İçeriğe atla

Dolu

Başlığın diğer anlamları için Dolu (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Dolu tanecikleri
Çapı yaklaşık 6 cm (2,4 in) olan büyük bir dolu tanesi

Dolu, bir yağış türü. Kule tipi bulutlardaki düşey hava sirkülasyonuna kapılan bulut damlacıklarının bulut içindeki 0 ile -40 derece santigrat seviyelerini geçerken (donma ve erimeler ile) tabaka tabaka büyümesi ile oluşur.

Bulut içinde düşey hava sirkülasyonunu ve yerçekimini yenerek yere düşen dolu taneleri bulut ile yer arasındaki hava sıcaklığından çok fazla etkilenmez. Ama bulut tabanından ayrılan kar kristalleri içinden geçtiği hava tabakasının sıcaklığına göre, kuşbaşı kara, granül şeklindeki kara, sulusepkene, yağmura veya donan yağmura dönüşebilir.

Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donar. Yere doğru inerken hava akımları donmuş yağmur damlalarını bir aşağı bir yukarı sürükleyerek daha büyük buz parçaları hâline getirir. Ağırlaşan buz parçaları yere düşer. Bu hava olayına dolu denir.

Dünyada dolu yağışının en yoğun yaşandığı bölge Kuzey Amerika kıtası, özellikle de Meksika Körfezi'nin kuzey kesimleridir. Bu zamana kadar kaydedilmiş en iri dolu tanesi de Bangladeş'in Gopalganj bölgesine [23°00'K, 89°56'D, rakım: 4 m] düşmüş olup ağırlığı yaklaşık 1 kg'dir. Bu dolu yağışında 92 kişi ölmüştür.

Tanım

Yere ulaşıp dolu oluşturan her fırtına dolu fırtınası denir.[1] Çapı >5 milimetre (0,20 in) olan buz kristali dolu tanesi kabul edilir.[2] Dolu taneleri 15 santimetre (6 in) boyuta ulaşabilir ve 0,5 kg (1,1 lb)'den daha ağır olabilir.[3]

Buz topaklarının aksine, dolu taneleri genellikle katmanlıdır[4] ve düzensiz olabilir ve bir araya toplanabilir. Dolu, ağırlığı yukarı çekişin üstesinden gelip yere düşene kadar güçlü yukarı doğru bir hava hareketiyle havada asılı kalan, bulutta ilerlerken kendi tanesinin üzerine biriken, şeffaf buz veya en az 1 mm (0,039 in) kalınlığındaki şeffaf ve yarı saydam buz katmanlarından oluşur.

Dolu çapı farklılık gösterse de, Amerika Birleşik Devletleri'nde hasara neden olan dolunun ortalama gözlemi 2,5 cm (0,98 in) ile golf topu büyüklüğü olan 4,4 cm (1,75 in) arasındadır.[5] 2 cm (0,79 in) 'den büyük dolu tanelerinin genellikle hasara neden olacak kadar büyük olduğu kabul edilir. Kanada Meteoroloji Servisi, bu büyüklük veya üzerinde dolu beklendiğinde şiddetli fırtına uyarısı yapar.[6] ABD Ulusal Hava Durumu Servisi, Ocak 2010'dan itibaren geçerli olmak üzere 1 in (25 mm) çap eşiğine sahiptir. Bu, önceki 0,75 in (1,9 cm) dolu eşiğinin üzerinde bir artıştır.[7] Diğer ülkelerin doluya karşı yerel duyarlılığına göre farklı eşik değerleri vardır; örneğin üzüm bağları daha küçük dolu tanelerinden olumsuz etkilenebilir. Dolu taneleri, yükselişin ne kadar güçlü olduğuna bağlı olarak çok büyük veya çok küçük olabilir: Daha güçlü bir fırtınadaki daha güçlü yukarı çekişler daha büyük dolu tanelerini havada tutabildiğinden, daha zayıf dolu fırtınaları, daha güçlü dolu fırtınalarına (süper hücreler gibi) göre daha küçük dolu taneleri oluşturur.

Oluşumu

Dolu, güçlü fırtına bulutlarında, özellikle yoğun hava yükselmeleri, çok sıvı su içeriği, büyük dikey genişliği, büyük su damlacıkları olan ve bulut katmanının iyi bir bölümünün donma noktasının altında olduğu yerlerde oluşur 0 °C (32 °F).[2] Bu tür güçlü yükselişler aynı zamanda bir kasırganın varlığını da gösterebilir.[8] Dolu tanelerinin büyüme hızı, daha yüksek irtifa, daha alçak donma bölgeleri ve rüzgar kesmesi gibi faktörlerden etkilenir.[9]

Dolu tanelerinin katmanlı doğası

Dolu şaftı

Kümülonimbüs bulutlarındaki diğer yağışlar gibi dolu da su damlacıkları olarak başlar. Damlacıklar yükseldikçe ve sıcaklık donma noktasının altına indiğinde, süper soğutulmuş su olurlar ve yoğunlaşma çekirdekleri ile temas ettiklerinde donarlar. Büyük bir dolu tanesinin enine kesiti soğan benzeri bir yapı gösterir. Bu, dolu tanesinin ince, beyaz ve opak katmanlarla dönüşümlü olarak kalın ve yarı saydam katmanlardan oluştuğu anlamına gelir. Eski teori, dolu tanelerinin birden fazla alçalma ve yükselmeye maruz kaldığını, nem bölgesine düştüğünü ve yükseldikçe yeniden donduğunu öne sürdü. Bu yukarı ve aşağı hareketin, dolu tanesinin ardışık katmanlarından sorumlu olduğu düşünülüyordu. Teoriye ve saha çalışmasına dayanan yeni araştırmalar, bunun mutlaka doğru olmadığını göstermiştir.

Bastırma ve önleme

Banská Štiavnica, Slovakya'daki eski bir kaledeki dolu topu

Orta Çağ'da, Avrupa'daki insanlar doluyu ve ardından mahsullere verilen zararı önlemek için kilise çanları çalar ve top atarlardı. Bu yaklaşımın güncellenmiş versiyonları modern dolu topları olarak vardır. Bulut tohumlama, II. Dünya Savaşı'ndan sonra dolu tehdidini ortadan kaldırmak için yapıldı,[10] özellikle Sovyetler Birliği'nde roketler ve top mermileri kullanılarak bulutlara gümüş iyodür dağıtılarak dolu fırtınalarından kaynaklanan mahsul hasarında %70-98'lik bir azalmanın sağlandığı iddia edildi.[11][12] Ancak bu etkiler Batı'da yürütülen rastgele çalışmalarda tekrarlanmadı.[13] Dolu önleme programları 1965 ile 2005 yılları arasında 15 ülke tarafından yürütülmüştür.[10][14]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ "Hailstorm". Glossary of Meteorology. American Meteorological Society. 2009. 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2009. 
  2. ^ a b "Hail". Glossary of Meteorology. American Meteorological Society. 2009. 25 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  3. ^ "Aggregate hailstone". National Severe Storms Laboratory, National Oceanic and Atmospheric Administration. 23 Nisan 2007. 10 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  4. ^ "Hail Basics". NOAA National Severe Storms Laboratory (İngilizce). 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024. Hailstones can have layers of clear and cloudy ice if the hailstone encounters different temperature and liquid water content conditions in the thunderstorm. The conditions experienced by the hailstone can change as it passes horizontally across or near an updraft. 
  5. ^ Jewell, Ryan; Brimelow, Julian (17 Ağustos 2004). "P9.5 Evaluation of an Alberta Hail Growth Model Using Severe Hail Proximity Soundings in the United States" (PDF). spc.noaa.gov. 7 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  6. ^ "Severe Thunderstorm criteria". ec.gc.ca. Meteorological Service of Canada, Environment Canada. 3 Kasım 2010. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011. 
  7. ^ "NEW 1 Inch Hail Criteria". noaa.gov. US: National Weather Service, National Oceanic and Atmospheric Administration. 4 Ocak 2010. 7 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011. 
  8. ^ "Hail..." Columbia, South Carolina: National Weather Service Forecast Office. 27 Ocak 2009. 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2009. 
  9. ^ "Forecasting Hail". theweatherprediction.com. 16 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2018. 
  10. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ncar isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  11. ^ Abshaev, M. T.; Abshaev, A. M.; Malkarova, A. M. (22–24 Ekim 2007). "Radar Estimation of Physical Efficiency of Hail Suppression Projects". Antalya, Turkey: 9th WMO Scientific Conference on Weather Modification. ss. 228-231. 
  12. ^ Abshaev, M. T.; Abshaev, A. M.; Malkarova, A. M. (2012). "Estimation of antihail projects efficiency considering the tendency of hail climatology change". WWRP. Cilt 2012–2. Bali, Indonesia: 10th WMO Scientific Conference on Weather Modification. ss. 1-4. 
  13. ^ Federer, B.; Waldvogel, A.; Schmid, W.; Schiesser, H. H.; Hampel, F.; Schweingruber, Marianne; Stahel, W.; Bader, J.; Mezeix, J. F.; Doras, Nadie; d'Aubigny, G.; DerMegreditchian, G.; Vento, D. (7 Temmuz 1986). "Main Results of Grossversuch IV". Journal of Climate and Applied Meteorology. 25 (7). ss. 917-957. Bibcode:1986JApMe..25..917F. doi:10.1175/1520-0450(1986)025<0917:MROGI>2.0.CO;2. JSTOR 26182470. 
  14. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Oliver isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şimşek ve yıldırım</span> doğal olarak meydana gelen elektriksel boşalma

Şimşek ya da çakın, elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Hava durumu</span> atmosferin fiziksel koşulları

Hava durumu ya da kısaca hava, yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Bazen çoğul olarak havalar şeklinde kullanılır. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Bulut</span> serbest bir hava kütlesinde toplanmış, gözle görülebilir su damlacıkları, buz kristalleri veya her ikisinin karışımından oluşan yapı

Bulut, serbest bir hava kütlesinde toplanmış, gözle görülebilir su damlacıkları, buz kristalleri veya her ikisinin karışımından oluşan yapıdır. Bulutlar yer seviyesinden yüksekte bulunur. Yer seviyesinde oluşan sığ bulut katmanları ise sis olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Tropikal siklon</span> hızlı dönerek esen fırtına

Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli, Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km'den fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgârdır.

<span class="mw-page-title-main">Hâl değişimi</span>

Hâl değişimi, bir maddenin moleküller arası potansiyel enerjisinin ısı alarak ya da vererek değişmesi sonucu meydana gelen olay.

<span class="mw-page-title-main">İklim</span> Belirli bir bölgedeki hava koşullarının uzun dönemler boyunca istatistikleri

İklim, bir yerde uzun bir süre boyunca gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgâr, yağış, yağış şekli gibi meteorolojik olayların ortalamasına verilen addır. Hava durumundan farklı olarak iklim, bir yerin meteorolojik olaylarını uzun süreler içinde gözlemler. Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji adı verilir. İklim türleri, sıcaklık ve yağış rejimi gibi durumlara bakılarak sınıflandırılabilir. Ancak günümüzde en çok kullanılan sınıflandırma sistemi, aslen Wladimir Köppen tarafından geliştirilmiş olan Köppen iklim sınıflandırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hortum (meteoroloji)</span> kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgâr türü

Hortum, kümülus bulutları ile bağlantılı olarak silindir şeklinde dönerek gezen bir rüzgâr türüdür. Bu "hortum" bulutlardan yere kadar uzanır ve büyük yıkıcı güce sahip olan bir doğa felaketidir. Hortumlar hakkında bir bilimsel teori ilk olarak 1917 yılında Alfred Wegener tarafından üretilmiştir ve bu teori günümüzde de doğru olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yağmur</span>

Yağmur, atmosferik su buharından yoğunlaşan ve daha sonra yerçekiminin etkisiyle düşen su damlacıklarıdır. Yağmur, su döngüsünün önemli bir bileşenidir ve Dünya'daki tatlı suyun çoğunun birikmesinden sorumludur. Hidroelektrik santralleri, mahsul sulama ve birçok ekosistem türü için uygun koşullar için su sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Yağış</span> havadaki su buğusunun yoğunlaşma sonunda sıvı ya da katı durumda yere düşmesi

Yağış, hava kütlelerinin soğuk bir hava tabakası ile karşılaşarak, soğuk bir yerden geçerek ya da yükselerek soğuması sonucunda içerisindeki su buharının yoğuşarak sıvı veya katı halde yeryüzüne inmesi olayıdır. Plüvyometre adı verilen bir âletle ölçülür. Yıllık yağış miktarı mm, cm ve m olarak, günlük yağış miktarı ise kg/m² ile ifade edilir. Yıllık toplam yağış miktarının bir alanda oluşturduğu yükseklik baz alındığı için uzunluk birimleriyle ifade edilir. Birçok farklı formda meydana gelebilir, bunlar yağmur, kar, graupel, dolu ve sulusepkendir.

<span class="mw-page-title-main">Sis</span> atmosferik olay

Sis, yatay görüş mesafesini 1 km'nin altına düşüren bir hava olayıdır. Stratüs bulutlarının yerde veya yere yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Hava içindeki su buharının yoğuşması veya donarak kristalleşmesi sonucu ortaya çıkan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelir. Görüşü fazla düşürmeyen hafif sise pus denir.

<span class="mw-page-title-main">Meteoroloji uyduları</span>

Meteoroloji uyduları, Dünya'nın çevresindeki bulutların resimlerini çeken, sıcaklık ölçümleri yapan ve bu verileri Dünya'daki merkezlere gönderen uydulardır.

<span class="mw-page-title-main">Kümülonimbus</span>

Kümülonimbus (Cb), kümülüs bulutlarının dikey olarak gelişerek büyümesiyle oluşan konvektif fırtına bulutu. Tabanı 4 km altında bulunur. Kümülonimbus tek başına, gruplar halinde veya soğuk cephe hattı boyunca termodinamik kararsızlığa bağlı olarak cumulus congestus bulutundan gelişebilir.

<span class="mw-page-title-main">Süper hücre</span> atmosferin yukarı seviyelerindeki açısal rüzgâr yön değişiminin fazla olduğu aşırı termodinamik kararsızlığa bağlı olarak dikey rüzgârların fazla olduğu bölgelerde ortaya olan kuvvetli bir oraj biçimi

Süper hücre, atmosferin yukarı seviyelerindeki açısal rüzgâr yön değişiminin fazla olduğu aşırı termodinamik kararsızlığa bağlı olarak dikey rüzgârların fazla olduğu bölgelerde ortaya olan kuvvetli bir oraj biçimidir.

<span class="mw-page-title-main">Oraj</span> şimşek ve gök gürültüsü ile yağmur veya dolu eşliğinde görülen bir hava olayı

Oraj ya da gök gürültülü fırtına, çoğunlukla şimşek ve gök gürültüsü ile yağmur veya dolu eşliğinde görülen bir hava olayı. Meteorolojide İngilizce thunderstorm kavramından oluşturulmuş TS kısaltması ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Atmosfer optiği</span>

Atmosfer optiği Dünya atmosferinin kendine özgü optik özelliklerinin nasıl geniş ölçüde optik olgulara yol açtığını inceler. Gökyüzünün mavi rengi, yüksek frekanstaki mavi güneş ışığını gözlemcinin görüş alanına yönlendiren Rayleigh dağılımının direkt bir sonucudur. Mavi ışık kırmızıdan daha kolay dağılıma uğradığı için güneş kalın bir atmosferden gözlendiğinde kırmızı bir ton alır, bu da gündoğumu veya günbatımında olur. Ek olarak gökyüzündeki parçacıklar farklı renkleri farklı açılarda kırarak akşam veya şafak vaktinde rengarenk parlayan bir gökyüzü meydana getirebilir. Haleler, günbatımı parlaklığı, koronalar, güneş ışınları ve yalancı güneşlerin oluşmasında buz kristallerinden ve diğer parçacıklardan saçılım sorumludur. Bu olgulardaki çeşitlilik parçacık boyut ve geometrilerine bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çisenti</span> çok küçük su damlaları halindeki bir yağış türü

Çisenti ya da çiseleme, çok küçük su damlaları halindeki bir yağış türü. Çoğunlukla 0,2-0,5 mm çapında olan damlacıklar hava akımları nedeniyle bazen uçuyor gibi görünür. Büyük damlalar yağmur damlası, daha küçük olanlar ise genellikle bulut veya sis damlacıklarıdır. Meteorolojik sembolü DZ'dir.

<span class="mw-page-title-main">Yapay yağmur</span>

Yapay yağmur, mevcut buluttan insan müdahalesi ile yağış elde etme yöntemidir. Temel hedef; enerji ihtiyacını karşılamak, kurak bölgelere su temin etmek, sisi dağıtmak, hava olaylarını kontrol altına almaktır. Temeli, yağışa uygun sıcaklıkta olan bulutlara yoğunlaşma çekirdeklerini dışarıdan suni olarak vermektir.

Bulut fiziği, fiziksel işlemlerdeki çalışmalardır ve bu oluşuma, büyümeye ve atmosfer bulutlarının çökelmesine yol açar. Bulutlar sıvı suyu mikroskobik damlacıklar halinde içerir, buzların küçük kristalleri veya ikisi de. Bulut damlacıkları başlangıçta su buharının yoğunluğunun yoğun çekirdeğin üzerinde olmasıyla oluşur aynı zamanda Köhler teorisine göre havanın aşırı doymuşluğu kritik değeri aşar. Kelvin etkisinden dolayı bulut yoğunlaşma çekirdeği bulut damlacıkları formasyonu için gereklidir, eğimli yüzeyden dolayı bu buhar basıncındaki doyma ile tasvir edilebilir. Küçük çapta, aşırı doymuşluk miktarı yoğunlaşmanın çok büyük olması için gereklidir, bu doğal bir şekilde gerçekleşmez. Raoult ilkesi, çözelti nasıl buhar basıncına bağlı bunu tasvir eder. Yüksek konsantrasyonda, bulut damlacıkları küçük olduğunda, çekirdeğin oluşumu dışından küçük olması aşırı doymuşluk gerektirir.

<span class="mw-page-title-main">2005 Azorlar subtropikal fırtınası</span> 4–5 Ekim 2005te Atlas Okyanusunda yaşanmış fırtına

Azorlar subtropikal fırtınası, 2005 Atlantik kasırga mevsiminde, adlandırılacak güce ulaşmış 19. fırtınadır. Ulusal Kasırga Merkezi tarafından subtropikal bir alçak basınç etkinliği olarak değerlendirilen fırtınaya, resmî bir ad konulmamıştır. 4 Ekim tarihinde Atlas Okyanusu'nun doğusundaki bir alçak basınç noktasının subtropikal özellikler sergilemesiyle başlayan fırtına, aynı gün içinde Azorlar üzerinden geçmiş ve ertesi gün ekstratropikal duruma gelmiştir. Herhangi bir maddi hasar ya da can kaybına neden olmayan fırtına, bir soğuk hava kütlesi tarafından yutulmuş; daha sonra İber Yarımadası'nı etkileyen Vince Kasırgası'na dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Dolu topu</span>

Dolu topu,atmosferde dolu tanelerinin oluşumunu bozduğu iddia edilen bir şok dalgası üreticisidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.