İçeriğe atla

Dolin

Hawthorne, Florida yakınlarındaki Şeytan Deliği, ABD.

Dolin karstlaşma sonucu oluşmuş (lapyaların birleşmesiyle), boyutları bölgenin karstik özelliklerine bağlı olarak değişen, kapalı veya yarı açık çukurluklar. Kalkerli arazilerde erime ve çökme sonucu oluşan tava şeklindeki çukurluklardır.

Kelime kökeni

Dolin, Türkçeye Slav kökenli dolina sözcüğünden girmiştir. Dolinlere Türkiye'de yöresel olarak; koyak, tava, kokurdan, alan, dölek gibi isimler verilir. Dünya genelinde sinkhole, swallet, swallow veya sink terimleri kullanılır.[1]

Oluşumları

Kireçtaşlarının kimyasal çözülmesiyle çevresine göre çukurda kalmış alanlardır. Batı ve orta Toroslar'da yaygındır. Birkaç metre derinlik, birkaç metre genişliğe sahiptir. Çoğunlukla genişlikleri fazla, derinlikleri daha azdır.[2] En küçük karstik şekil lapyadır, lapyadan büyüğü dolin, dolinlerin birleşmesi/büyümesiyle oluşanlar Uvala adını alır. En büyükleri ise polyedir.

Türleri

Dolinler genel olarak çözünme ve çökme dolinleri olarak ikiye ayrılırlar. Çökme dolini, donmuş topraklar hariç tüm iklim bölgelerinde görülebilir. Çözünme dolinleri ise buharlaşmadan fazla yağışın olduğu nemli ılıman bölgelerin karstik platolarında görülür. Örneğin; Orta Toroslar'da 140 binden fazla, Dinar Alplerinde 376 binden fazla dolin bulunur.[1]

Çözünme dolinlerinin oluşumu, gelişimi, tipi ve dağılımı üzerinde tektonik çatlaklar etkilidir.[1]

Erime çukurlarından obruk ve dolinin ayrımında çukurun çapı ile derinliği arasındaki oran kullanılır. Derinlik, çap veya uzun eksenin 1/10'undan büyük ise obruk, daha küçükse dolin kabul edilmektedir.[3]

Dolin ile uvala ve polye gibi daha büyük karstik erime çukurları arasında ayrım için kesin bir sınır yoktur. Genellikle çapı 200 m'den küçük olanlar dolin büyük olanlar uvala veya polye olarak adlandırılmaktadır. Sınıflandırmada bir kriter de karstik depresyonun başka bir karstik çukurluk ile birleşmesidir. Başka karstik çukur ile birleşme varsa Uvala, yoksa Dolin olarak isimlendirilir.[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c ÖZTÜRK, Muhammed Zeynel. "Karstik Kapalı Depresyonların (Dolinlerin) Morfometrik Analizleri". jgeography.istanbul.edu.tr. 15 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2018. 
  2. ^ "Dolin". tck.org.tr. 21 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2015. 
  3. ^ a b SAYHAN, Yrd. Doç. Dr. Sencer. "Kırşehir Dolini'nin genetik ve morfometrik özellikleri ile yöre morfolojisi açısından önemi". Türk Coğrafya Dergisi. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Van Gölü</span> Türkiyenin en büyük gölü

Van Gölü, Van ve Bitlis illeri sınırları içerisinde bulunan Nemrut volkanik dağının patlaması sonucu, bölgedeki tektonik çöküntü alanının önünün kapanmasıyla oluşmuş bir volkanik set gölüdür.

<span class="mw-page-title-main">Akdeniz Bölgesi</span> Türkiyenin Akdeniz kıyısındaki coğrafi bölgesi

Akdeniz Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Anadolu'nun güneyinde Akdeniz kıyısı boyunca uzanır. Genişliği 120–180 km arasında değişir. Batı ve kuzey batısında Ege Bölgesi, kuzeyinde İç Anadolu Bölgesi, doğusunda Güneydoğu Anadolu Bölgesi, güneyinde ise Akdeniz bulunur. Güneydoğudan Suriye ile komşudur. Türkiye'nin başka bölgelerinde olduğu gibi Akdeniz Bölgesi'nde de bölge sınırları ile yönetim birimleri olan illerin sınırları tümüyle çakışmaz.

<span class="mw-page-title-main">Moren</span>

Moren veya buzultaş, doğrudan doğruya buzulların ilerlemesi veya gerilemesi sırasında, buzulun taşıyarak oluşturduğu tabakalaşmamış depolara genel olarak verilen bir terimdir. Glasiyal koşullar ve süreçler ile taşınan ya da biriktirilmiş olan malzemenin her tanesine moren adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Karst</span> Çözünür kayaçların oluşturduğu topografik şekil

Karst, tortul kayaçların su ve sıcaklık etkisiyle erimesiyle, aşınması, birikmesi ve taşınması olaylarının görüldüğü; kaya tuzu, jips, kireç taşı ve dolomit gibi çeşitli çözünür taşlar içeren bölge.

<span class="mw-page-title-main">Kireç taşı</span> genellikle mercan, foraminifera ve yumuşakçalar gibi deniz canlılarının iskelet parçalarından oluşan bir karbonat tortul kayaç

Kireç taşı genellikle mercan, foraminifera ve yumuşakçalar gibi deniz canlılarının iskelet parçalarından oluşan bir karbonat tortul kayaçtır. Başlıca maddeleri kalsiyum karbonatın farklı kristal formları olan kalsit ve aragonit minerallerdir. Yakından ilişkili bir kaya, yüksek oranda mineral dolomit içeren dolomittir. Eski USGS yayınlarında, dolomit magnezyum kireç taşı olarak anılırdı, artık magnezyum eksikliği olan dolomitler veya magnezyum açısından zengin kalkerler olarak ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cennet ve Cehennem Çökükleri</span> Mersinde obruk (mağara şeklinde doğal çökük) ve müze

Cennet ve Cehennem Çökükleri veya Cennet ve Cehennem Obrukları, Silifke ilçe merkezine 25 km mesafede Antik Narlıkuyu Limanının 2 km kuzeybatısında, Korykos'un (Kızkalesi) 5 km batısında yer almaktadır. Yer altı sularının uzun yıllar boyunca kireç tabakasını eriterek içerisindeki suyun boşalması ile altı oyulan tavan yapısının çökmesiyle meydana gelmiş doğal obruk oluşumlardır.

<span class="mw-page-title-main">Tahtalı Dağları</span> Türkiye de sıradağlar

Tahtalı Dağları Orta Toroslar'da bulanan bir sıradağdır. Büyük çoğunluğu Kayseri, Adana ve Sivas illerinde yer alır, kuzey kısmının ufak bir bölümü de Sivas ilinde bulunur. Seyhan Nehri'nin Zamantı ve Göksu kolları arasında uzanan dağların tümüne denir. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan bu dağların üzerinde, Koç Dağı, Soğanlı Dağı, Beydağı, Alaylı Dağı, Bakır Dağı gibi doruklar sıralanır.

<span class="mw-page-title-main">Lapya</span> Karstik sahalarda görülen küçük yer şekilleri

Karstik sahalarda,kalkerlerin yüzeyinde görülen ve oluşumlarında rol oynayan faktörlere(kalkerlerin saflık derecesi ve masif veya diyaklazlı yapıda olması gibi litolojik özellikler ile kalker zeminin yatay veya eğimli olması ve çıplak veya bitki-humus örtüsüyle kaplı bulunması gibi özellikler) bağlı olarak oyuk, delik,çukur, oluk,kanal gibi çok çeşitli tiplerde olabilen küçük yer şekilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Obruk</span> yerde çöküntü sonucu oluşan doğal çukur

Obruk, yer altında kireçtaşı gibi eriyebilen kayaçların zamanla boşluklar meydana getirmesi ve bu boşlukların tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik yer şekli.

<span class="mw-page-title-main">Polye</span>

Polye, çözünebilen kayaların çözünmesiyle meydana gelen ve yüksek dağlar arasında bulunan geniş düzlük veya ova. Bilinen diğer ismi Karstik ovadır.

Düden, obruk, dolin, uvala ve polye gibi yüzeyden kapalı havza ya da çukurlukların tabanında veya kenarında bulunan ve buralara gelen suları yer altına boşaltan karstik şekillerdir. Konya'nın Ereğli ilçesindeki Akgöl Düdeni Türkiye'deki güzel örneklerdendir. Batı Toroslar ve İç Anadolu'da görülür. Karstik ovaların düdenleri tıkanırsa ovayı su basar. Kovada Gölü'nün sularını da düdenler boşaltır.

<span class="mw-page-title-main">Kovada Gölü</span> Isparta da göl

Kovada Gölü Isparta ilinde, Antalya Körfezi'nin kuzeyinde, kuzey güney yönünde uzanan kırık üzerinde yer alan tatlı sulu, küçük bir göldür. Göller Bölgesi'ndedir. Eğirdir Gölü'nün doğal bir uzantısıdır ve Eğirdir Gölü'nde bulunan fazla su bir kanalla Kovada Gölü'ne akmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Obruk Platosu</span>

Konya iline bağlı Karapınar ilçesi sınırlarında bulunan, Tuz Gölü havzası (950m) ile Konya Ovasını (1000m) birbirinden ayıran Obruk Platosu, doğu-batı yönünde yaklaşık 75–80 km uzunluğa, kuzey-güney yönünde 35–65 km genişliğe sahiptir.

Haritalarda yüzey şekillerinin gösterilmesi amacıyla yeryüzü şekilleri düzlem üzerine geçirilirken değişik yöntemler kullanılarak çizim yapılır. Bunlardan bazıları;

<span class="mw-page-title-main">Hafik Gölü</span>

Hafik Gölü, Büyük Göl ya da Koçhisar Gölü, İç Anadolu Bölgesi'nde Sivas'a bağlı Hafik ilçesinin kuzeyinde bulunan küçük karstik göl. 1100 m uzunluğunda, 1000 m genişliğinde, rakımı 1295 m, alanı yaklaşık 80 ha, derinliği 2–6 m kadardır.

Gaziantep Platosu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı kesiminde bulunmaktadır. Fırat Nehri ile Doğu Anadolu Fayı kenarında yükselen Kartal Dağı ve Gani Dağı arasında 800–1000 m yükseltide uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı Dağı Millî Parkı</span> 2004 yılında, Ağrı dağı ve çevresindeki 88.014 ha alanda ilan edilen millî park

Ağrı Dağı Millî Parkı, 2004 yılında, Ağrı dağı ve çevresindeki 88.014 ha alanda ilan edilen millî park. Nuh tufanı, Türkiye'nin en yüksek dağı ve en büyük buzulu, meteor çukuru, yaban hayatın çeşitliliği ile dikkat çeker.

<span class="mw-page-title-main">Dış kuvvetler</span>

Dış kuvvetler; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi çeşitli etmenlerin Dünya'yı şekillendirmesidir. Bu etmenler atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Alacadağ</span>

Alacadağ, Teke Yarımadası'nda, Antalya ili topraklarında bulunan kırık yapılı dağ. Demre–Finike ile sınırında, GB–KD uzanımlı, 2328 m yüksekliğindedir. Bey Dağları'nın denize doğru uzanan parçası gibidir fakat Akçay ile bu dağlardan ayrılır. Kuzey-güney uzunluğu 30 km, doğu-batı genişliği 20 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">Szelim mağarası</span>

Szelim mağarası kuzeybatı Macaristan'da, Gerecse Dağları'nın batı kenarında, Tatabánya şehri yakınlarındaki Által-ér Vadisi'nin 289 metre (948 ft) yukarısında yer alan bir mağaradır. Mağaranın içi 45 metre (148 ft) uzunluğunda ve 14 metre (46 ft) yüksekliğindedir. Bölge, kolay erişilebilir konumundan dolayı yüzyıllar boyunca yerel köylüler tarafından düzenli olarak ziyaret edilmiş ve sığınak olarak kullanılmıştır. Mağaranın devasa dikdörtgen girişinde Tuğrul'un bir anıtı bulunmaktadır.