca yazmak için kullanılan Eski Uygur alfabesi yerine ʼPhags-pa yazısını kullanmaya karar verdi.[1] Ancak bu kararını tanıtmaya çalışırken büyük direnişler ve zorluklarla karşılaştı ve amacına asla ulaşamadı. Sonuç olarak, bu alfabeyle yazılan metin sayısı çok azdı ve Yuan belgelerinin büyük kısmı (çoğu resmi belge dahil) Çin ideogramları veya Uygur alfabesiyle yazılmaya devam etti.[5] Bu yazı sistemi, 1368'de Yuan'ın çöküşünden sonra tamamen gözden düştü.[1][6] Phangpa yazısının yaklaşık bir asır boyunca kullanımda kaldığı ve Kore yazısı Hangul'un gelişimini etkilediği düşünülüyor.

Son yılları ve ölümü

Phagpa son yıllarını, ülke üzerindeki Sakya-Yuan otoritesini güçlendirmekle meşgul olduğu Tibet'te geçirdi. 1277'de hem ruhani hem de siyasi eğilimlere sahip Budist liderlerinin katıldığı genel bir konferans topladı. 15 Aralık 1280'de Sakya'daki Lhakhang sarayında öldü. Ölümünden sonra, birkaç yıl önce kaba davranışlarından dolayı görevden aldığı eski pönchen Kunga Zangpo tarafından zehirlendiğine dair asılsız bir söylenti ortaya çıktı. Bu, önümüzdeki yıl Moğollar ve Amdolu Tibetlilerden oluşan bir ordunun silahlı müdahalesine bahane olacak ve Kunga Zangpo'nun infazına, Tibet'teki Moğol askeri varlığının ise güçlenmesine yol açacaktı.[7][8]

Ayrıca bakınız

  • Budist ve Tibet İşleri Bürosu
  • Tibet tarihi

Dipnotlar

  1. ^ a b c d Thomas Laird (2006) The Story of Tibet: Conversations with the Dalai Lama, pp. 114-117. Grove Press, New York. 978-0-8021-1827-1. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Thomas Laird" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  2. ^ Tsepon W. D. Shakabpa (1967) Tibet: A Political History. New Haven and London: Yale University Press, p. 63.
  3. ^ Thubten Jigme Norbu and Colin Turnbull (1969) Tibet: Its History, Religion and People.
  4. ^ Morris Rossabi (1988) Khubilai Khan: His life and times. Berkeley, p. 41-2.
  5. ^ Morris Rossabi (1988) p. 158
  6. ^ Mote 2003.
  7. ^ Luciano Petech (1990) pp. 24-5.
  8. ^ "kun dga' bzang po". Tibetan Buddhist Resource Center. 23 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2015. 

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tibet Budizmi</span> Budizmin Vajrayana kolundan Budist inanış

Tibet Budizmi. Tibet, Moğolistan ve Bhutan başlıca olmak üzere Nepal, Hindistan, Çin, Rusya ve bazı Orta Asya Türklerinde takip edilen Budizm koludur. Kimi yerlerde Lamacılık olarak da adlandırılmaktadır. Tibetçe Lama den doğan bu kelime, aynı zamanda bir unvan olarak da kullanılmaktadır. Budizmin Vajrayana koluna aittir.

<span class="mw-page-title-main">Tibet Özerk Bölgesi</span> Çinde özerk bir bölge

Tibet Özerk Bölgesi ya da Çince ismiyle Xizang Özerk Bölgesi, kısaca Tibet veya Xizang, Güneybatı Çin'de, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC)'ne bağlı eyalet düzeyinde bir özerk bölgedir. Toprakları, geleneksel Tibet bölgesine ait Ü-Tsang ile Kham bölgeleriyle örtüşür.

<span class="mw-page-title-main">Karakurum</span>

Karakurum Moğolistan İmparatorluğu'nun 13. yüzyılda başkenti. İmparatorluğa yalnızca 30 yıl başkentlik yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Salarlar</span> Kuzeybatı Çindeki Türk topluluğu

Salarlar ya da Salırlar, Günümüzde Çin'in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Song Hanedanı</span>

Song İmparatorluğu, Song Hanedanı ya da kısaca Song, 960'tan 1279'a kadar Çin'i yöneten hanedandır. Hanedan, Sonraki Zhou Hanedanı'nın verasetini gasp eden ve On Krallık'ın geri kalanını fetheden, Beş Hanedan On Krallık dönemini sona erdiren Taizu tarafından kuruldu. Song, kuzey Çin'deki çağdaş Liao, Batı Şia ve Kin hanedanlarıyla sık sık çatışırdı. Song, Kin Hanedanı'nın saldırılarının ardından Güney Çin'e çekildikten sonra sonunda Moğol İmparatorluğu'na bağlı Yuan Hanedanı tarafından fethedildi.

<span class="mw-page-title-main">Gazan</span> 1295-1304 yılları arasında Moğol İlhanlının hükümdarı

Gazan Han veya Tatarların Hanı Kazaan, d. 11 Aralık 1271 – 25 Mayıs 1304), 1295-1304 yıllarında Moğol İmparatorluğunun İran'daki İlhanlı bölümünün 7. hükümdarıydı. Batı tarihçileri ona bazen Casanus veya Cassanus da derler.

<span class="mw-page-title-main">Moğolların Japonya seferleri</span> 1274 ve 1281 başarısız işgalleri

Moğolların Japonya seferleri, Yuan Hanedanı'nın imparatoru Kubilay Han tarafından Kore Yarımadası'ndaki Goryeo Krallığı'nın ele geçirilmesinden sonra Japonya'ya karşı düzenlenen 1274 seferi ve 1281 seferi olmak üzere iki askerî sefer ve savaşı kapsar. İşgal girişiminin başarısız olması tarihsel açıdan büyük önem taşır. Başarısızlık sonucunda Moğol İmparatorluğu'nun yayılmasının doğal sınırları belirlenmiş ve Japon ulusal tarihi de derinden etkilenmiştir. Japonlar adalarını başarıyla savunurlar ancak Moğol donanmasının yaklaşık %75'inin çok şiddetli fırtınada batmasının da istilanın başarısız olmasında payı büyüktür. İşgal çok sayıda esere kaynaklık edecek ve Japon edebiyatında ilahi rüzgâr anlamına gelen kamikaze kelimesinin ilk olarak bu dönemde kullanıldığı görülecektir. Ayrıca Japonya'nın II. Dünya Savaşı sonrası ABD Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmesi sayılmazsa adanın yıkıcı bir işgal tehlikesiyle yüz yüze kaldığı tek durumdur.

<span class="mw-page-title-main">Padmasambhava</span>

Padmasambhava Tibet kralı Thrisong Detsen zamanındaki Tibet Budizmi'nin kurucusu olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Kalmuklar</span> Etnik topluluk

Kalmuklar veya Kalmıklar, Batı Moğol halkı Oyratlar'ın 17. yüzyılda Cungarya'dan Hazar Denizi'nin batısına göç etmiş olan koludur. Bugün çoğunlukla Rusya'nın Kalmukya Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar. ABD, Fransa, Almanya, İsviçre ve Çekya'da azınlık olarak bulunurlar. Sovyet yazar Marietta Şaginyan Ekim Devrimi'nin lideri ve Sovyetler Birliği'nin kurucusu Lenin'in babaannesi Anna Smirnov'un Kalmuk soyundan geldiğini belirtmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Çin tarihi</span> ulusal tarih

Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500'lerde Shang Hanedanı döneminden başlamaktadır. Çin binlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eski medeniyetlerinden biri ve uygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir. Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de din</span> Çin içerisindeki birçok din

Çin, dünyanın en eski ve sürekli öğreti ve felsefi geleneklerinin beşiği olmuştur. Çin'de batıdaki anlamıyla bire bir örtüşen bir din anlayışı hiç olmamıştır. Milattan önce 6. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan düşünce okulları kendi içinde özgün olarak sürekli gelişmiştir. Bu yüzden Çin'de inanç sistemleri olarak Çin kültürünü tarihi boyunca şekillendiren Konfüçyüsçülük, Taoizm ve çok sonradan gelen Budizm düşünce okulları sıralanır. Bu iç içe geçmiş düşünce okulları kendi aralarında kökten farklı bir evren anlayışı taşımazlar ancak klasik anlamıyla batıda ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık dinlerinden kökten ayrıdırlar. Bu düşünce okulları öncesinde de Çin'in hem toplayıcı ve avcı şamanik toplumlarında hem de yerleşik tarım toplumları döneminde kainatın doğuşuyla ilgili anlatılan masal ve efsanelerde evrenin; klasik dinlerde olduğu gibi bir yaratıcı tarafından yaratılmasından çok her şeye hamile olan ve hiçbir şeyin henüz bir biçimi olmadığı karanlık bulamaç bir şeyden doğduğu inançları yer bulmaktadır. Bu bulamaç, karanlık hiçbir nesnenin henüz şekil almadığı ama her şeye hamile olunan bu hale masallarda Hundun, düşünce okullarında Dao denmektedir. Dao'dan Gök ve Yer yani somut ve soyut olan her şey doğar, yin ve yang değişim ilkeleriyle her şey biçim alır ve dönüşür. Günümüzde Kuantum Kuramı'nın kozmogoni görüşleri Çin'de ortaya çıkan bu evren anlayışına daha yakın durmaktadır. Gök uzayı, yer ise yıldızlar, gezegenler gibi yoğun her şeyi temsil etmektedir. Dao düşünce okulunda Gök ve Yerin ham doğası yani kendiliğindenlik hali olan Zìrán (自然)'a uyması çabasız çabayı uygulaması en uygun yönetim olarak anlatılırken, Konfüçyüsçü okullara göre ise Gök ve Yer ilişkisi hiyerarşik ele alınır, erdem ve görevlere önem verilir, dolayısıyla devletin yönetimi ve halk ile ilişkisi buna uymalıdır anlayışı hakim olmuştur. Çin imparatorları, özellikle Konfüçyüs okuluna göre Gök gibi olmalıydılar ve bu yüzden "Göğün Vekaleti"ni (Tianming) talep edip Çin efsanevi ve geleneksel pratiklerine katılırlardı. Yaygın inanç sistemi bu şekilde kendini gösterirken sonraki yüz yıllarda Batıda ortaya çıkan dinler Çin'de yayılmak istemiş olsa da halk arasında bu inanç sistemleri çok rağbet görmemiştir. Ancak günümüzde sayıları fazla olmasa da Çin'de Hristiyanlık ve müslümanlık da yaşamaktadır. 1949 Mao Zedong devriminden beri Çin, bir ateist ve Marksist kurum olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilmektedir. Bu dönemde bilimsel bir zemini olmayan hiçbir görüşe izin verilmedi. Dini hareketler ve kurumlar önce hükûmet kontrolü altına alındı, sonra Kültür Devrimi (1966-1976) sırasında baskıya uğradı. Devrimin yumuşama döneminde geleneksel öğretiler ve sonradan gelen dini örgütlere haklar verilmeye başlanmıştır. Hükûmet henüz beş tane öğreti ve dini resmen tanımaktadır: Budizm, Taoizm, İslam, Protestanlık ve Katoliklik. 21. yüzyılın başında kurumsal idarelerde Konfüçyüsçülük ve Çin halk gelenekleri giderek daha fazla tanınma kazanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ming-Tibet İlişkileri</span>

Tibet ile Çin'in Ming hanedanı (1368-1644) arasındaki ilişkilerin kesin doğası belirsizdir. İlişkinin analizi, modern siyasi çatışmalar ve Westphalia egemenliğinin kavramın var olmadığı bir zamanda uygulanmasıyla daha da karmaşıklaşıyor. Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yayınlanan bir kitap olan “Çin'in Tibet'inin Tarihsel Durumu” Ming sarayının Tibet liderlerine çeşitli unvanlar vermesine ki bu unvanların haleflerine Ming başkentine seyahat etme olanağı sağlıyordu, Tibetlilerin unvanları tam olarak kabul etmesine ve Ming hanedanının Tibet üzerinde tartışmasız bir egemenliğe sahip olduğunu iddia ediyor. Çin'deki bilim adamları da Tibet'in 13.yy'dan beri Çin'in ayrılmaz bir parçası olduğunu ve dolayısıyla Ming İmparatorluğu'nun bir parçası olduğunu savunuyorlar. Bununla birlikte, Turrell V. Wylie, Melvin C. Goldstein ve Helmut Hoffman gibi Çin dışındaki çoğu bilgin, ilişkinin bir hükümdarlık olduğunu, Ming unvanlarının yalnızca nominal olduğunu ifade etti. Tibet'in Ming kontrolü dışında bağımsız bir bölge olarak kaldığını ve basitçe Tibet ile ilişkileri kesen İmparator Jiajing’e(1521-1566) kadar haraç ödediğini söylerler.

<span class="mw-page-title-main">Phagspa yazısı</span>

Phagspa yazısı, Yuan Hanedanı'nın kurucusu Kubilay Han için Tibetli keşiş Drogun Çugyal Phagpa tarafından Yuan içindeki yazılı diller için birleşik bir yazı olarak tasarlanmış bir alfabedir. Bu yazının fiili kullanımı, Moğol liderliğindeki Yuan Hanedanı sırasında yaklaşık yüz yıl ile sınırlıydı ve Ming Hanedanı'nın gelişiyle birlikte kullanım dışı kaldı.

Rubrucklu William, Flaman bir Fransisken misyoner ve kaşifti.

<span class="mw-page-title-main">Nyingma</span> Tibet Budizminin büyük okullarından bir tanesi

Nyingma Tibet Budizmi'nin dört büyük okulundan biridir ve kelime olarak Tibetçe'de "eski okul" anlamına gelir. Ngangyur, yani "antik çeviri cemiyeti" olarak da bilinir. Nyingma okulu, sekizinci yüzyılda, Kral Trisong Detsen'in (710-755) hükümdarlığı sırasında, Budist kutsal metinlerinin ilk defa Sanskritçe'den Tibetçe'ye çevrilmesi ile kurulmuştur.

Kagyu okulu, aynı zamanda "oral silsile" veya "fısıltılı iletim" anlamlarına gelen Kagyü veya Kagyud olarak da bilinir ve Tibet Budizminin dört ana ekolünden biridir. Kagyucular silsilelerinin 11. yüzyılda yaşamış Hint Mahasiddaları olan Naropa, Maitripa ve yogini Niguma'ya dayandırırlar. Bu isimlerin öğrencisi olan Marpa Lotsawa (1012-1097) onların öğretilerini Tibet'e taşımıştır. Marpa'nın öğrencilerinden Milarepa da önemli bir şair ve öğretmendir.

<span class="mw-page-title-main">Longchenpa</span>

Longchen Rabjam Drime Özer །, Wylie: klong chen rab 'byams pa dri med 'od zer), genellikle Longchenpa olarak bilinir, Tibet Budizminin Nyingma okulundan Tibetli bir bilgin-yogiydi. Tibetolog David Germano'ya göre Longchenpa'nın çalışmaları Dzogchen'in Longchen Nyingthig soyunun diğer Dzogchen geleneklerine hakim olmasına yol açtı. Ayrıca o dönemde Sarma okulları arasında oldukça gelişmiş olan daha geniş Tibet Vajrayana felsefe geleneği bağlamında Dzogchen düşüncesinin skolastik sistemleştirilmesinden de sorumludur. Germano ayrıca Longchenpa'nın çalışmasının "kesin terminolojik ayrımları, sistematik kapsamı ve on üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda Tibet'te egemen hale gelen normatif Budist skolastisizmle entegrasyonu ile genellikle Büyük Mükemmelliğin kesin ifadesi olarak alındığını" belirtir.

<span class="mw-page-title-main">Sakya</span>

Sakya, Nyingma, Kagyu ve Gelug ile birlikte Tibet Budizmi'nin en büyük dört mezhebinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Dpon-chen</span>

Dpon-chen veya pönchen, Tibetçe'de "büyük otorite" veya "büyük yönetici" anlamına gelir ve 13 ile 14. yüzyıllarda Tibet'in Yuan Hanedanı tarafından idare edildiği dönemde yönetim merkezi Sakya Manastırı'nda bulunan Tibet'in genel valisine verilen isimdir. Moğol İmparatorluğu'nda dpon-chen ofisi 1260'lı yıllarda kuruldu ve Yuan hanedanının Moğol imparatorlarına hizmet eden bir Tibet hükümeti olarak işlev gördü.

<span class="mw-page-title-main">Moğol halkları</span> Wikimedia anlam ayrımı sayfası

Moğol halkları, Moğolca ve ilgili dilleri konuşan Kuzey Asya ve Doğu Asya'da yaşayan etnik gruplardır. Moğol halkları, Moğolistan, Çin'in İç Moğolistan bölgesi, Rusya'nın Buryatya ve Kalmukya bölgeleri gibi çeşitli coğrafyalarda bulunur. Ayrıca, diğer bazı Moğol halkları da Afganistan ve Pakistan'da yaşamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.