İçeriğe atla

Doğu Karahanlılar

Doğu Karahanlılar
1032-1210
BaşkentBalasagun
Yaygın dil(ler)Türkçe (Hakaniye lehçesi), Soğdca, Arapça
HükûmetMonarşi
Han 
• 1032-1056
II. Süleyman Arslan Han (ilk)
• 1205-1210
III. Muhammed (son)
Tarihçe 
• Kuruluşu
1032
• Dağılışı
1210
Öncüller
Ardıllar
Karahanlılar
Karahıtaylar

Doğu Karahanlı Devleti ya da kısaca Doğu Karahanlılar, Karahanlı Devleti ikiye ayrılınca; Büyük Kağan unvanıyla, Şerefüddevle lâkaplı Ebû Şüca Süleyman bin Yusuf, merkezi Balasagun ve Kaşgar'ı kendine bırakıp, kardeşlerinden Buğra Han Muhammed'e, Taraz ile İsficab'ı, Mahmud'a ise Arslan Tigin unvanıyla ülkenin doğusunu verdi.

Tarih

Karahanlı devletleri arasında sınır anlaşmazlığından dolayı savaşlar devam etti. Doğu Karahanlı Devleti'nin başkenti Balasagun'du. İlk dönemlerde doğudan gelen göçebe Türkler ülke topraklarına kabul edildi ve İslamiyet'e girmeleri sağlandı.

Bu sırada Büyük Selçuklu İmparatorluğu güçlenmekteydi. Melikşah döneminde Karahanlılar, Selçukluların üstünlüğünü kabul etti. Doğu Karahanlıları 1210-1211 yıllarında Karahitaylar yıktı.[1]

Bölünme ve çöküş

1043 yılında yapılan aile toplantısında, eski Büyük Kağan II. Ahmed Han'a Maveraünnehir, mülk olarak verildi. Fergana'nın bir kısmı zaptedilerek, Bulgar ile Balasagun arasında yaşayan, on bin çadırdan meydana gelen Türkler, 1043 senesi güzünde, topluca İslâmiyet'i kabul etti.

İslam dininin esaslarına bağlı bir hükümdar olan Süleyman Han, 1056'da kardeşi Ortak Kağan Buğra Han, Büyük Kağan Süleyman Han'la anlaşmazlığa düştü. Muhammed Han, Süleyman Han'ı hapsettirip, büyük kağanlığını ilan etti. On beş ay hükümdarlık yapan Muhammed Han, mevkiini büyük oğlu Hüseyin'e bıraktı.

Hüseyin Han'ı, kardeşi İbrahim tahttan indirtip, 1057'de Büyük Kağan oldu. İbrahim Han, 1059'da, hânedandan Yınal Tegin tarafından öldürülünce, Tuğrul Kara Han unvanlı Mahmud bin Yusuf başa geçti. Mahmud Han (1059-1074, Ortak Kağan Tabgaç Buğra Kara Han ve Hasan bin Süleyman, kaybedilen toprakları geri almak için harekete geçtiler. 1068 yılında iki taraf arasında yapılan antlaşma ile, Seyhun hudut kesilerek, Fergana, Doğu Karahanlılara bırakıldı. 1074'te Mahmud Han'ın yerine, oğlu Ömer geçti ise de, ancak iki ay hükümdarlık yapabildi. Büyük Kağan olan Buğra Han Hasan bin Süleyman (1074-1103) devrinin ilk yıllarında; Buke Budraç kumandasındaki Yabaku ve Basmılların da aynı safta olduğu yedi yüz bin düşmana karşı, Ömer bin Mahmud kumandasındaki kırk bin Müslüman askeriyle, büyük bir zafer kazanıldı.

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah (1072-1092), 1082'de Maveraünnehir'i zaptedip Özkent'e gelince, Doğu Karahanlı hükümdarı Hasan Han, onun hakimiyetini tanıdı. Hasan Han'dan sonra oğlu Ahmed (1103-1128), hükümdar olup, Abbasî Halifeliği ile münasebetlerde bulundu. Halife Mustahzırbillâh (1094-1118), Ahmed Han'ın istediği beratı verip, ona "Nûruddevle" demiştir. 1128'de Karahıtayları, Kaşgar kenti yakınlarında mağlup eden Ahmed Han, onların batıya doğru ilerlemelerini durdurdu.

Ahmed Han'dan sonra 1128'de hükümdar olan oğlu İbrahim, Karahıtaylardan yardım alarak, rakiplerini yendi. Karahıtaylar, II. İbrahim Han (1128-1158) devrinde Balasagun'u zaptedince, merkez, Kaşgar'a taşındı. Karahıtaylar, kendilerine isyan eden Karluklar'ın üzerine onu gönderdi. 1158'de de, öldürülen II. İbrahim Han'ın yerine oğlu Arslan Han unvanlı Muhammed ve sonra da torunu Ebü'l-Muzaffer Yusuf geçti. Yusuf Han, 1205'te öldüğü sırada, oğlu Ebü'l-Feth Muhammed, Karahıtaylı Kür Han'ın yanında rehin bulunuyordu. Nayman Devleti kurucusu Küçlük tarafından 1207'de kurtarılan Ebü'l-Feth Muhammed, daha sonra Kaşgar'a gönderildi. Ancak, Kaşgar'a varmadan, şehirdeki beyler tarafından yolda öldürüldü (1211). Bu durum, Küçlük'ün, Karahanlı merkezini işgal edip, katliâm yaptırmasına sebep oldu.

Hânedanlık içi mücadele neticesinde bölünen Doğu Karahanlılar, Naymanlarca işgal edilerek hakimiyetlerine son verildi.[1]

Hükümdarlar

  1. Süleyman Han (1032 - 1056)[1]
  2. I. Muhammed (1056 - 1057)
  3. I. İbrahim (1057 - 1059)
  4. Mahmud (1059 - ?)
  5. Ömer (? - 1075)
  6. Hasan (1074 - 1102)
  7. Ahmed (1102 - 1128)
  8. II. İbrahim (1128 - 1158)
  9. II. Muhammed (1158 - ?)
  10. Yusuf (? - 1205)
  11. III. Muhammed (1205 - 1210)

Uygur devletleri

 
Karluk
 
 
 
Uygur
(Dokuz Oğuz)
 
 
 
Basmil
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uygur Kağanlığı
(Kül Bilge Kağan)
(744 - 840)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karluk
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karahanlılar
(840 - 1041)
 
 
Karahoca Uygur
(843 - 1211/1368)
 
Kansu Uygur
(905 - 1226)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Batı Karahanlılar
(1041 - 1089/1212)
 
 
 
Doğu Karahanlılar
(1041 - 1212)
 
 
 
 
 
 
 


Kaynakça

  1. ^ a b c "KARAHANLILAR - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kâşgarlı Mahmud</span> 11. Yüzyılda yaşamış sözlükbilimci

Mahmûd bin Hüseyîn bin Muhammed el-Kâşgarî veya bilinen adıyla Kâşgarlı Mahmud (1008-1102), Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmış 11. yüzyıl leksikografı. Kâşgar'ın 45 km güneybatısındaki Opal kasabasında dünyaya geldi. Bazı kaynaklara göre ise Isık Göl yakınındaki Bars Kul'da doğmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mâverâünnehir</span> Tarihî bölge

Maveraünnehir, Orta Asya'da, Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasında kalan tarihi bölge.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Has Hacib</span> Kutadgu Biligin yazarı devlet adamı

Yusuf Has Hacib, Türk tarihi ve kültürü açısından son derece önemli olan Kutadgu Bilig siyasetnamesini yazmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karahanlılar</span> Orta Çağda hüküm sürmüş bir Türk devleti (840–1212)

Karahanlı Devleti ya da kısaca Karahanlılar, 840-1212 yılları arasında Orta Asya ve Maveraünnehir'de hüküm süren bir Türk Hanedanıdır. Orta Asya'da kurulmuş ilk İslam Hanedanıdır. Karahanlı Devleti, tercih edilen görüşe göre, Karluk Türk kabilelerine mensuptur. 389/999 yılında İlek Han'ın (388–403/998–1013) komutanlığında yapılan Karahanlı saldırıları, onlara Mâverâünnehir bölgelerinde hâkimiyeti ele geçirmeyi sağladı. Bu saldırılar, aynı zamanda Sâmânî Devleti'nin yıkılışının habercisiydi. Çünkü saldırılar sonrasında Karahanlı Devleti, bölgede Sâmânî Devleti'nin pek çok yerini işgal etti Karahanlı Devleti, iç çekişmeler ve bölünmelerle pek çok dönemler geçirdi. Bölünme ve iç çekişmeler, tabiatıyla söz konusu devletin, yönetimde ortaklık sistemini tatbik etmesinin bir sonucudur. Çünkü devlette, aynı anda iki ayrı yönetici vardı; Büyük Han ve Ortak Han. Büyük Han, doğuda ikâmet ediyor ve devletin doğu kısmını; diğer Han ise batıda ikâmet ediyor ve devletin batı kısmını idare ediyordu.

<span class="mw-page-title-main">I. Melikşah</span> 3. Büyük Selçuklu Devleti Sultanı

I. Melikşah, Türk, Büyük Selçuklu İmparatorluğu hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Sencer</span> Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Selçuklularının 9. ve son sultanı

Ahmed Sencer veya Sultan Sencer ya da Muizzeddin Ahmed Sencer, 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı, 1118-1157 döneminde Büyük Selçuklu Sultanı.

<span class="mw-page-title-main">Satuk Buğra Han</span> Ünlü Karahanlı Hükümdarı

Satuk Buğra Han, Karahanlı hükümdarıdır.

Batı Karahanlı Devleti, Karahanlılar'ın bölünmesiyle Maveraünnehir çevresini yöneten ülke.

<span class="mw-page-title-main">Fergana Karahanlı Devleti</span>

Fergana Karahanlı Devleti, Tarihteki kurulmuş Türk devletlerinden biridir.

Arslan bin Selçuk, Selçuklu hanedanının atası olan Selçuk Bey'in Mikail Bey'den sonraki büyük oğludur. Türkiye Selçuklu Devleti'ni kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın dedesidir.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent İlçesi</span>

Yarkent İlçesi deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Karahıtaylar</span> Orta Asyada Kurulan Mogol Devleti

Karahıtaylar, Orta Asya'da Hıtay (Kitan)lar tarafından kurulan Moğol devleti. Başkenti Balasagun idi.

<span class="mw-page-title-main">Katvan Muharebesi</span> 1141 yılında Karahitayların zaferiyle sonuçlanan Karahitay-Büyük Selçuklu savaşı.

Katvan Muharebesi, 1141 yılında Karahitay ile Büyük Selçuklu Devleti arasında yapılan muharebedir.

Bu madde; Karahanlılar, Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar hükümdarlarının kronolojik olarak sıralandığı listeyi içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Kâsânî</span>

Ahmed b. Celâliddîn el-Kâsânî, 1461 - 1542 yılları arasında yaşamış ünlü bir Nakşibendi Sūfī Pir'idir. Hocaların Doğu Türkistan'da Türk toplumlarının içinde büyük etkinlikleri olmuştur.

Yusuf Kadir Han veya Yusuf Kadır Han, 1026'da Karahanlı Devleti'nin tahtına oturan Karahanlı hükümdar. Tam olarak ne zaman doğduğu bilinmemekle birlikte, 1032'de Kaşgar'da ölmüştür.

Tuğrul Tegin Ömer Han, Doğu Karahan Kağanı.

Mahmut Tuğrul Han, 4. Doğu Karahanlılar hükümdarı.

Muhammed Buğra Yağan Tegin bin Yusuf Han Karahani - Doğu Karahanlı devletinin hanıdır. 1055 yılında kardeşi Süleyman Arslan Han'ı öldürdükten sonra iktidara geldi.