İçeriğe atla

Doğu Göktürk Kağanlığı

Doğu Göktürk Kağanlığı
581-630
bayrağı
Bayrak
Doğu Göktürk
Doğu Göktürk Kağanlığı (626)
BaşkentÖtüken
Yaygın dil(ler)Göktürkçe
HükûmetMonarşi
Kağan 
• 603-609
Yami Kağan
• 620-630
İl Kağan
• 645-650
Çebi Kağan
Yasama organıKurultay
Tarihçe 
• Kuruluşu
581
• Dağılışı
630
Yüzölçümü
• Toplam
4.000.000 km2
Öncüller
Ardıllar
Göktürk Kağanlığı
İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı

Doğu Göktürk Kağanlığı (Çince: 東突厥汗國), 582-630 yılları arası varlığını sürdüren tarihi Türk devleti. 582 yılında bölünen Göktürk Kağanlığı'nın doğu kısmıdır.

Tarihi

Göktürklerin bölünmesi ve Doğu Göktürkler

576 yılında İstemi Yabgu ölünce yerine oğlu Tardu geçerek yabgu olmuş ve babası gibi devletin batısını yönetmeye başlamıştır. Devletin batısını yöneten Tardu, doğu kısmın yönetimini de ele alıp Göktürk Kağanlığı'nın başına geçmek isteyince Tapo Kağan ile arası açılmıştır. Tapo Kağan 581 yılında ölünce yerine yeğeni İşbara Kağan geçmiştir. Böylece Tardu ile İşbara Kağan arasında tüm devletin başının kim olduğuna yönelik iç çatışma çıkmıştır. Geleneklere göre doğu tarafının baş kağan olması gerekmektedir. Bu karışıklıktan yararlanmak isteyen Çin, Göktürk Kağanlığı'ndaki mevcut anlaşmazlığı daha da körüklemiştir. Çin İmparatoru, batının yabgusu Tardu'ya elçi, hediyeler ve kurt figürü bulunan bir sancak göndererek Tardu'nun hükümdarlığını tanıdığını belirtmiştir. Çin'in kışkırtmaları sonucu Tardu, İşbara'nın kağanlığını tanımadığını bildirmiştir. Çıkan çatışmalar sonucu Göktürk Kağanlığı ikiye ayrılmış, Tardu batının yönetimini tamamen ele almıştır. Bu olaydan sonra İşbara Kağan'ın elinde sadece doğu bölge yönetimi kalmıştır.[2]

İşbara Dönemi

Göktürk Kağanlığı'nın ikiye ayrılmasından sonra, Doğu Göktürk devleti gücünü kaybetmeye başlamıştır. İşbara Kağan'ın Çine düzenlediği seferler başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Çin ipek ticaretini engelleyip Göktürklerin onbin kadar tüccarını sınırdışı etmiştir. Bu durum Doğu Göktürkler arasında açlık ve yoksulluğun doğmasına yol açmıştır. Doğu Göktürklere bağlı birçok Türk boyu kıtlık sebebiyle Batı Göktürklere sığınmıştır. Kendine bağlı boyların Batı Göktürk Kağanlığı'na sığınması İşbara Kağan'ı zor durumda bırakmıştır. 585 yılında giderek artan iç isyanlar ve dış baskılar sonucu İşbara Kağan, Çin hâkimiyetini kabul etmiş ve Çin'den yardım istemiştir.[2]

Doğu Göktürk Kağanlığı'nı hâkimiyeti altına alan Çin'in asıl amacı, Türkler de dahil tüm Orta Asya halklarını Çinlileştirerek, Çin için tehdit olmaktan çıkarmaktır. Bu nedenle Çin, Doğu Göktürkleri Çince konuşmaya, Çinliler gibi giyinmeye ve Çin adetlerini kabul etmeye zorlamıştır. Bunun üzerine İşbara Kağan bu konu hakkında 585 yılında Çin İmparatoru'na mektup yazmıştır. İşbara Kağan Çin imparatoruna yazdığı mektupta şöyle demiştir;

"Size bağlı kalacak, haraç verecek kıymetli atlar hediye edeceğim. Fakat dilimizi değiştiremem. Halkıma Çin giysileri giydiremem. Adetlerinizi, kanunlarınızı alamam. İmkân yoktur. Çünkü bu yönlerden bütün milletim, hassasiyetle çarpan tek bir kalptir.[2]

Çin esaretine daha fazla dayanamayan İşbara Kağan 587 yılında ölmüştür. İşbara Kağan'dan sonra başa geçen Baga ve Tulan zamanlarında Çin baskısı artmıştır. Daha sonra başa Kimin Kağan geçmiştir. Kimin Kağan'dan sonra başa Şi-pi Kağan geçmiştir.[2]

Şi-Pi Kağan Dönemi ve tekrar güçlenme

Şi-pi Kağan döneminde Doğu Göktürkler, kısa bir süre için eski güçlerine kavuşmuşturlar. Şi-Pi Kağan, ülkesindeki karışıklıkları önlemiştir. Batıda Tibet'e, doğuda Amur Irmağı'na kadar uzanan topraklar üzerinde egemenlik kurmuştur. Çin'e (Suy Hanedanı) her yıl verilmekte olan haraç kesilince Çin ile savaş yapılmıştır. Doğu Göktürk Kağanlığı bu savaşı kazanmıştır. Çin imparatoru, Doğu Göktürklere yıllık vergi vermek şartıyla canını kurtarabilmiştir. Göktürklere eski gücünü yaşatan Şi-Pi Kağan 619 yılında ölmüştür.

Şi-Pi Kağan'dan sonra başa geçen Çula Kağan, Çin'e yönelik akınlara devam etmiştir. Ancak bir süre sonra Çula Kağan, Çinli eşi Yicheng tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. Çu-Lo Kağan'dan sonra yerine kardeşi Kie-Li (Hieli) geçmiştir.[2]

Doğu Göktürk Kağanlığı'nın Yıkılışı

Kie-Li Kağan zamanında, Çin'e akınlar devam etmiştir. Kie-Li Kağan'ın Çin üzerine çıktığı son seferinde esir düşmesi sonucu Doğu Göktürk Kağanlığı Çin'in egemenliği altına girmiştir.[2]

Doğu Göktürk Kağanları

Göktürklerin soyağacı

 
 
 
 
 
 
 
 
Göktürk Kağanlığı (Aşina)
Doğu Kanadı (Bumin Kağan)
Batı kanadı (İstemi Yabgu)
(552 - 582)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Batı Göktürk
(Tarduş Kağan)
(582 - 657/739)
 
 
 
 
 
 
 
Doğu Göktürk
(İşbara Kağan)
(582 - 630)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İkinci Doğu Göktürk
İlteriş Kağan (Kutluk)
(682 - 745)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hazar Kağanlığı
(tartışmalı)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Beş Hanedan
Şatuo (Göktürk)
(907 - 960)
 
 


Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Taagepera, Rein (1979). "Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.". Social Science History. 3 (3/4): 129. doi:10.2307/1170959. JSTOR 1170959. 
  2. ^ a b c d e f Kemal Kara "Liseler için Genel Türk Tarihi" sf. 48,50, Serhat Yayınları Yayınları.
  3. ^ Gömeç, Sadettin. TÜRK TARİHİNDEN KAHRAMANLARI. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

Toharistan Yabguluğu, Belh ile Badahşan arasında yer alan Toharistan'da Batı Göktürk yabguları tarafından yönetilmiş Türk hükümdarlığı.

İstemi Yabgu d. ? - ö. 576 yılları arasında yaşamış, Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu olan Bumin Kağan'ın kardeşi, kağan, yabgu ve elçidir. Bumin Kağan'ın yanında batı kanadını yönetmiştir.

İşbara Kağan, 582- 587 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk hükümdarıdır.

Yami Kağan veya Yamı Kağan, soyadı ve ad: Ashina Jankan, Tolis Qaghan olarak da bilinir ve daha sonra unvanını aldı. 600-609 yılları arasında hükümdarlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanlarındandır. İşbara Kağan ya da Baga Kağan'ın oğludur.

Şipi Kağan, Serbi Kağan veya Sibir Kağan 609-619 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan'ın oğullarındandır.

Baga Kağan(Ch'u-lo-hou),Pinyin:葉護可汗, Sasanilerce Šāwa/Sāva/Sāba, Yabghu Qaghan-Magha Qaghan. 587- 588 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

Tulan Kağan ya da Tou-lan Kağan 588-600 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

Ch'u-lo Kağan (Çince: 處羅可汗/处罗可汗, : chùluo kěhàn, : ch'u-lo k'o-han, : ,diğer adları: Ilteber Shad. 619- 621 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.

İl ya da İllig Kağan, Pinyin: xiélì kěhàn, Wade-Giles: hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad, kişisel adları; Ashina Duobi/To-pi, 621-630 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı’ nın son hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Göktürk İç Savaşı</span>

Göktürk İç Savaşı, Taspar Kağan'ın ölümünden sonra başlayan taht mücadelelerinin neden olduğu iç savaştır. 584'te, İşbara Kağan'ın ordularının Apa Kağan'ın egemenliğindeki topraklara saldırmasıyla tırmanan gerilim; 587'e hem İşbara hem de Apa Kağan'ın ölmesiyle azalmıştır. Ancak, iç savaş yıllarında zayıflayan Göktürk Kağanlığı iyice güç kaybetmiş ve ikiye ayrılmıştır. Bu siyasi istikrarsızlık sonunda 630 yılında Doğu Göktürk 658 yılında da Batı Göktürk devleti ortadan kalkmış, İkinci Göktürk devletine kadar Ulus Bunalımı Yılları başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Buyruk Kağan</span>

İltigin Buyruk Kağan veya Nili Kağan, Batı Göktürk Kağanlığı'nın Türk Kağanlığı'ndan ayrıldığı yıllarda yaşamış, 599'da Tulan Kağan'ın ölmesiyle tahtı ele geçirmeye çalışan Göktürk kağanıdır. Buyruk, İli havzası'nda Türk Kağanlığı'nın parçalandığı yıllarda "kağan" unvanı ile hüküm sürmüştür. Ancak hiçbir zaman Batı Göktürk tahtının egemenliğini tam anlamıyla ele geçiremediği düşünülmektedir; bunun için ilk Batı Göktürk kağanı olarak daha çok oğlu Arslan Taman Kağan bilinmektedir. Hakkındaki bilgiler Çin kaynakları ve Soğdca yazılan Moğolküre Yazıtı'ndan elde edilmiştir. Ayrıca Buyruk Kağan'ın Doğu Roma İmparatoru Mauricius'a yazdığı mektup, Türk edebiyatındaki bilinen ilk mektup örneklerinden biridir.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Ériş Kül Kağan, 7. yüzyılda Batı Göktürk Kağanlığı'nda hüküm süren Göktürk Kağanı. Kimi tarihçilere göre ise adı, "kar kaplanı" anlamına gelen "İrbiz"dir. Bazı tarihçiler tarafından Hazarların ilk kağanı olarak gösterilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Batı Türklerine seferi</span>

Tang'ın Batı Türklerine Seferi, Çin kaynaklarında Batı Tujue olarak bilinen Batı Göktürk Kağanlığı topraklarına 7. yüzyılda Tang Hanedanı tarafından düzenlenen seferdir. Tang Hanedanlığı, henüz sefere karar kılmadan önce; Doğu ve Batı Göktürk devletleri arasındaki rekabetten yararlanarak; bu iki devletin gücünü ciddi şekilde zayıflatmıştır. İmparator Taizong, Çin ordusunu Göktürklerin batı kanadında bulunan topraklar olan; 640'ta Karahoca, 644'te Karaşehir ve 648'de Kuçar'a sevk etmiştir.

Bilge İşbara Tamgan Tarkan ya da Taçam Bey, İkinci Göktürk Kağanlığı döneminde yaşamış olan bir Göktürk devlet adamıdır.

Göktürk adıyla da bilinen Türk Kağanlığı, Aşina ailesi yönetimindeydi. Bu ailenin kağanlık, yabguluk gibi üst görevler yapan üyeleri aşağıda gösterilmiştir. Renkli kutular kağanları gösterir. Buna göre;

Pai-Tao Muharebesi, 583 yılının haziran ayında, Doğu Göktürk Kağanlığı ile Çin'in Sui Hanedanı arasında cereyan eden muharebedir.