Dodo - Turkipedia

Dodo

Yaşadığı dönem aralığı: 0,0117-0,0003 myö
Holosen-Günümüz^[1]

PreЄ

↓

Oxford Üniversitesi Doğa Tarihi Müzesi'nde yeniden oluşturulmuş dodo modeli

Korunma durumu

Tükenmiş (IUCN 3.1)
(1662)

Biyolojik sınıflandırma

Âlem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Aves
Takım:	Columbiformes
Familya:	Columbidae
Alt familya:	†Raphinae
Cins:	†Raphus Brisson, 1760
Tür:	†R. cucullatus

İkili adlandırma

†Raphus cucullatus

(Linnaeus, 1758)

Dodo'nun soyu tükenmeden önce yaşadığı alan (Mauritius) maviyle gösterilmiştir.

Sinonimler

Struthio cucullatus (Linnaeus, 1758)
Didus ineptus (Linnaeus, 1766)

Dodo ya da Mauritius dodosu (Raphus cucullatus), güvercingiller familyasından Mauritius'ta yaşamış ama 17. yüzyılın sonlarına doğru (1662) soyu tükenmiş bir kuş türüdür. Yaklaşık 1 metre boyunda ve 20 kilo ağırlığında uçamayan bu kuş, şu an için Raphus cinsi içinde değerlendirilen tek türdür ve güvercingiller (Columbidae) familyasında sınıflanır. Yerde yuvalandığı ve meyvelerle beslendiği belirlenmiş olan dodoya, soyu insanın kaydedilebilmiş tarihi sırasında ve doğrudan insan etkinliğine bağlı olarak tükendiği için, soy tükenmesinin örneği olarak sıklıkla atıfta bulunulur. Dodo (Mauritius dodosu) ile aynı alt familyada sınıflandırılan diğer kuş Rodrigues dodosunun (Pezophaps solitaria) da soyu tükenmiştir.

Dododan ilk bahsedenler 1598'de Hollandalı denizcilerdir. Dodo hakkındaki bilgilerin kaynağı, Mauritius'ta bulunmuş çeşitli kemikler, örnekleme parçaları, raporlar ve resimlere dayanır. Bu bilgilere göre de esasen düşük rakımlı ormanlarda yaşamış bir tür olsa da "dodo ağacı" olarak da adlandırılan Sideroxylon grandiflorum (eski adı, Calvaria major) ile arasındaki olası karşılıklı yarar ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda, yaşam alanının tepelik arazilere de uzanmış olabileceği belirlenmiştir. Uçamayan, uysal bir tür olan dodo, eti için çok yoğun olarak avlanmış ve en son olarak da 1662'de, Mauritius açıklarındaki bir küçük adada görüldüğü kaydedilmiştir. Bu tarihten sonra "dodo" olarak değerlendirilenlerin hepsi, "Mauritius Kırmızı Tavuğu" olarak da anılan Aphanapteryx bonasia adlı tür olmuştur.^[2]

Tarihçe

Pek çok yerde dodo türü olmasına rağmen^[] Mauritius adasındaki Dodo'lar sembol haline gelmiştir. Adadaki diğer canlılarla mükemmel bir uyum içinde yaşıyorlardı. 15. yy sonlarında ada insanlar tarafından keşfedildiğinde dodolar zorlukla tanıştı. Dodolar çok akıllı yaratıklar değildi. Bu nedenle insanlara kolayca yakalanıyorlardı. İnsanların adaya getirdiği kedi, köpek ve domuzlar; dodo yumurtalarını mahvetti. Okyanustan gelen tehditlere yanıt vermekte yavaş olmalarından ötürü, ada sahillerine ulaşan insanlardan hiç korkmadıkları ve dolayısıyla sahile ulaşan aç Flemenk denizciler tarafından yenebiliyorlardı.^[3] Dodo soyu, 200 yılda tamamen tükendi. İnsanların vahşet ve değişim hızını vurgulayan bu olay hâlâ hayvanseverlerin başlıca davalarından biri olmaktadır. Lewis Carroll Alis Harikalar Diyarında romanındaki karakterlerden biri olarak bir dodo'ya yer vermiştir.

Kaynakça

^ "Raphus cucullatus". paleobiodb.org. 30 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2021.
^ BirdLife International 2004. Raphus cucullatus 11 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. IUCN 2006. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. www.iucnredlist.org 8 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Erişim: 06 February 2007)
^ Kırdök, Yaren. "Arkeofili, İnsanların Yok Oluşa İttiği Dodolar Hakkında Bazı Gerçekler". 8 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2023.

İlgili Araştırma Makaleleri

Mauritius, Morityus, resmî adıyla Mauritius Cumhuriyeti, Hint Okyanusu'nda Afrika anakarasının yaklaşık 2000 km açığında bir ada ülkesidir. Afrika'nın güneydoğusunda, Madagaskar'ın doğusunda yer almaktadır. Ülke ana ada olan Mauritius ile Rodrigues, Agaléga ve Cargados Carajos adalarından oluşur. Mauritius ve Rodrigues adaları, Fransa'nın bir denizaşırı ili olan Réunion ile Mascarene Adaları'nı oluşturur. Birçok endemik türe ev sahipliği yapan Mauritius, insanlarca nesli tüketilmeden önce dodo kuşlarının bilinen tek yaşam alanıydı. Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Mauritius adası üzerindeki Port Louis'dir. Mauritius yalnızca 2040 km² yüz ölçümüne karşın 2,3 milyon km² büyüklüğünde bir münhasır ekonomik bölgeye sahiptir.

Nandu, Rheidae familyasından anavatanı Güney Amerika olan uçamayan bir kuş türü.

IUCN Nesli Tükenme Tehlikesi Altında Olan Türlerin Kırmızı Listesi ve bitki ve hayvan türlerinin dünyadaki en kapsamlı Küresel Koruma durumu envanteridir. IUCN Kırmızı Listesi Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği tarafından sürdürülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Falkland tilkisi</span>

Falkland tilkisi, köpekgiller (Canidae) familyasından Falkland Adaları 'nda yaşamış ve nesli tükenmiş bir vahşi köpek türü. Ölçüsüz avlanmaları sonucu son Falkland tilkisi 1876'da vurulmuştur. Ondan sonra da tür bir daha görülmemiştir.

Soy tükenmesi, biyolojide ve ekolojide, bir türün veya cinsin varlığının sona ermesi, biyosferin küçülmesidir. Soy tükenmesi durumu doğal evrim sürecinin bir parçasıdır. Türler değiştikçe bazen yaşadıkları çevrelere daha iyi uyarlanmış ve aynı zamanda çevre tarafından değişikliğe uğratılmışlardır. Bu türler varlıklarını sürdürürken, çevreye uyum sağlayamayanlar ise var olma savaşında yenik düşüp yeryüzünden silinmişlerdir.

Güvercingiller ya da Columbidae, Columbiformes takımında sınıflandırılan 300'e yakın güvercin ve kumru türü ile dodo (Raphus cucullatus) ve Pezophaps solitaria gibi soyu tükenmiş türleri içeren bir tek kuş familyasıdır.

Çift bantlı argus, tanımlaması 1871'de Wood(en) tarafından ve yalnızca bir adet birincil tüyün bir parçasına dayanarak yapılmış ama geçerliliği tartışmalı durumdaki bir kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Büyük üveyik</span> Güvercingiller familyasından bir güvercin türü

Büyük üveyik, güvercingiller (Columbidae) familyasından bir güvercin türü.

Dünya Koruma Birliği'nin oluşturduğu listede sadece Yakın dönemde nesli tükenen türler (EX) bulunur. Bu türlerin nesli M.S. 1500 yılından sonra tükenmiş olmalıdır. 2008 yılındaki kırmızı listeye göre 717 hayvan türü ve 16 hayvan alttürünün nesli yakın zamanda tükenmiştir. 2003 yılındaki listede 717 hayvan, 2004 yılında 734 hayvan, 2006 yılında 735 hayvan ve 2007 yılında ise 698 hayvan türü ve 37 hayvan alttürünün nesli tükenmiştir.

(T) harfi türün neslinin tükenmemiş olabileceğini gösterir.
(D) harfi türün esaret altında yaşıyor olabileceğini gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Makimsiler</span> Madagaskarlı gececil primatlar

Makimsiler veya lemursular, nemli burunlu maymunların yaklaşık 100 türünü kapsayan bir infra takımı. Bu taksonun üyeleri yalnızca Madagaskar adası ve çevresinde bulunan küçük adalarda yaşarlar. Bilimsel adını Roma Mitolojisi'nde yer alan lemures adlı hayaletlerden almıştır. Bu ad, makilerin gece etkin olup, iri gözleriyle bakışları ile tüyler ürpertici çığlıklarından dolayı onlara yakıştırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Moa</span>

Moalar ya da Dinornithiformes soyu tükenmiş 9 kuş türünden oluşan bir koşucu kuş takımıdır. Yeni Zelanda'nın ormanlarında ve ovalarında 7 milyon yılı aşkın bir süre yaşadıktan sonra soyu tükenmiştir. Uçamayan bir kuş türüdür. Uzun boyunları, güçlü bacakları ve gagaları vardı. Bazı türlerinin ağırlıkları 240 kilograma ve 3.6 metre uzunluğa kadar ulaşabilmekteydi.

Nycticorax mauritianus balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından soyu tükenmiş bir kuş türü. Mauritius'ta bulunan fosil kalıntılarından tanımlanmıştır. Muhtemelen 17. yüzyılın sonunda soyu tükenmiştir. 1693 yılında François Leguat tarafından bu kuştan bahsedilmiştir.

Nycticorax duboisi balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından soyu tükenmiş bir kuş türü. Réunion'un Mascarene Adaları'nda yaşamıştır. 20. yüzyılın sonlarına doğru fosil kalıntılarına ulaşılana kadar yalnızca Dubois tarafından 1674'te yayımlanan tanımlamadan bilinmekteydi. 1700 yılı civarında soyunun tükendiği düşünülmektedir.

Nycticorax megacephalus balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından soyu tükenmiş bir kuş türü. Mascarene Adaları'ndan Rodrigues Adası'nda yaşamıştır. Fosil kalıntılarından, François Leguat'nın 1708 ve Julien Tafforet'nin 1726 yılı kayıtlarından bilinmektedir. 18. yüzyılın ortalarında avlanma sonucu soyu tükendiği düşünülmektedir.

Parmoptila rubrifrons, Batı Afrika'da bulunan ötücü kuş türüdür. Parmoptila cinsi diğer kuşlar gibi geçici olarak Estrildidae familyasında sınıflandırılmıştır. Daha doğuda yaşayan Parmoptila jamesoni türü bazen bu türün alt türü olarak görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Teropod</span> genel olarak etçil dinozorları içeren bir alt takım veya klad

Teropod veya Theropoda, kertenkele kalçalı dinozorlar (Saurischia) takımına bağlı, boş kemikleri ve üç parmaklı uzuvları ile karakterize edilen bir dinozor kladı. Karga boyutundaki Microraptor cinsi ile devasa Tyrannosaurus rex gibi boyutsal açıdan çeşitliliğe sahiptirler. Modern kuşlar da Theropoda kladına bağlıdır.

Uçamayan kuşlar, evrime bağlı olarak uçma kabiliyetlerini yitirmiş kuşlardır. Karinasız kuşların ve penguenlerin de dahil olduğu 60'tan fazla hala yaşayan uçamayan kuş türü bulunmaktadır. Uçamayan en küçük kuş Inaccessible Adası sutavuğudur. Hem uçamayan kuşlar, hem de diğer tüm kuşlar arasında en büyük, en ağır ve en uzun olan kuş ise 2,7 m boyu ve 156 kilogram ağırlığı ile devekuşudur. Devekuşları dekoratif tüyleri, etleri ve dericilikte kullanılan derileri için yetiştirilir.

Fil kuşu, Kuvaterner döneminde Madagaskar'da yaşamış bir nesli tükenmiş uçamayan kuş familyasıdır. Aepyornithidae familyasının üyeleri olan bu kuşlar modern araştırmalara göre 3 cinse ayrıldılar. Bu kuşların neslinin MS 1000–1200 civarında tükendiği düşünülüyor.

Bu liste Aves sınıfına ait soyu tükenmiş kuşların bazılarını familyalarına kadar listeler.

Dromaius novaehollandiae diemenensis ya da yaygın adlandırmasıyla Tasmanya emusu, Tasmanya adasına özgü soyu tükenmiş ve uçamayan bir emu alt türüdür. Geç pleistosen çağda kendisinden küçük yakın akrabaları kral adası emusu ve kanguru adası emusu ile Avustralya anakarasından ayrılmış adalar üzerinde az miktardaki nüfusları ile izole olmuştur. Kayıtlara göre alt türün soyu adaya gelen insanların avcılık ve iskan faaliyetleri sebebiyle 1865 yılında tükenmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.