Dosya formatı - Turkipedia

Dosya formatı, bilginin bir bilgisayar dosyasında depolanması için standart bir şekilde kodlandığı yöntemdir. Bu, bilgilerin dijital depolama ortamında nasıl kodlandığını ve dosyayı oluşturan bitlerin bilgiyi kodlamak için nasıl kullanıldığını belirtir. Dosya formatları sahipli veya açık olabilir.

Dosya tipini tanımlama yöntemleri

İşletim sistemleri ve programlar dosya formatını tanımlamak için çeşitli yöntemler kullanır. Böylece birbiriyle alakasız programlar, dosyayı kullanmayı reddeder. Mesela bir müzik oynatıcısı, bir metin dosyasını açmaz.

Dosyanın uzantısını kullanarak

Windows, macOS gibi işletim sistemlerinin yaygın olarak kullandığı yöntemlerden bir tanesi dosyanın uzantısına bakmaktır. Dosya adındaki son noktadan sonraki karakterler kontrol edilir ve dosya tipine karar verilir. Bu yöntemin bir dezavantajı, kullanıcı dosya tipini değiştirerek işletim sisteminin dosyayı açmasını sağlayabilir. Bu nedenle Windows ve macOS dosya uzantılarını varsayılan olarak gizler.

Dosya tipi	Uzantılar
Audio	.aac, .mp3, .m4a, .wav, .flac
Executable	.app, .exe, .msi
Font	.otf, .ttf, .woff2
Image	.bmp, .gif, .jpeg, .jpg, .png, .tif, .tiff
Konfigrasyon	.cfg, .ini, .json, .xml, .yaml, .toml
Sıkıştırılmış arşiv	.7z, .rar, .tar.gz, .zip
Presentation	.odp, .ppt, .pptx
Spreadsheet	.csv, .ods, .xls, .xlsx
Text Document	.docx, .odt, .rtf, .txt
Veritabanı	.db, .mdb, .sqlite
Video	.avi, .avi .webm, .mov, .mp4

Metadata kullanarak

İkinci bir yöntem dosyanın içeriğindeki bilgiyi kullanmaktır. Bu bilgi bir şekide bazı bit dizilerinin hep aynı yerde bulunması şeklinde olabilir veya da birkaç bayt uzunluğundaki sihirli sayılardır.

Dosya başlığı

Bit dizini tanımlamada en kolay ulaşılabilecek yer genelde dosyanın başı olduğundan bu bölgeye dosya başlığı denir ancak dosya formatına bağlı olarak belirli hafıza bölgesinde yahut en sonda bulunabilir. Dosya başlığı dosyanın tipini tanımlamanın yanında dosyanın içeriği hakkında da çeşitli metadata içerebilir. Mesela resim (image) dosyaları dosya formatının yanında genelde resmin boyu, çözünürlüğü, renk uzayı, resmi oluşturan kişi, resmi alan kameranın modeli, destekleniyorsa GPS lokasyonu gibi bilgiler Exif formatında tutulur.

Sihirli sayı

Dosya türü tanımlamanın diğer bir yöntemi, genel Unix ve türevlerinde, dosya içerisinde bir "sihirli sayı" bulundurmaktır. Bu terim en başta, dosya başındaki 2 bayttan oluşan özel tanımlayıcılar için kullanıldı, ancak herhangi bir binary dizisi sayı olarak düşünülebileceğinden dosyayı tanımlamada kullanılabilir.

Dosya tipi	Sihirli sayı (16 tabanında (hex))	Uzantılar
PDF	`25 50 44 46` (ascii: %PDF)	.pdf
PNG	`89 50 4E 47 0D 0A 1A 0A`	.png
GIF	`47 49 46 38 39 61` (ascii: GIF89a)	.gif
Java class	`CA FE BA BE`	.class
Mach-O	`FE ED FA CF`	.macho, .dylib, .bundle
ELF	`7F 45 4C 46` (ascii: .ELF)	.o, .out, .so

Unix ve Unix benzeri işletim sistemlerindeki file komutu dosya formatını görmek için kullanılabilir.

İlgili Araştırma Makaleleri

İşletim sistemi ya da işletim dizgesi, bir bilgisayarın donanım kaynaklarını yöneten ve uygulama yazılımlarına hizmet sağlayan yazılımların bir bütünüdür. İşletim sistemleri, bilgisayarın donanımı ile uygulama yazılımları arasında bir köprü görevi görerek kullanıcıların sistemle etkileşim kurmasını sağlar. Öne çıkan örnekler arasında Microsoft Windows, macOS, GNU/Linux dağıtımları, Android ve iOS yer alır.

FAT, dosya sistemi'nin orijinali 1970'lerde ve 1980 yılları başında Microsoft MS-DOS işletim sistemi'nin desteklediği dosya sistemi olarak başlar.

Bilgisayar virüsü, kullanıcının izni ya da bilgisi dahilinde olmadan bilgisayarın çalışma şeklini değiştiren ve kendini diğer dosyaların içerisinde gizlemeye çalışan aslında bir tür bilgisayar programıdır.

macOS, Macintosh işletim sistemi ailesinin son sürümüdür ve Apple tarafından Macintosh bilgisayarları için tasarlanmış bir işletim sistemidir.

POSIX, UNIX için "taşınabilir işletim sistemi arabirimi".

PowerPC, AIM olarak bilinen Apple-IBM-Motorola ittifakının 1991'de geliştirdiği bir RISC mikroişlemcisidir. Genel olarak kişisel bilgisayarlar içindir. PowerPC merkezi işlem birimleri (CPU) gömülü (embedded) ve yüksek performans işlemcileri olduğu için popüler olmuştur. PowerPC 1990'da AIM' in ve PReP'in temel taşı oldu, fakat mimari Apple'ın Macintosh'unun 1994–2006 modellerinde daha başarılı bulundu.

Dosya uzantısı, bilgisayar sistemindeki dosya ve uygulamaların hangi program veya işletim sistemiyle çalıştığını gösteren son takılar.

OpenGL, gelişmiş donanım desteğini kullanarak hem iki hem de üç boyutlu grafikleri ekrana çizmek için kullanılan ücretsiz bir grafik uygulama geliştirme arabirimidir. Windows, Linux, MacOS ve Solaris gibi birçok işletim sisteminde yaygın olarak ve Playstation 3 başta olmak üzere bazı oyun konsollarınca desteklenir. Donanım tarafında ise SGI, ATI, Nvidia veya Intel gibi büyük üreticiler her ekran kartında OpenGL desteği sunar.

Bilgisayar donanımında, GUID Bölümleme Tablosu, fiziksel sabit disk üzerindeki bölümleme tablosunun şeması için kullanılan bir standarttır. Intel tarafından, modası geçmiş ve IBM PC'lerden geriye kalan IBM PC BIOS'ların yerini alması için teklif edilen EFI Standardı'nın bir parçasıdır. EFI GPT'yi kullanırken BIOS MBR'yi kullanır.

Kapalı kaynak kodlu NeXTStep, NeXTcube gibi özel iş istasyonu bilgisayarları yelpazesini çalıştıracak NeXT Computer tarafından geliştirilen nesne tabanlı, çoklu işletim sistemidir. Daha sonra bilgisayar mimarileri olmuştur.

cat, dosyaları sırasıyla okuyan ve standart çıktıya yazan POSIX standartlı bir Unix komutudur.

netstat ağ bağlantıları, yönlendirme tabloları ve ağ arayüzü istatistiklerini görüntüleyen bir komut satırı aracıdır. netstat komutu UNIX, Linux ve Windows NT tabanlı işletim sistemlerinde kullanılabilir.

CDFS CD'lerde bazı yazılım ve donanım şirketlerince kullanılan dosya sistemi. Uluslararası Standartlar Teşkilatı tarafından standart optik disk biçemi olarak kabul edilmiştir. Windows, Mac OS ve Unix benzeri işletim sistemlerinde desteklenmesi amacıyla belirlenmiştir.

Unix benzeri işletim sistemi, resmi bir UNIX markası olmamasına karşın Unix sistemine benzer şekilde çalışan işletim sistemleridir. Unix benzeri bir yazılım, Unix komut ve kabuğuna benzer işlevlere sahiptir. Bu terimin kullanımı için bir standart yoktur ve bir yazılımın veya işletim sisteminin Unix benzeri olarak adlandırılıp adlandırılamayacağı üzerine farklı görüşler vardır.

Mac OS X Tiger, Mac OS X'in, Mac bilgisayarlar için Apple'ın masaüstü ve sunucu işletim sisteminin beşinci büyük sürümüdür. Takma isim olarak yeni sürüme Kaplan ismi verilmiştir. Sürüm Apple Software Update yöntemi ile güncellenmekte. Tiger Mac OS X Pantherin halefi olarak 129.95 dolara 29 Nisan 2005 tarihinde kamuoyuna sunuldu. Yeni özelliklerden bazılarına 64-bit PowerMac G5 için geliştirilmiş destek, Spotlight adlı bir hızlı arama sistemi, Safari web tarayıcısının yeni bir sürümü dahildir.

Mac OS X 10.2 veya Mac OS X Jaguar, Apple tarafından üretilmiş ve piyasaya çıkarılmış üçüncü nesil bir Mac OS X işletim sistemidir. Sürüme takma isim olarak büyük kedilerin bir türü olan Jaguar ismi verildi. İşletim sistemi 24 Ağustos 2002'de tek bilgisayar kurulumları için ve tek evde ayrı bilgisayarlarda beş kurulumlara izin veren aile paketi olarak yayınlandı. İşletim sistemi genel olarak genel hız geliştirmeleri, kullanılabilir grafik ve terminal uygulamaları ile uyumluluk ve istikrar alanlarında ileriye atılmış büyük bir adım olarak, çoğu Macintosh kullanıcıları tarafından iyi kabul edildi.

Apple Magic Mouse 2015 yılında durduruluncaya kadar Apple tarafından üretilen ve satılan multi-touch bir faredir. İlk önce 20 Ekim 2009'da satıldı. Magic Mouse, çoklu dokunmatik özelliklere sahip ilk tüketici faredir. Apple Mighty Mouse'un yerine geldi. iPhone, iPad, iPod Touch ve çoklu dokunmatik trackpad'leri takiben Magic Mouse, masa üstü bilgisayarlarla etkileşim kurmak için farenin üst yüzeyinde kaydırma gibi hareketlerin kullanılmasını sağlıyor. Bluetooth ile bağlanır ve iki AA pil ile çalışır. Apple kutusunda iki tane şarj edilemeyen pil içerir. Selefi Mighty Mouse gibi Magic Mouse da sağ tıklama yeteneğine sahiptir. 15 Ekim 2015 yılında Apple Magic Mouse 2 yerine geldi.

XNU, MacOS işletim sisteminde kullanılmak üzere Aralık 1996'dan beri Apple'da geliştirilen ve Darwin işletim sisteminin bir parçası olarak ücretsiz ve açık kaynaklı yazılım olarak piyasaya sürülen bilgisayar işletim sistemi çekirdeğidir. Ayrıca, iOS, tvOS ve watchOS işletim sistemlerinin çekirdeği olarak da kullanılır. XNU, "X Not Unix"'in bir kısaltmasıdır.

Pano, kısa süreli veri depolama, kesme, kopyalama ve yapıştırma işlemleri tarafından kullanılan, işletim sistemi tarafından sağlanan belgeler veya uygulamalar arasında veri aktarımı için kullanılan bir veri arabelleğidir. İngilizce pano ve not panosu aynı anlamı (clipboard) verir. Genellikle, ortamdaki programların çoğundan veya tanımlanmış programlama arabirimleriyle erişilebilen, bazen yapıştırma arabelleği olarak adlandırılan, adsız, geçici bir veri ara bellek olarak uygulanır. Tipik bir uygulama, tuş takımları, menü seçimleri vb. gibi kullanıcı giriş/çıkışları bu arayüzlerle eşleyerek pano işlevselliğine erişir. Pano tesisinin anlam bilimi, bir işletim sisteminden diğerine değişir ve aynı sistemin sürümleri arasında da değişebilir. Bazen farklı programlar veya kullanıcı tercihleri ile değiştirilebilirler.

Bilişim ve haberleşmede, bit akışı veya ikili değer dizesi, bir bitler dizesidir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.