İçeriğe atla

Dolma

Biber dolması
Etli biber dolması ve yaprak sarması
Siirt etli dolması

Dolma, Balkan, Güney Kafkasya, Orta Asya, Akdeniz, Ege ve Orta Doğu mutfaklarında yeri olan bir yemek çeşididir. Biber, domates, soğan, patlıcan ve kabak gibi sebzelerden yapılmaktadır. 2017 yılında Azerbaycan'ın "Dolma yapımı ve paylaşımı geleneği" UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerine dahil edilmiştir. Bu geleneğe halen daha Azerbaycan'da rastlanmaktadır.[1] Dolma aynı zamanda geleneksel Irak mutfağının en popüler yemeklerinden biridir ve Irak'ın yöresel yemeği olarak kabul edilir. Dolma, Irak'taki tüm etnik gruplar tarafından tüketilir.[2][3][4]

Etimoloji

Dolma kelimesi Türkçedeki dolmak fiilinden türemiştir.[5] Yunan mutfağında gemista veya tsounidis, İtalyan mutağında ripieni,[6] Hindistan mutfağında dorma,[7] ve Arap ülkelerinde mahshi olarak adlandırılır.[8]

Tarihi

Dolma, yüzyıllardır ilk olarak yapıldığı Orta Doğu mutfağının bir parçasıdır.[9] Her ne kadar "dolma" terimi Osmanlı'nın Topkapı Sarayı mutfağında ortaya çıkmış olsa da, Osmanlı öncesi Arap mutfağında dolma sayılabilecek "etle doldurulmuş patlıcan" tariflerine rastlanmaktadır. Benzer şekilde, Antik Yunanlar tatlandırılmış peynirle doldurulmuş incir yaprağına "thrion" demekteydi.[8]

Dolma, İran'da en azından 17. yüzyıldan beri yapılmaktadır. Nasıreddin Şah'ın 19. yüzyılda yazdığı notlarda doldurulmuş üzüm yaprakları, lahana yaprakları, salatalık, patlıcan, elma ve ayva da dahil olmak üzere çeşitli malzemelerden yapılan dolma tarifleri yer almaktadır. Kaydedilen tariflerde kıyma, sote nane, pirinç ve safran kullanımına da rastlanmaktadır.[10]

Dolmaya aynı zamanda Sefarad Yahudilerinin mutfağında da rastlanmaktadır.[11] Yahudi aile geleneklerinde diğer dolma türlerinde bulunmayan bazı varyasyonlar vardır. Irak Yahudilerinin mutfağındaki tatlı ve ekşi aromalı dolmalar bu varyasyonlardan biridir. Kış aylarında dolma yapımında kullanılan lahana, İran ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki köylülerin temel gıdalardan biriydi ve Balkanlara da yayılmıştı. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yahudiler, dolma yaparken yerel olarak yetiştirilen üzüm yapraklarını kullanmış ve yemeğin Türkçe ismini kabul etmiştir. Doğu Avrupa'daki Yahudiler, koşer etten yapılan çeşitli lahana dolmaları hazırlamıştır. Bu yemeğe Rusçada golubtsy, Ukraynaca holubtsi, Lehçede gołąbki ve Yidiş'te holishkes veya teibel denmektedir. Et pahalı olduğu için bazen pirinç etle karıştırılır. Avrupa'daki Yahudiler bazen pirincin yerine arpa, ekmek veya kaşa kullanmaktadır.[12]

Hindistan mutfağında dolmaya sadece Bengal mutfağında rastlanmaktadır. Bu mutfaktaki en yaygın dolma türü Potoler dormadır.[13]

Çeşitleri

Osmanlı Mutfağındaki Dolma Çeşitleri

  • 15. Yüzyıl dolma çeşitleri: İşkembe dolması (zerbûdil), piyaziyye(soğan dolması), tuffâhiyye (elma dolması)dır.
  • 16. Yüzyıl dolma çeşitleri :Çakal erikli yaprak dolması, havuç dolması, koruklu kabak dolması, körpe bal kabağı dolması, lahana dolması, patlıcan dolmasıdır.
  • 17. Yüzyıl dolma çeşitleri :Balık dolması(uskumru, tekir, mercan, palamut), karpuz dolması, lisan-ı sevr dolmasıdır.
  • 18. Yüzyıl dolma çeşitleri :Ayva dolması, ıspanak dolması, mülebbes dolma, pırasa dolması, şeyhü’l mûîşidir.
  • 19. Yüzyıl dolma çeşitleri :Adi yaprak dolması, ayva yaprağı dolması, bamya dolması, balkabağının bütünce dolması, bütünce lahana dolması, domates dolması, enginar dolması, fındık yaprağı dolması, kaburga dolması, kavun dolması, kuzu dolması, midye dolması, mumbar dolması, patlıcandan Halep dolması, piyazlı kabak, sakız kabağı dolması, şalgam dolması, şirden dolması, taze etli yaprak dolması, tavuk dolması, vişneli yaprak dolması, yalancı balık dolması, yalancı dolma, yalancı patlıcan dolması, yeşilbiber dolmasıdır.[14]

Melceü’t-Tabbâhîn

Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de çok çeşitli dolma tarifleri vardır.[15] Bunlar:

  • Mülebbes Dolma
  • Yalancı Balık Dolması
  • Halep Dolması
  • Yalancı Dolma
  • Vişne Yalancı Dolması
  • Kavun Dolması
  • Piliç veya Tavuk Dolması
  • Midye Dolması
  • Âdi Yaprak Dolması
  • Domates ve Frenk Patlıcanı Dolması
  • Patlıcan Yalancı Dolması
  • Balık Dolması
  • Mumbar ve Şirden

Mükemmel ve Mufassal Aş Ustası

Mükemmel ve Mufassal Aş Ustası'da çok çeşitli dolma tarifleri vardır. Bunlar: Enginar dolması, Soğan dolması, Yeşil biber dolması, Şalgam dolması, Etli kavata dolması, Kırmızı ve yeşil domates dolması, Pırasa dolması, Patlıcan dolması, Sakız kabağı dolması, Asma kabağı dolması, Hıyar dolması, Acur dolması, Asma yaprağı dolması, At kestanesi yaprağı dolması, Pazı yaprağı dolması, Lahana yaprağı dolması, Ebegümeci yaprağı dolması, fındık yaprağı dolmalarıdır.[16]

Dini kutlamalar ve gelenekler

Yahudi ailelerin Simha Tora'da lahana dolması yemesi adettendir.[17]

Süryaniler Lent için etsiz dolma hazırlarlar.[18] Geleneksel malzemeler mevcut olmadığında, Hindistan'ın Batı Bengal kentindeki Ermeni Hristiyan topluluğu Noel'i Anglo-Hint mutfağının yerel bir çeşidi olan potoler dorma ile kutlar.[19] Gemista veya tsounidis adı verilen dolmalar da Yunan mutfağında yaygındır.[20]

Müslüman aileler genellikle Ramazan ayında ve kutsal ayın sonunu kutlayan Ramazan Bayramı kutlamalarında iftar yemeğinin bir parçası olarak dolma servis ederler. Nevruz bayramında büyük tencerelerde dolma hazırlanır.[21]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Dolma making and sharing tradition, a marker of cultural identity 7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. UNESCO Intangible Cultural Heritage.
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2020. 
  4. ^ https://www.123rf.com/photo_59995117_stock-vector-iraqi-cuisine-dolma-or-traditional-cooked-rice-and-meat-wrapped-in-grape-leaves-one-of-the-most-popu.html []
  5. ^ Ayto, John (2013). "Dolmades". The Diner’s Dictionary. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-964024-9. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2018. 
  6. ^ Gosetti Della Salda, Anna (1967). Le ricette regionali italiane (İtalyanca). Milano: Solares. 
  7. ^ Raghuraman, Uma. "Potoler Dolma Recipe (Bengali Style Stuffed Pointed Gourd Curry)". Archana's Kitchen (İngilizce). 29 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  8. ^ a b Perry, Charles Perry (20 Kasım 2014). "Dolma". The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-967733-7. 30 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2018. 
  9. ^ Salloum, Habeeb (28 Şubat 2012). Arabian Nights Cookbook: From Lamb Kebabs to Baba Ghanouj, Delicious Homestyle Arabian Cooking. Tuttle Publishing. ISBN 978-1-4629-0524-9. 
  10. ^ "DOLMA – Encyclopaedia Iranica". 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2018. 
  11. ^ Kittler, Pamela Goyan; Sucher, Kathryn P.; Nelms, Marcia (22 Ağustos 2011). Food and Culture. Cengage Learning. ISBN 978-0-538-73497-4. 
  12. ^ "The Jews, stuffed cabbage and Simchat Torah". Jewish Telegraphic Agency. 7 Ekim 2012. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2018. 
  13. ^ "Potoler Dolma". Indian Recipes (İngilizce). 25 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2019. 
  14. ^ http://www.aykutaybas.com/FileUpload/op412066/File/osmanli_mutfagi_tez_1.pd[]
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2022. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Şubat 2022. 
  17. ^ Howard, Christine (Eylül 2008). "Simchat Torah and the story of Creation". Practical Pre-School. 2008 (92): 9-10. doi:10.12968/prps.2008.1.92.37966. ISSN 1366-610X. 
  18. ^ Albala, Ken. Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. s. 255. ISBN 9781449618117. 
  19. ^ Brummitt, Mark (Aralık 2008). "4th January: 2nd after Christmas Jeremiah 31:7—14". The Expository Times. 120 (3): 135-136. doi:10.1177/0014524608098733. ISSN 0014-5246. 
  20. ^ Davidson, Alan (2014). Jaine, Tom (Ed.). The Oxford companion to food. 3. ed. / ed. by Tom Jaine. Oxford: Oxford Univ. Press. ISBN 978-0-19-967733-7. 
  21. ^ Albala, Ken (2011). Food cultures of the world encyclopedia. Santa Barbara, Calif: Greenwood. ISBN 978-0-313-37626-9. 
Vikikitap
Vikikitap
Vikikitapta bu konu hakkında daha fazla bilgi var:

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meze</span> özellikle içki sofralarında yer verilen küçük ve çeşitli yemek tabakları

Meze Doğu Akdeniz'de ve özellikle Türk mutfağında yer alan bir yiyecek grubudur. Genelde soğuk servis edilir. İspanyol tapası ve İtalyan antipastisine benzer. Ana yemek öncesi aperatif olarak yenildiği gibi, çilingir sofralarının da vazgeçilmez öğesidir.

<span class="mw-page-title-main">Türk mutfağı</span> Türk gastronomi geleneğine dahil bütün yiyecek ve içecekler

Türk mutfağı, Türkiye'nin ulusal mutfağıdır. Orta Asya, Selçuklu ve Beylikler ile Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfağı hem Balkan ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Yalancı dolma</span>

Yalancı dolma Türk mutfağında et kullanmadan yapılan dolmalara verilen ad. Yalancı ve dolma sözcükleri Türkçeden Türkiye'nin birçok komşu ülkelerine de girmiştir. Örneğin, Suriye'de yaprak dolmasına Yalancı adı verilir. Yunancada yaprak dolmasının adı Dolmades'dir. Birçok sebze yalancı dolma için kullanılabilir. Biber, lahana, asma yaprağı, domates ve patlıcan bunların arasında en yaygın olanlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Musakka</span> Türk mutfağının sebze yemeklerinden

Musakka, Genellikle Orta Doğu ve Balkanlar'da yaygın olan, patlıcan veya patates bazlı bir yemektir. Kıymalı varyasyonları da dâhil olmak üzere birçok yerel ve bölgesel varyasyonları vardır.

<span class="mw-page-title-main">Sarma</span> Yiyecek

Âdi yaprak dolması, Sarma, Yaprak sarması ya da Yaprak dolması, bulgur ya da pirinç başta olmak üzere çeşitli iç malzemelerin, genellikle asma yaprağı, beyaz lahana, kara lahana, dut yaprağı veya kiraz yaprağıyla sarılmasıyla yapılan bir yemektir. Osmanlı mutfağı kökenli olup, Osmanlı İmparatorluğu'nun hüküm sürdüğü topraklarda yapılmaktadır. Asma yaprağıyla olanı Nevşehir, Tokat, Ege mutfağına özgü olan Zeytinyağlı sarma ya da kıymalı sarma şeklinde farklı çeşitleri vardır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Ulusal Mutfağı</span> Azerbaycanın ulusal mutfağı

Azerbaycan mutfağı Azerbaycan'ın ulusal mutfağıdır. Avrupa ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Azerbaycan mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Gaziantep mutfağı</span>

Gaziantep (Antep) mutfağı yaklaşık 250 özgün çeşide ev sahipliği yapmaktadır. Et ağırlıklı bir mutfaktır. Gaziantep mutfağı yemek çeşitlerindeki zenginliği dışında kurutulmuş gıdalar ve baharat çeşitliliğiyle de öne çıkmaktadır. Türkiye genelinde birçok restoran başta kırmızı pul biber olmak üzere pek çok malzemeyi Gaziantep şehrinden temin eder. Ayrıca, Türkiye'nin ilk mutfak müzesi Şahinbey'de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ayva dolması</span>

Ayva dolması, Türk mutfağında bir yemektir. Osmanlı mutfağında 16. yüzyıldan beri yapılan dolmalardan biridir. İstanbul mutfağında yapılmaktadır. Nevşehir'de pekmezli ayva dolması ve kıymalı ayva dolması çeşitleri yapılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Midye dolma</span> iç pilavla doldurulmuş midye

Midye dolması, kara veya mavi midyenin pişirildikten sonra iç pilav ile doldurulmasıyla yapılan bir çeşit dolma. Türkiye'nin özellikle Ege ve Marmara Bölgelerinin bazı illerinde yapılır. Özellikle İzmir ilinde meşhurdur.

<span class="mw-page-title-main">Irak mutfağı</span> Vikimedya liste maddesi

Irak mutfağı, Irak'ın ulusal mutfağıdır. Arap kültürünün mirasçısı olan Irak mutfağı Orta Doğu mutfaklarından etkilenmiştir. Ayrıca Irak mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Güney Irak mutfağı, Kuzey Irak mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler. Irak mutfağı ya da Mezopotamya mutfağı uzun bir geçmişe sahiptir yaklaşık 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzde, ırak mutfağı İran, Kürt ve Arap mutfaklarından etkilenmiştir. Kürt ve Arap mutfağı oldukça tutulmakta olup Irak'ın her yerinde şavurma lokantalarından ırak otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilinmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. ırak mutfağı Kürtler ve Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle ırak mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, Lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye mutfağı</span>

Suriye mutfağı, Suriye'nin ulusal mutfağıdır. Arap ve Kürt kültürünün mirasçısı olan Suriye mutfağı Orta Doğu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Suriye mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Güney Suriye mutfağı, Kuzey Suriye mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler. Suriye mutfağı ya da Mezopotamya mutfağı uzun bir geçmişe sahiptir yaklaşık 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. Günümüzde, Suriye mutfağı Kürt ve Arap mutfaklarından etkilenmiştir. Kürt ve Arap mutfağı oldukça tutulmakta olup Suriye'nin her yerinde döner lokantalarından Suriye otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilinmektedir. Fast Foodlar, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Suriye mutfağı Kürtler ve Araplarla binlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlardır, pirinç ve bulgurdur. Bu nedenle ırak mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Mutfağın temel bileşenleri Kebaplar, lahmacunlar, Etli yemekler ve hamurlu tatlılar olup dünyanın her yerinde tanınmakta ve tercih edilmektedir. Fast food tarzı Batı kültürünün de arttığı bu devirlerde, fast-food'la yarışabilir hızlı hazırlanabilen bir mutfaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kosova mutfağı</span>

Kosova mutfağı, Kosova'ya özgü etnik grupların geleneksel yemeklerinden oluşan, Balkan mutfağının bir temsilcisidir. Arnavutluk ile tarihsel ve etnik bağları nedeniyle, Arnavut mutfağından önemli ölçüde etkilenmiş ve diğer Balkan ülkelerinin unsurlarını da benimsemiştir.

Melceü’t-Tabbâhîn (Aşçıların Sığınağı)(ملجأ الطباخين), Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne hocalarından Mehmed Kâmil’in yazdığı ve 1844’te taşbaskı halinde yayımlanan ilk yemek kitabıdır. Çorbalar, kebaplar, et yemekleri, külbastılar, yahniler, köfteler, pilakiler, börekler, sıcak ve soğuk tatlılar, zeytinyağlılar, pilavlar, hoşaflar, şuruplar vs. olmak üzere on iki fasıldan oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sandal sefası</span>

Sandal sefası bir çeşit dolmadır. Kabak dolması, kabak pabucaki ve karnıyarığa benzer.Kavrulmuş kıymanın kabakların içine doldurulması ve üzerinde beşamel sosla fırında pişirilmesi ile yapılır. Sırbistan'da Punjene Tikvice olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Şeyhül mûşî</span>

Şeyhül Mûşî (Şeyhü’l-Mûşî), Osmanlı mutfağında yer alan, bir çeşit dolma türüdür. Kelimenin aslı mahşî veya muhaşşâdır. Zamanla ya da halk arasında “mûşi”ye dönüşmüştür. Anlamı bir sebzenin içini kıyma veya pirinç doldurmaktır. Şıhıl mahşi olarak Gaziantep mutfağında bulunan kızarmış kabakla yapılan bir dolma türü daha vardır.

Yeni Usûl Yemek Kitabı, Osmanlı döneminde yayınlanan yemek kitabıdır. 1880-81 yıllarında, kimliği belirsiz bir yazar tarafından yazılmıştır. 1924 yılında Muammer Mehri tarafından yeniden basılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuru dolma</span>

Kuru dolma, kurutulmuş sebzelerin içerisine bulgur ya da pirinç başta olmak üzere yöresine göre değişen diğer iç malzemeleri konarak yapılan bir yemektir. Zeytinyağlı kuru dolma ya da kıymalı kuru dolma şeklinde farklı çeşitleri vardır.

Şımşıpe,Şırnak mutfağında yer alan, bir çeşit karışık dolma ve sarma yemeğidir. Malzemeleri koyun eti kıyması, pirinç, tuz, karabiber, sıvı yağ, biber, pancar yaprağı, ebegümeci yaprağı, asma yaprağı, soğan, dolma kabağı, patlıcan, dolma biber, domates, sumak, maydanoz, salçadır. Şımşıpe 22.12.2017 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Patlıcan dolması</span>

Patlıcan dolması, patlıcan içerisine bulgur ya da pirinç başta olmak üzere yöresine göre değişen diğer iç malzemeleri konarak yapılan bir yemektir. Zeytinyağlı patlıcan dolması ya da kıymalı patlıcan dolma sı şeklinde farklı çeşitleri vardır.

Yaz dolması bir çeşit dolmadır. Karışık dolma çeşididir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.