Domuzlar Körfezi Çıkarması
| Domuzlar Körfezi çıkarması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Soğuk Savaş | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Küba |  ABD  FRD | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
Fidel Castro José Ramón Fernández Juan Almeida Bosque Che Guevara Raul Castro Efigenio Ameijeiras |  John F. Kennedy Pepe San Román Erneido Oliva | ||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||
 Küba Devrimci Silahlı Kuvvetleri | 2506. Tugay CIA | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 25,000 Küba Ordusu 200,000 milis[1] 9,000 silahlı polis[1] | 1,500 asker 8 B-26 bombardıman uçağı | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Küba Ordusu: 176 ölü 300+ yaralı | 118 ölü 360 yaralı 1,202 esir | ||||||||
| ABD'nin rejim değişikliği için müdahaleleri |
|---|
Domuzlar Körfezi Çıkarması, 1961 yılında ABD´nin desteğini arkasına alan sürgündeki Kübalıların, Fidel Castro rejimini yıkmak için gerçekleştirdikleri başarısız işgal girişimi. Adını, çıkarmanın yapıldığı körfez olan Playa Giron'dan almıştır.
Nedenleri
Kübalı devrimci Fidel Castro, ABD'nin desteklediği[2] Batista diktatörlüğünü 1959'da devirdiği zaman, ülkedeki tüm kumarhane ve genelevleri kapattı, ekonomiyi millileştirdi. Bu, mafya ile United Fruit Company,[3] ITT, Shell gibi birçok çokuluslu ve ABD şirketini çok kârlı bir birliktelikten yoksun bıraktı. ABD cephesinde ise, en iyi arkadaşı ve iş adamı Charles Rebozo[4] ve diğerleri üzerinden mafyayla uzun zamandan beri bağlar kurmuş olan Başkan Yardımcısı Richard Nixon, CIA[5] ile birlikte Castro'yu saf dışı bırakmak için gizli planlar yapmaya başladı. Bu planlardan başkan Eisenhower'ın da haberi bulunmaktaydı.[6] Nixon'ın yerine John Fitzgerald Kennedy (JFK) başkan seçilince, hakkında ciddi endişe duyduğu Domuzlar Körfezi'nden Küba'yı işgal etme operasyonunu devraldı.
İşgal
İşgal öncesi durum
Küba silahlı kuvvetlerinin durumu
Küba hükûmetinin savaş planı tartışmaya açıktır. Küba devlet arşivlerinde Fidel Castro'nun stratejiyi belirlediğinden bahsedilir. Merkezde Santa Clara'daki ordu birliklerinin başında Binbaşı Juan Almeida vardı. Önceden Fidel Castro'nun özel muhafız birliğine komuta eden Orlando Rodriguez Puerta Matanzas'daki birliklerden sorumluydu. Efigenio Ameijeiras Devrimci Ulusal Polis teşkilatının başındaydı. Ramiro Valdes ise İçişleri Bakanıydı.
Küba silahlı kuvvetleri arasındaki Sovyet danışmanlar
Küba'da daha çok Doğu Bloku ülkelerinden gelen danışmanlar bulunmaktaydı. Bu danışmanlar özellikle II. Dünya Savaşı sırasında Sovyet Ordularında bulunmuş ve savaşmış kişilerdi. Bunlardan en tanınanları İspanya İç Savaşı'nda da savaşmış olan İspanyol komünist lider Francisco Ciutat de Miguel, Enrique Lister ve Alberto Bayo idi. Ayrıca iki Sovyet gizli servisi KGB albayı Vadim Koçergin ve Victor Simanov'un bu dönemde adada olduğu bilinmektedir.
Küba’daki direniş
Küba Devriminin 1959 yılı Ocak ayının başında başarı kazanmasından sonra özellikle Escambray Dağlarında karşı-devrimci silahlı gruplar bulunuyordu. Bu gruplara karşı verilen savaş 1965 yılına dek sürmüştür. Domuzlar Körfezi Çıkarması döneminde CIA bu grupları desteklese de işgal planının bir parçası değillerdi.
İşgal öncesi saldırılar
Havaalanlarına saldırı (15 Nisan)
15 Nisan 1961 günü sabah saatlerinde sekiz Douglas B-26B Invader bombardıman uçağı üç grup halinde havalanarak Havana ve Santiago de Cuba'daki havaalanlarına saldırdı. B-26 uçakları CIA tarafından özel olarak hazırlanmış ve Küba hükûmetine ait Küba Hava Kuvvetleri renklerine boyanmıştı.[7] Uçaklar bombaların yanı sıra roket ve makinalı tüfeklerle donatılmıştır. Uçaklar Nikaragua'daki Puerto Cabezas üssünden havalandıktan sonra adaya saldıracaktır. Saldırı sonucu sınırlı sayıda yerdeki uçak hasar görecek, buna karşılık olarak yerden açılan uçaksavar ateşi uçaklara hasar verse de bunları düşüremeyecektir.
Saldırılardan hemen sonra Küba Dışişleri Bakanı Raul Roa Birleşmiş Milletlerde saldırıdan ötürü ABD'yi suçlayacaktır. Birleşmiş Milletlerdeki ABD temsilcisi Adlai Stevenson ABD silahlı kuvvetlerinin hiçbir şekilde böyle bir saldırıya karışmadıklarını iddia etse de saldırıyı gerçekleştiren uçakların Miami'deki askeri havaalanında çekilmiş fotoğraflarıyla yüzleştirilince geri adım atacaktır. Bu yüzleşmeden sonra ABD Başkanı Kennedy, doğrudan ABD müdahalesi anlamına gelecek olan ve CIA tarafından önceden planlanan diğer hava saldırılarını iptal etmek zorunda kalacaktır.
Savaş provası(16 Nisan)
16 Nisan günü Merardo Leon, Jose Leon ve 14 arkadaşı Las Villas eyaletindeki Las Deilicias'da silahlı ayaklanma başlatsalar da başarılı olamayacak ve sadece dördü kurtulacaktır. 17 Nisanda ise Castro'ya karşı kırdaki direnişin lideri Osvaldo Ramirez Aromas de Velazquez'de yakalanacak ve derhal idam edilecektir. CIA çıkarmayla uğraştığı sırada bu ayaklanma girişimlerinden haberdar değildir.
16 Nisan günü ise CIA destekli 2506.Tugay olarak adlandırılan çıkarma birlikleri yola çıkar. Nikaragua'dan yola çıkan filo beş adet 2400 ton ağırlığındaki ticari gemiden oluşur. Dört tanesi; Houston, Río Escondido, Caribe ve Atlántico 1400 asker ve mühimmat taşırken, beşinci gemi Lake Charles destek birlikleri ve malzemelerini taşımaktadır. Gemiler Liberya bandıralı olarak adaya yaklaşır. Gemiler gözle görülemeyecek uzaklıktan Birleşik Devletler destroyerleri USS Bache, USS Beale, USS Conway, USS Cony, USS Eaton, USS Murray, USS Waller tarafından korunmakta ve takip edilmektedir. Cayman Adalarında ise bir görev kuvveti oluşturulmuş ve USS Essex uçak gemisi hazır halde bekletilmiştir. Ayrıca burada USS Hank, USS John W. Weeks, USS Purdy, USS Wren destroyerleriyle USS Cobbler ve USS Threadfin denizaltıları da hazır beklemektedir.
İşgal
İşgal günü (17 Nisan)
17 Nisan günü gece yarısı iki CIA çıkarma gemisi Blagar ve Barbara J Küba'nın güney sahilindeki Domuzlar Körfezine (Bahia de Cochinos) girdi. Gemilerde CIA operasyon subaylarının yanı sıra balıkadam ekipleri ve bomba uzmanları bulunmaktaydı. Bu gemileri dört ticari yük gemisi (Houston, Río Escondido, Caribe, Atlántico) izliyordu. Gemilerde kendilerine 2506.Tugay diyen toplam 1300 silahlı Kübalı sürgün asker bulunmaktaydı. Gemilerde ve çıkarma gemilerinde çok sayıda mühimmatın yanı sıra tanklar da bulunmaktaydı. Saat 01:00 sularında operasyonun komuta merkezini oluşturan Blagar gemisi sahile çıkış operasyonunu başlatır. Önce balıkadamlar botlarla olmak üzere diğer askerler küçük çıkarma gemileriyle kumsala çıkmaya başlarlar. Çıkarma işlemi motor aksaklıkları ve görülmeyen mercan kayalıklarının engel olması sebebiyle başarıyla yürütülemez. Sahilde devriye gezen yaklaşık 50 sayıdaki Kübalı milis radyoyla Küba Silahlı Kuvvetlerine haber vererek alarm verilmesini sağlayacaklardır. Sahile ilk çıkan düzenli birlikler karşısında ilk olarak bu milisler çatışmaya başlar milislerin direnişi 2 saatten fazla sürer daha fazla direnemeyen milisler güvenli bölgeye çekilir.
Sabah 06.30' gelindiğinde Küba Hava Kuvvetlerine bağlı Sea Fury, B-26 ve T-33 jetleri hala Kübalı sürgün askerleri indirmekte olan çıkarma gemilerine saldırıya başlar. Saat 06.50'ye gelindiğinde Larga Plajının 8 km güneyinde Houston gemisi hava saldırısından ötürü ağır hasar alacak ve gemi kaptanı Luis Morse gemiyi bilinçli bir şekilde karaya oturtur. Gemiden 270 asker karaya çıkmış olsa da 180 asker ya boğulmuş ya da karaya çıkamamıştır. Saat 07.00'de ise Kübalı sürgünlere ait iki adet B-26 uçağı[8] Küba sahil güvenlik gemisi El Baire'yi Pines Adası yakınlarında batırır. Bu uçaklar daha sonra sahile gelen Küba Silahlı Kuvvetlerine bağlı piyade askerlerine saldırmak ve çıkarma yapan gemilere hava desteği sağlamak üzere Domuzlar Körfezi'ne doğru uçarlar. Saat 07.30'da ise Kübalı sürgünlere ait beş adet C-46 ve bir adet C-54 nakliye uçağı sayesinde 177 paraşütçü Kübalı sürgün askeri çıkarma bölgesinin üzerinde paraşütle atlayarak operasyona dahil olur. Paraşütle atılan ağır ekipman ve silahların bir kısmı bataklığa düştüğü için bu birlik esas amacı olan çıkarma bölgesine gelen anayolu kapatma görevini başaramayacaktır. Ancak buna rağmen çıkarma bölgesine gelen yollarda önemli mevziler iki gün boyunca bu birlikler ve destek birliklerince tutulacaktır. Saat 09:00 sıralarından diğer bölgelerden gelmekte olan Küba askerî birlikleri ve milisler Covadonga ve Yaguaramas'a ulaştı. Gün boyunca bölgeye tank ve zırhlı birlikler de kamyonlar ve tırlarla sevk edildi.[9] 09:30 sularında ise Sea Fury ile T-33 hava saldırısına maruz kalan Rio Escondido güverteye isabet eden füzelerden dolayı havaya uçacak ve batacaktır.
Havada savaş uçaklarının savaşı sürerken öğlene doğru Matanzas Harp Okulu öğrencilerinden oluşan birlikler Palpite'yi yeniden ele geçirecek ve Larga sahiline doğru ilerlemeye başlayacaktır. Ancak bu birliklere özellikle sürgün birliklerine ait B-26 bombardıman uçakları büyük zayiat verdirecektir. Hava kararırken diğer Küba birlikleri de Covadonga'dan güneye, San Blas'a doğru ve Cienfuegos'da Giron'a doğru ilerlemektedir. Ancak bu birlikler ağır silahlar ve zırhlı birlik desteğinden yoksundur. Gün boyunca sürgün birliklerine ait üç adet B-26 bombardıman uçağı Küba Hava Kuvvetlerine bağlı T-33 savaş uçaklarınca düşürülmüştür. Savaş pilotlarından bir tanesi bölgedeki ABD savaş gemisi USS Murray tarafından kurtarılacak, iki tanesi ise Nikaragua topraklarına zorunlu iniş yapacaktır. Akşama doğru saat 16:00'da Fidel Castro bölgeye bizzat gelerek cephe komutanı olarak atanan Jose Ramon Fernandez'e katılır. Gece saat 21:00'de San Antonio de Los Baños Havaalanına üç adet B-26 tarafından yapılan saldırı başarısız olur. Yoğun uçaksavar ateşi ve kötü hava bu görevin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açar.
Çıkarma günü +1 (18 Nisan)
Sabah 10:30 sularında zırhlı birliklerin desteğiyle ilerleyen Kübalı asker ve milisler Larga sahilini ele geçirdi. Sürgün kuvvetleri Giron tarafında doğru çekildi. Gün içinde sürgün kuvvetleri Covadonga ve Yaguaramas yolları üzerinden San Blas'a çekildiler. Bu süre zarfında Castro ve Fernandez cepheyi oraya kaydırmışlardı. Akşam 17:00 sıralarında sürgünlere ait altı B-26 bombardıman uçağı bölgeye destek getiren konvoya saldırdı ve ağır zayiat verdirdi. Saldırıyı gerçekleştiren altı pilottan ikisi CIA görevlisidir. Cepheye asker ve zırhlı birlikleri taşıyan konvoy daha sonra yeniden yola devam edecek ve Punta Perdiz'e ulaşacaktır.[10]
Çıkarma günü +2 (19 Nisan)
Sürgünlerin gerçekleştireceği son hava saldırısı beş B-26 bombardıman uçağı tarafından icra edildi. Uçaklardan dördü CIA personelince kullanılıyordu. Küba Hava Kuvvetlerine bağlı bir Sea Fury ve iki T-33 uçağı bombardıman uçaklarından iki tanesini düşürecektir. Düşen uçaklarda dört CIA görevlisi hayatını kaybedecektir. Diğer yandan çıkarma birliklerine mühimmat sağlamak üzere yola çıkan C-46 uçaklarından bir tanesi sürgünler tarafından işgal edilen Giron havaalanına inerek hem silah ve mühimmat ikmali yapar hem de daha önceden uçağı düşürülen bir sürgün pilotu[11] alarak geri döner. Virginia Jet Filosu'na bağlı Douglas A-4 Skyhawk jetleri ise ABD bayrakları ve işaretleri sökülmüş bir şekilde muharebe bölgesinin üzerinden geçerek hem sürgünlere moral destek sağlıyor hem de Kübalılara gözdağı vermeye çalışıyordu. Bu jetler doğrudan savaşa dahil olmamışlardır. Hava desteği olmayan ve mühimmatı hızla tükenen 2506. Tugay birlikleri kendilerine doğru hızla yaklaşan Küba topçusu, zırhlı birlikleri ve kara ordusu karşısında ilk çıkarma bölgesine doğru çekilirler.[12] Gecenin karanlığından yararlanarak yenilmekte olan sürgünleri alabilmek için körfeze giren USS Santiago ve USS Murray savaş gemileri ise karadan açılan tank ateşi karşısında geri çekilmek zorunda kalırlar.
Çıkarma günü +3 (20 Nisan)
19 Nisan-22 Nisan arasında Douglas A-4 Skyhawk jetleri savaşla ilgili istihbarat toplamak üzere sayısız uçuş gerçekleştirecektir. Cayman Adalarında konuşlu USS Shangri-La uçak gemisine bağlı uçaklar da sayısız keşif uçuşu yapacaktır.[13] 21 Nisan günü ise artık kesin yenilgiye uğramış olan sürgün birliklerinin kılıç artıklarını aramak üzere körfez ve civarını tarayan USS Conway, USS Cony savaş gemileri ve USS Threadfin denizaltısı 30 civarında sürgünü kurtarırlar.[14]
Savaş esirleri
Savaşın ilk günlerinde ele geçen 18 Nisan 1961'de 7 Kübalı sürgün savaşçı ve iki CIA görevlisi (Angus McNair ve Howard Andersen) Pinar del Rio'da infaz edilecektir.[15]
Kübalı sürgün savaşçılarının 1204 tanesi ele geçecektir. Savaş esirleri Havana'ya getirilir. Esirlerin iadesine yönelik görüşmeler verimsiz kalacaktır. 8 Eylül 1961'de 14 savaş esiri Domuzlar Körfezi Çıkarmasından önce Küba'ya gizli şekilde girmek ve adam öldürmek suçlarıyla suçlanırlar. 5 tanesi idam cezasına çarptırılacak, 9 tanesi de 30 yıl hapse mahkûm edilecekti. 29 Mart 1962'de ise 1179 savaş esiri vatan hainliğinden mahkemeye sevk edilir. 7 Nisan 1962'de tümü suçlu bulunup 30 yıla mahkûm edilir. 14 Nisan 1962'de yaralı ve hasta olan 60 tanesi serbest bırakılacak ve ABD'ye gitmelerine izin verilecektir.[16] 21 Aralık 1962 tarihinde ise Küba Başbakanı Fidel Castro ile Amerikalı avukat James B. Donovan arasında esirlere dair bir anlaşma imzalanır. 1113 savaş esiri, özel kuruluşlar tarafından toplanan 53 milyon dolar değerinde gıda ve ilaç karşılığında salıverilecektir. 24 Aralık 1962 günü bazı mahkûmlar Miami'ye uçacak, diğerleri de Africa Pilot isimli gemiyle ayrılır, ayrıca sürgünlerin ailelerinden ayrılmak isteyen 1000 kadar Kübalı da ABD'ye gidecektir. 29 Aralık 1962 günü ABD Başkanı John Kennedy 2506.Tugay gazilerini Miami Florida'da yapılan Orange Bowl amerikan futbol kupa maçından önce yapılan kutlamalarda resmen karşılayacaktır.[17][18] Burada yaptığı konuşmada Kennedy, Castro'nun "ülkeyi yönettiğini ancak halkını yönetemediğini" iddia ederek, 2506. Tugayın sancağının Kübalı sürgünlere "özgür" Havana'da geri verileceğini bildirmiştir.[19][20]
Sonuç
Domuzlar Körfezi olayından sonra da ABD ile Küba arasında ilan edilmemiş savaş hali sürecektir. 1961 yılında ABD Mongoose (Firavunfaresi) Operasyonu adlı harekâtı başlatarak adayı işgal planlarını hayata geçirmeye çalışacak, bunun üzerine Küba Sovyetler Birliğinden işgale karşı savunmak amacıyla füze savunması isteyince Küba Füze Krizi patlak verecektir.[21][22] Ayrıca CIA, Fidel Castro'yu öldürmek için çok sayıda girişimde bulunacaktır.
Siyasi sonuçlar
Başarısız çıkarma girişimi Kennedy yönetimini küçük düşürecek, Castro yönetimini ise ABD'nin ilerideki müdahale girişimlerine karşı tedbirli olmaya itecektir. CIA yönetimindeki Allen Dulles ve ekibi görevden alınmıştır. ABD yönetimini darbeyle olan bağları uzun süre gizli tutulacaktır. 1961 Ağustosunda OAS örgütünün Uruguay'daki toplantısına katılan dönemin Küba Ekonomi Bakanı Ernesto Che Guevara Beyaz Saray'da görev yapan genç sekreter Richard Goodwin aracılığıyla Kennedy'e bir not gönderir: “Domuzlar Körfezi için teşekkürler. Çıkarmadan önce devrim zayıftı. Şimdi her zamankinden daha güçlü.”[23]
İşgalin mirası
Çıkarma ile ilgili yapılan değerlendirmelerde Domuzlar Körfezinden sonra Castro'nun daha popüler olduğu ve adada uyguladığı ekonomik siyasete olan desteğin arttığı belirtilir. Castro, ilk B-26 bombardımanlarından sonra Küba Devriminin Marksist-Leninist olduğunu açıklayacaktır. Çıkarma girişiminden sonra Küba Sovyetler Birliği ile yakınlaşacak ve bir buçuk yıl sonra Küba Füze Krizi yaşanacaktır. Castro iktidara geldiğinden sonra hep teorik düzeyde olan ABD işgal tehdidinin gerçekleşebildiğini gördüğünden dolayı ülke güvenliğini sağlamak için füzelerin adada konuşlanmasına müsaade edecektir. Küba'da hala halkın olası bir işgale hazırlıklı olması için “Ulusal Savunma Günü” kapsamında tatbikatlar yapılmaktadır.
Zaferin anısına Domuzlar Körfezi Nişanı verilmeye başlanmıştır. İlk nişan uzaya çıkan ilk insan olan Sovyet kozmonot Yuri Gagarin'e verilmiştir.[24]
Domuzlar Körfezinde mağlup olan sürgün Kübalılar ise CIA ve ABD Ordusuna bağlı kalacaklardır. Vietnam Savaşında görev yapan 6 albay, 19 yarbay bu askerlerdendir, ayrıca çoğu ABD'de kirli işlere bulaşacaktır. Watergate Skandalına adı karışanlar arasında eski 2506.Tugay üyeleri de bulunmaktadır.[25]
Popüler kültüre etkileri
Domuzlar Körfezi Çıkarması Hollywood yapımı 2006 tarihli Kirli Sırlar filmine konu olmuştur. Popüler video oyunu Call of Duty: Black Ops'da da bu konu işlenmiştir. 2003 yapımı 100 Yılın İtirafları adlı belgeselde işlenmektedir. Ayrıca Oliver Stone'un yönetmenliğini yaptığı JFK filminde de konuya birçok gönderme vardır.
Günümüzde Playa Giron
Çıkarma sırasında küçük bir köy olan Giron bugün oldukça gelişmiştir. Şu sıralarda bölgede oturanlardan çok azı çıkarma zamanındandır. Giron'un etrafındaki anayollarda o dönemde ölenlere ait anıtlara rastlamak mümkündür. Çıkarma sonrasında sürgün Kübalıların teslim olmalarını gösteren çok sayıda büyük sokak resmi bulunmaktadır. Giron'un girişinde ise Fidel Castro'nun Domuzlar Körfezi ile ilgil söylediği ünlü sözü olan “Yanki emperyalizminin ilk yenilgisi” yazılıdır. Ayrıca çıkarmanın yapıldığı yerde küçük bir müzede çıkarma anına ait resim, fotoğraf, haritalar savaşta ölenlerin fotoğrafları sergilenmektedir. Müzenin bahçesinde ise savaşta kullanılan uçak ve ekipman sergilenmektedir. Küba'nın çeşitli yerlerinde de ABD tarafından finanse edilen paralı askerlerin yenildiği afişler sıklıkla görülebilir.
Kaynakça
- ^ a b FRUS X, documents 19, 24, 35, 245, 271.
- ^ "Havana'daki ABD Elçisi Earl E.T. Smith ile Batista arasındaki ilişki için bakınız". 23 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ "Bugünkü Chiquita markasının öncülü olan firma özellikle Latin Amerika'da çok yaygın bir şekilde ve adeta bir devlet gibi örgütlenmiştir.Latin Amerikalı yazarlar Eduardo Galeano, Gabriel García Márquez ve Pablo Neruda eserlerinde şirketi yermişlerdir". 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ "Nixon ile Rebozo arasında çok samimi ilişkiler vardı ancak Küba göçmeni olan Rebozo'nun doğrudan çıkarma planlarına katıldığına dair bilgi yoktur 10 Mayıs 1998 Washington Post". 26 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ "Domuzlar Körfezine çıkan askerlerin sonraki hayatlarına dair haber South Florida Sun Sentinel 26 Mart 2007". 16 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ "İngilizce Wikipedia Bay of Pigs Invasion maddesi". 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ Latin Amerika Havacılık Tarihi Derneği sayfası[]
- ^ "New York Times haberi 17 Nisan 1961". 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2009.
- ^ Rodriguez, Juan Carlos. 1999. Bay of Pigs and the CIA. Ocean Press Melbourne. ISBN 1-875284-98-2
- ^ Ferrer, Edward, 1982, Operation Puma: The Air Battle of the Bay of Pigs, International Aviation Consultants ISBN 0-9609000-0-4
- ^ "Matias Farias'ın uçağı 17 Nisan günü vurularak düşürülmüştür". 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.
- ^ Lynch, Grayston, 2000, Decision for Disaster: Betrayal at the Bay of Pigs, Potomac Books ISBN 1-57488-237-6
- ^ Wyden, Peter, 1979, Bay of Pigs - The Untold Story. Simon and Schuster, New York, ISBN 0-671-24006-4
- ^ "ABD Dışişleri Bakanlığı arşivleri". 26 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2009.
- ^ Corzo, Pedro, 2003, Cuba Cronología de la lucha contra el totalitarismo, Ediciones Memorias, Miami ISBN 1-890829-24-2
- ^ Szulc, Tad, 1986, Fidel - A Critical Portrait, Hutchinson, ISBN 0-09-172602-6
- ^ Johnson, Haynes, 1964, The Bay of Pigs: The Leaders' Story of Brigade 2506, New York, ISBN 0-393-04263-4
- ^ http://www.jfklibrary.org/Historical+Resources/JFK+in+History/JFK+and+the+Bay+of+Pigs.htm 3 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. JFK Library
- ^ Richard Fagen, Cubans in Exile,Stanford University Press, 1968 ISBN 978-0-8047-0673-5
- ^ "sürgün Kübalılara ait internet sitesi". 8 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2009.
- ^ Krizin sonunda Sovyet ve ABD'nin uzlaştığı maddeler arasında ABD'nin Küba'yı işgal etmekten vazgeçmesi de yer almaktadır.
- ^ "İngilizce Vikipedi Operation Mongoose maddesi". 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009.
- ^ Anderson, Jon Lee ,1997, Che Guevara: Una vida revolucionaria, Barcelona, Anagrama ISBN 84-339-2572-5
- ^ Gagarin’in nişan alması ile ilgili haber 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 24 Nisan 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ Fernandez, Jose Ramon, 2001, Playa Giron/Bay of Pigs: Washington's First Military Defeat in the Americas, Pathfinder ISBN 978-0-87348-925-6
İlgili Filmler
- 'Thirteen Days', (2000) Başlangıç 11 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. F-8 Crusader'in keşif uçuşu 22 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
| Olaylar |
|  |
|---|---|---|
| Kişiler |
| |
| Teori | ||
| Kitaplar |
| |
| Filmler |
| |
| Simgeler |
| |
| Yazarlar |
| |
| Diğer | ||
