İçeriğe atla

Don-Volga Kanal Projesi

Don-Volga Kanal Projesi, Don ve Volga nehirlerinin birleştirilmesi için II. Selim devrinde Osmanlı Devleti sadrazamı Sokullu Mehmet Paşa tarafından girişilen ancak sonuçsuz kalan kanal inşaatı girişimi.[1]

1569 yılı Ağustos ayından itibaren iki nehir arasındaki mesafenin üçte biri kazılmış ama kanal projesi tamamlanamamıştır. İki nehir, Sovyetler Birliği tarafından Osmanlı'nın seçtiği yerden farklı iki noktadan yürütülen 5 yıllık kazı çalışması sonucu 1952'de Volga-Don Kanalı ile birbirine bağlanmıştır.

Projenin gelişimi

Don-Volga Kanal Projesi ile Osmanlı ve Rus askerî harekâtları

Bir kanal inşa ederek iki nehri birleştirme fikri Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk kez 1563'te sadrazam Semiz Ali Paşa tarafından düşünülmüştü.[2] Kanalın inşaatı ile amaçlanan; Hazar Denizi'ni Karadeniz'le birleştirerek İran ve Türkistan'la bağlantı sağlamaktı. Böylece hem tarihî Türkistan-Astrahan-Kırım ticaret yolu canlanacak, hem İran seferlerinde Don ve Volga nehirleri vasıtasıyla erzak ve cephane nakli kolaylaşacaktı. Kanal, sadece İran seferlerine değil, yeni bir tehlike olarak kuzeyde beliren Rusya Çarlığı'yla da başetme amacına hizmet edecekti. Ayrıca Türkistan hacıları için İran ve Rus baskısına maruz kalmadan geçebilecekleri bir güzergâh sağlanmış olacaktı.[1] Kanuni'nin son sadrazamı Sokollu Mehmet Paşa fikri padişah Kanuni Sultan Süleyman'a sundu. Kanunî'nin 1566 yılında Zigetvar Seferi sırasında hayatını kaybetmesi ile bu ilk girişim gerçekleşemeden kaldı.[2]

Kanuni döneminde Astrahan ve çevresinde Müslüman halklara yapılan baskılar II. Selim döneminde artarak devam ediyordu.[3] Böylece II. Selim devrinde proje tekrar gündeme geldi. Sokullu muhalifleri, bu projenin bir hayali girişim olduğunu, boş yere devleti nihayetsiz masraf ve zarara sokacağını ileri sürseler de Sokollu Mehmet Paşa, fikrini padişaha benimsetti. Kanal projesi, Rusya Çarlığı'nın eline düşen Kazan ve Astrahan'ı Rusların elinden almayı hedefleyen Astrahan (Ejderhan) Seferi'yle eşzamanlı yürütülecek; donanma Volga'ya geçerek orduyla beraber Astrahan üzerine gidecekti.

Sokullu, Şıkk-ı sâni defterdarı Çerkez Kasım Bey'i Beylerbeyi yaparak hem Astrahan kalesini ele geçirmek için Ruslara karşı Astrahan Seferi'ni gerçekleştirmekle, hem de kanal çalışmalarını başlatmakla görevlendirdi. Kanal kazılacak yer tespit edildi. Astrahan'ın biraz kuzeyindeki bu bölge, Eski Yunanlar tarafından Don'un ve Volga'nın, iki ayrı denize dökülmeden önce, üzerinden geçtiği en sığ toprak olarak tespit edilmişti.[3] Bütün malzemeler Azak Kalesi'nde toplandı. Azak Kalesi, hem seferin önemli bir dayanağı, hem de hareketin çıkış noktası oldu.

Nisan 1569 tarihinde, Kaptan Mustafa Paşa komutasındaki donanma ile üç bin yeniçeri bölgeye sevk edildi. Asıl kuvvetler ile amele ve levazım sevki ise Ağustos 1569 tarihinde Kaptan-ı Derya Ali Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasıyla yapıldı. Ayrıca kanal kazısında çalışmak üzere 30.000 Nogay Tatarı tutuldu.[3]

1569 Ağustos'unda Kefe Beylerbeyi Çerkez Kasım Paşa tarafından kazı çalışmaları başlatıldı, Don Nehri'nin bir kolu olan Ilovlya Çayı ile Volga'nın kolu Kamsyshinka Çayı arasındaki (şimdiki adıyla) Petrov Val kasabasının bulunduğu alanda kanal kazılmaya başlandı.[3] Üç ay içinde iki nehir arasındaki mesafenin yaklaşık üçte biri kazıldı. Ancak işçiler ve askerler arasında hoşnutsuzluklar baş gösterdi.[2] Kanalın inşasıyla Osmanlı Devleti'nin kendisine olan ihtiyacının azalacağı, hatta özerkliğini kaybedebileceği, endişesi taşıyan Kırım Hanı Devlet Giray Han'ın, el altından propaganda yaptırması sebebiyle hoşnutsuzluk belirdiğine dair kanaat vardır.[2]

Kırım Hanı'nın projeyi istememesinin yanı sıra Rusya Çarlığı'nın bu projeyi önlemek için yaptığı saldırılar ve mevsimin kışa dönmesi kanal kazısını yavaşlattı. Sonunda Kırım Hanı, Kasım Paşa'nın kanal işini bırakıp doğrudan Astrahan üzerine yürümesi konusunda II. Selim'i ikna etti. Böylece kanal projesi yarım kaldı.

Astarhan seferi de Kasım Paşa'nın geri çekilme emri vermesi ile sonuçsuz kalmış; Osmanlı Kırım ordusu geri çekilme sırasında çöllerde ve bataklıklarda telef olmuştur. Bu arada mühimmat ve erzak depolanan Azak kalesi, isyancı Yeniçeriler tarafından barut deposunun patlatılmasıyla yerle yeksan edildi. Korkunç İvan, Volga'nın ortasındaki bir adaya Yeni Astrahan'ı kurdu.[2]

Böylece, çok büyük gayret ve masraflarla girişilen Don-Volga Kanalı Projesi ve Astarhan seferi 1699 yılında tamamlandı.

İtirazlar ve Raporlar

Akdes Nimet Kurat 1569 yılında gerçekleştirilmek istenilen ve yaklaşık üçte birinin kazıldığı iddia edilen Don-Volga Kanal Projesi'nin aslında kazı işlemlerinin daha başlamadan bittiğini ve bunu rus elçi raporlarına dayandırdığını söylemektedir.[4]

Kanal ile uğraşıldığı zamanın 3 ay değil 15 gün olduğunu ve bu zaman içerisinde kazı işleriyle değil gemilerin karadan yürütülmesine teşebbüs edildiğini fakat imkansızlıklar yüzünden başarısız sonuçlandığını söylemektedir.

Rus elçi S. Malytsev'in sunduğu raporda Don'un Volga'ya bağlandığı yerde iki hafta kaldığını, Türklerin kazmayı ve kadırgaları sürüklemeyi denediklerini fakat güçlerinin yetmediğini açıklamaktadır. Bununla birlikte Türklerin küfürler ederek komutanlarının yanlarına gelip: "Sen, Don ile Volga nehirlerini bir yere akıtmanın mümkün olduğunu söylemiştin ve şimdi bu söylediklerinin de yalan olduğunu gördük. Bütün Türk yurdunun 100 yılda bunu yapması imkansızdır. Padişahımızı zarara soktun ve bizi rezil ettin" dediklerini raporda aktarmaktadır.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b İnalcık, Halil (1948), "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)", Belleten C.12 Say.349-402.
  2. ^ a b c d e Hür, Ayşe. "Beş asırlık hülya: Karadeniz-Marmara izdivacı". www.radikal.com.tr. Radikal gazetesi, 19 Temmuz 2015. 8 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2016. 
  3. ^ a b c d Özcan, Emine Sonnur. "Asya'dan Afrika'ya Osmanlı'nın 16. yüzyıl Kanal Projeleri" (PDF). TÜBİTAK Bilim ve Teknik dergisi, Kasım 2013. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2016. 
  4. ^ Kurat, Akdes Nimet (1966) Türkiye ve İdil Boyu. 1569 Astrahan Seferi. Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII Yüzyıl Osmanlı Rus Münasebetleri - Sayfa: 18-20
  5. ^ İlyas Kamalov (2011) Rus Elçi Raporlarında Astrahan Seferi - Sayfa: 77

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sokollu Mehmed Paşa</span> 36. Osmanlı sadrazamı

Sokollu veya Sokullu Mehmed Paşa, I. Süleyman döneminde Osmanlı donanmasının Kaptan-ı Deryalığı ve yine I. Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde 14 yıl Osmanlı Devleti'nin sadrazamlığını yapmış Osmanlı devlet adamıdır. I. Süleyman'ın son sadrazamı olmuştur. Hem Osmanlı İmparatorluğu'nun zirvede bulunduğu dönemi simgelemesi itibarıyla hem de icraatları, projeleri ve kişiliği sayesinde en önemli Osmanlı sadrazamlarından biri kabul edilir. II. Selim'in damadı ve Esmehan Sultan'ın eşidir.

<span class="mw-page-title-main">II. Selim</span> 11. Osmanlı padişahı (1566–1574)

II. Selim, Sarı Selim veya Sarhoş Selim, 11. Osmanlı padişahı ve 90. İslâm halîfesidir. Kânûnî Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’ın oğludur. Kardeşi Bayezid’e karşı Konya’da yapılan ve tarihte Konya Şehzâdeler Muharebesi olarak yer edinen savaşı kazanarak, babasının desteğini aldı. Babasının ölümü üzerine, hayattaki tek oğlu olarak 24 Eylül 1566 tarihinde on birinci padişah olarak tahta geçti. Padişahlığı sırasındaki ilk sefer batı yönlü yapıldı. Ülke sınırları Orta Avrupa’ya kadar genişledi. Kıbrıs, Tunus, Yemen ve Fas kayıtsız şartsız teslim olanlar arasındaydı. Ülkesinin denizlerde de egemenliğini genişleterek, deniz egemenliğine önem verdi.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu yükselme dönemi</span> Osmanlı İmparatorluğunun altın çağı olarak kabul edilen tarihî dönem (1453–1683)

Osmanlı İmparatorluğu yükselme dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş döneminden (1299-1453) sonra geldiği kabul edilen dönemdir. 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul'un Fethi ile başladığı kabul edilen bu olgunluk döneminin ne zaman sona erdiğiyle ilgili farklı görüşler bulunmaktadır. Osmanlı aydını Kâtip Çelebi, imparatorluğun bu döneminin 1593'te Celâlîlerin ortaya çıkmasına kadar sürdüğünü belirtirken, Naîmâ ise 1683'teki Viyana bozgununu bu dönemin bitişi ve yeni bir dönemin başlangıcı olarak ilan eder.

Kara Ahmed Paşa,, Kanuni Sultan Süleyman döneminde 6 Ekim 1553 ile 28 Eylül 1555 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. I. Selim'in en küçük kızı ve Kanuni Sultan Süleyman'ın en küçük kız kardeşi Fatma Sultan'ın eşidir.

<span class="mw-page-title-main">Azak Denizi</span> Karadenizin Kuzeydoğusunda bulunan bir içdeniz

Azak Denizi, Karadeniz'in kuzeydoğusunda yer alan ve Kerç Boğazı ile Karadeniz'e bağlanan Rusya ve Ukrayna arasındaki bir iç denizdir. Yüzölçümü 37.700 km² olan Azak Denizinin uzunluğu 240 km genişliği ise 135 km olup kıyıları alçaktır. Don ve Kuban nehirleri bu denize dökülür. Bu büyük nehirlerin ilave etkisiyle tuzluluk derecesi düşük olan Azak Denizi, Aralık ayından Mart ayına kadar donar. Bol miktarda balık bulunan bu denizde kışın buzlar delinerek balık avlanır.

<span class="mw-page-title-main">Zigetvar Kuşatması</span> 1566da Zigetvar Kalesinin Osmanlı güçlerince fethedilmesiyle sonuçlanan kuşatma

Zigetvar Kuşatması, 1566 yılında Zigetvar kalesinin Osmanlı güçlerince fethedilmesiyle sonuçlanan kuşatma ve Kanuni Sultan Süleyman'ın son seferidir.

<span class="mw-page-title-main">Astrahan Hanlığı</span> Eski bir Türk hanlığı.

Astrahan Hanlığı, Altın Orda'nın yıkılmasından sonra başkenti Astrahan olmak üzere Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin ulusuna bağlı Toka Temür sülalesinden Kasım Han tarafından kurulmuş ve 1466-1554 yılları arasında hüküm sürmüş bir Türk hanlığıdır. Zaman zaman Kırım Hanlığı vasıtasıyla Osmanlı Devleti'nin nüfuz alanına girmiştir. Astrahan Hanlığı'nın arazisi batıda Kuban ve Don nehrine, doğuda Nogay Orda'sı ile sınırdı. Güneyde Terek Nehri'ne, kuzeyde ise Volga ile Don nehrinin arasında uzanmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı-Kutsal İttifak savaşları</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Kutsal İttifak (Habsburg İmparatorluğu, Polonya-Litvanya, Venedik, Rusya) arasında yapılan ve ittifakın zaferiyle sona eren bir dizi savaş (1683-1699)

Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları (1683-1699), Osmanlıların II. Viyana Kuşatması'nda başarısızlığa uğramasından cesaret alan bir grup Avrupa ülkesinin Kutsal İttifak adı altında birleşip Osmanlılara karşı giriştikleri ve bu ülkelerin Macaristan, Ukrayna ve Dalmaçya'da hâkimiyet kurup Balkanlar'daki Osmanlı hâkimiyetine büyük darbe vurmaları ile sonuçlanmış bir savaşlar dizisidir. Osmanlı tarihinde Felaket Seneleri veya Küçük Kıyamet olarak da geçer. Avrupa tarihinde ise genelde Büyük Türk Savaşı olarak bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">Lala Mustafa Paşa</span> 38. Osmanlı sadrazamı

Lala Mustafa Paşa, III. Murad saltanatında 28 Nisan 1580 ile 7 Ağustos 1580 tarihleri arasında üç ay dokuz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Murtaza Paşa, 17. yüzyıl'ın ikinci yarısında görev yapmış ünlü bir Osmanlı paşasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Volga-Don Kanalı</span>

Volga-Don Kanalı, İdil Nehri ile Don Nehri'ni en kısa mesafe ile bağlayan kanal.

<span class="mw-page-title-main">Azak Kalesi</span>

Azak Kalesi, Azak Denizi'nde Don Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü noktada kurulan, 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlı Devleti ve Rusya Çarlığı arasında birçok mücadeleye sahne olmuş kale. Günümüzde kalenin kalıntısı Rusya'nın Rostov Oblastı'na bağlı Azak şehrinin limanın güneyinde ve şehir merkezi olan Petrovskaya Meydanı'nın kuzeybatısında bulunmaktadır. Azak şehri de yanı başındaki Rostov-na-Donu şehrinin ve limanının gelişmesiyle geçmişteki önemini yitirmiştir.

Astrahan Seferi, Osmanlı Devleti ve Osmanlı Devleti'ne bağlı olan Kırım Hanlığı'nın 1556 yılında Rusya'nın eline geçen Astrahan Hanlığı'nı geri almak için Astrahan ve Azak bölgeleri üzerine düzenledikleri seferdir.

<span class="mw-page-title-main">I. Devlet Giray</span>

I. Devlet Giray Han, 1551-1577 yılları hüküm süren Kırım hanıdır. I. Devlet Giray döneminde Kırım Hanlığı Osmanlı ile birlikte yükseliş devrini yaşadı. Temel siyasetini Moskova merkezli bir gelişme politikası izleyen Rusların Karadeniz'e inmelerine karşı mücadele oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Azak</span> Rusyada şehir

Azak Rusya'nın Rostov Oblastı'na bağlı il ve ilin merkezi şehir. Coğrafi konumu nedeniyle değerli olan Azak Kalesi ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Sakarya Nehir Taşımacılığı Projesi</span>

Sakarya Nehir Taşımacılığı Projesi, Sakarya Nehrini Sapanca Gölüne, gölü de İzmit körfezine bağlama projesi. Proje ile ucuz ulaşım türü olan nehir ulaşımını geliştirmek, iç bölgeleri denizlere bağlamak, günümüz için yoğunlaşan İstanbul boğazı trafiğini rahatlatmak temel hedeflerdendir.

Silahdar Damat Dimetokalı Mehmed Paşa I. Mahmud saltanatında 9 Ocak 1736 - 6 Ağustos, 1737 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamı.

<span class="mw-page-title-main">Hotin Kuşatması (1769)</span>

Hotin Kuşatması, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda evre.

<span class="mw-page-title-main">Azak Seferi (1641-1642)</span>

Azak Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kazaklar ve Rusya Çarlığı ile askerî mücadelelerinde evre.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.