İçeriğe atla

Doğancılık

Ulu doğan uçuşu

Doğancılık, evcilleştirilmiş ve eğitilmiş doğanların kullanıldığı bir avcılık şeklidir. Avcılıkta doğanların seçiminde avlanma alanının türü etkilidir. Genellikle sincap ve tavşan gibi küçük hayvanlar avlanır.

Kasım 2010 tarihinde doğancılık UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne dahil edildi.[1]

Çağdaş doğancılıkta kullanılan kuşlar

Doğancılıkta birkaç yırtıcı hayvan kullanılır. Genellikle şu şekilde sınıflandırılırlar:

Baykuşlar da çok daha az yaygın olmasına rağmen kullanılır.

Bir türün doğancılıkta kullanılıp kullanılamayacağına karar verilirken, türün esaret altındaki davranışı, eğitime tepkisi, tipik avı ve avlanma alışkanlıkları göz önünde bulundurulur. Türün itibarı da bir dereceye kadar kullanıma karar vermekte rol oynar ancak bu faktörü objektif olarak ölçmek daha zordur.

Dünya çapında doğancılık

Tazmanya'da doğancılık için kullanılan kahverengi doğan

Doğancılık şu anda dünyanın birçok ülkesinde aktif olarak yapılmaktadır. Doğancıların geleneksel kuş seçimleri ise Accipiter gentilis ve bayağı doğan. Hem Kuzey Amerika'da hem de İngiltere'de çağdaş doğancılıkta popüler olmaya devam etmelerine rağmen, Harris şahini ve kızıl kuyruklu şahin daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Accipiter gentilis ve kaya kartalı ise Doğu Avrupa'da diğer yerlere göre daha yaygındır. Batı Asya'da ulu doğan, Hubara kuşuna, Bağırtlağa, kocagözgillere, diğer kuşlara ve tavşanlara karşı en çok tercih edilen geleneksel türdür. Bayağı doğanlar ve esaret altında yetiştirilip ithal edilen diğer şahinler de yaygındır. Doğancılık, Arap mirasının ve kültürünün önemli bir parçası olmaya devam etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri'nin vahşi şahinlerin korunması ve bakımı için yıllık 27 milyon ABD Dolarından fazla harcama yaptığı ve Abu Dabi ile Dubai'de son teknolojiyle donatılmış birkaç şahin hastanesi kurduğu bilinmektedir.[2] Abu Dabi Şahin Hastanesi tüm dünyadaki en büyük şahin hastanesidir. Emirliklerde, Katar ve Suudi Arabistan'dakilere ek olarak iki tane de yetiştirme çiftliği bulunmaktadır. Her yıl Abu Dabi'deki ADIHEX fuarında şahin güzellik yarışmaları ve gösterileri düzenlenmektedir.

Katar'da doğancılık için kullanılan bir ulu doğan

Avrasya atmacası geçmişte çeşitli küçük kuşları avlamak için kullanılsa da, kırılganlığı ve çeşitli Amerikan türlerinin mevcudiyeti nedeniyle popülerliğini kaybetmiştir.

Kuzey Amerika ve İngiltere'de doğanlar genellikle sadece kuşları hedefler. Büyük şahinler tipik olarak "bekleme" stilinde eğitilir. Bu yöntemde şahin, doğancı ve/veya köpeğin üzerinde yükselip daireler çizerken av, şahinin istenilen baskın konumda olması için havalandırılır. İngiltere'deki klasik av kuşçuluğu, gezgin bayağı doğanların kızıl kekliklere, kerkenezlerin ise tarla kuşlarına karşı "çemberleme" uçuşlarında kullanılmasını içerir. Karga ve kuzgunlar, büyük şahinler için klasik av hayvanlarıdır. Aynı zamanda zekasıyla uçuş yeteneğini telafi eden saksağan ise diğer bir yaygın hedeftir. Kısa kanatlılar hem açık hem de ormanlık arazilerde çeşitli kuş ve küçük memeli avlarına karşı uçurulabilir. Büyük şahinlerle yapılan avlanmaların çoğu, şahinin gizlenmeden önce avına vurma veya yakalama fırsatı bulabileceği geniş, açık alanları gerektirir. Avrupa'nın çoğu benzer doğancılık stilleri uygular, ancak farklı düzenleme çeşitleri de bulunur.

Ortaçağ doğancıları genellikle at binerek avlanırdı ancak günümüzde bu durum, Kazak ve Moğol doğancılığı dışında nadirdir. Kazakistan, Kırgızistan ve Moğolistan'da kaya kartalı geleneksel olarak (genelde at sırtından) uçurularak tilki ve kurt büyüklüğündeki avları hedefler.[3]

Japonya'da kuzey atmacası asırlardır kullanılmaktadır. Japonya, bazı modern teknik ve teknolojileri benimserken, tarihi boyunca güçlü bağlarını koruduğu doğancılık (takagari) sanatına saygı göstermeye devam etmektedir.

Avustralya'da doğancılık tam olarak yasak olmasa da, herhangi bir yırtıcı kuşu uygun izinler olmadan esaret altında tutmak yasaktır. Tek istisna, kuşların rehabilitasyon amaçlarıyla tutulmasıdır (bunun için yine de lisans gereklidir). Bu gibi durumlarda yetkili bir doğancı, bir kuşu vahşi avı yakalayıp öldürmesi için eğitebilir; bu eğitim, kuşun sağlığına kavuşması ve vahşi doğaya tekrar salınması için gerekli olan rehabilitasyon programının bir parçasıdır.

Yeni Zelanda'da doğancılık 2011 yılında sadece tek bir tür için, batağan atmacası (Circus approximans) için resmen yasallaştırıldı. Bu durum, hem Wingspan National Bird of Prey Center[4] hem de Yeni Zelanda Raptor Derneği'nin 25 yılı aşkın çabasıyla mümkün olabildi. Doğancılık yalnızca Doğa Koruma Bakanlığı tarafından verilen doğancılık iznine sahip kişiler tarafından yapılabilir. Kuş kontrolü ve yırtıcı kuş rehabilitasyonu gibi yan alanlar da hedeflerine ulaşmak için doğancılık tekniklerini kullanır.

Bugün doğancılık

Doğancılık

Doğanlar ortalama ömürlerinin ortalarına kadar yaşayabilirler, daha büyük atmacagiller daha uzun yaşarlar. Kurtarılan kuşların esaret altında yetiştirilmesiyle birlikte, son 30 yılda bu spor, bir dizi yeniliklerle büyük bir yeniden doğuş yaşamıştır; doğancılığın popülaritesi, kır evlerinde ve av fuarlarında yem kullanılarak uçurma gösterileriyle, muhtemelen son 300 yılda hiç olmadığı kadar yüksek olmuştur. Cornell Lab of Ornithology'nin Living Bird dergisinin editörü olan Ornitolog Tim Gallagher, modern doğancılığa dair deneyimlerini 2008 tarihli "Falcon Fever" adlı kitabında belgelemiştir.[5]

Doğancılar, yırtıcı kuşlar ile avları arasındaki doğal ilişkiden faydalanarak, günümüzde doğancılıı kentsel alanlar, çöp alanları, ticari binalar, oteller ve havalimanlarında haşere olarak görülen kuş ve hayvanları kontrol etmek için kullanıyorlar.[6]

Doğancılık merkezleri veya yırtıcı kuş merkezleri, bu yırtıcı kuşlara ev sahipliği yapar. Bu merkezler, kuşların eğitim ve üreme amaçlı barındırılması yoluyla yırtıcı kuşların korunmasında birçok sorumluluk üstlenirler. Çoğu merkez, düzenli olarak uçuş gösterileri ve eğitim konuşmaları gerçekleştirir ve dünya çapında ziyaretçiler arasında popülerdir.

Somut olmayan kültürel miras

Doğancılık, yaşayan bir insanlık mirası
ÜlkeAvusturya, Belçika, Hırvatistan, Çekya, Fransa, Almanya, Macaristan, İrlanda, İtalya, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Fas, Hollanda, Pakistan, Polonya, Portekiz, Katar, Suudi Arabistan, Slovakya, Güney Kore, İspanya, Suriye ve Birleşik Arap Emirlikleri
Kaynak01708
Tescil geçmişi
Tescil2021 (16. oturum)

2010 yılında UNESCO, on bir ülkenin ortak nominasyonu üzerine doğancılığı Somut Olmayan Kültür Mirası Temsilci Listesi'ne yazdırdı. Bu ülkeler şunlardır: Belçika, Çekya, Fransa, Güney Kore, Moğolistan, Fas, Katar, Suudi Arabistan, İspanya, Suriye ve Birleşik Arap Emirlikleri. Avusturya ve Macaristan 2012'de; Almanya, İtalya, Kazakistan, Pakistan ve Portekiz 2016'da; Hırvatistan, İrlanda, Kırgızistan, Hollanda, Polonya ve Slovakya ise 2021'de listeye eklendi. Toplam yirmi dört ülke tarafından aday gösterilen doğancılık, Temsilci Listesindeki en büyük çok uluslu unsurdur.[7]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "A Falconer with His Falcon near Al-Ain" (İngilizce). World Digital Library. 23 Kasım 2011. 25 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
  2. ^ International Conference on Engineering Geophysics, Al Ain, United Arab Emirates, 9-12 October 2017. Society of Exploration Geophysicists. 12 Ekim 2017. 
  3. ^ Moldobaeva, Marina S (2015). "The Risk of Developing Type 2 Diabetes in Kyrgyz Population". General Medicine: Open Access. 03 (03). doi:10.4172/2327-5146.1000180. ISSN 2327-5146. 
  4. ^ "Author/Title Index, Volume 65 September, 2011—July/August, 2012". Bulletin of the Center for Children's Books. 65 (11): 592-614. Temmuz 2012. doi:10.1353/bcc.2012.0577. ISSN 1558-6766. 
  5. ^ Han, Seung-Kyun; Shin, Dongmin; Jung, Jae-Yoon; Park, Jonghun (14 Temmuz 2009). "Exploring the Relationship between Keywords and Feed Elements in Blog Post Search". World Wide Web. 12 (4): 381-398. doi:10.1007/s11280-009-0067-3. ISSN 1386-145X. 
  6. ^ Ranahan, Jared (28 Ocak 2022). ""Preying for a paycheck: The birds that work for hotels"". Washington Post. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2024. 
  7. ^ Grenet, Sylvie (30 Ağustos 2018). "Heritage of display: interculturality and cultural diplomacy in the 2010 UNESCO falconry file". International Journal of Heritage Studies. 25 (6): 553-564. doi:10.1080/13527258.2018.1512145. ISSN 1352-7258. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bayağı şahin</span> yırtıcı kuş türü

Bayağı şahin ya da Adi şahin, atmacagiller (Accipitridae) familyasından Avrupa'nın en yaygın yırtıcı kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Doğan</span>

Doğan, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımından Falconidae (doğangiller) familyasından Falco cinsini oluşturan yırtıcı kuş türlerinin ortak adı. Bazı türlerine kerkenez adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Doğangiller</span>

Doğangiller (Falconidae), gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımından yırtıcı kuş türlerini oluşturan kuş familyası.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı doğan</span> Yırtıcı bir kuş türü ve dünyanın en hızlı hayvanı

Bayağı doğan, gökdoğan, alaca doğan ya da yalnızca doğan doğangiller (Falconidae) familyasından oldukça yaygın bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. Büyük bir kuş olan gökdoğanın sırtı kül grisi, başı kara ve alt kısımları beyaz üzerine çubukludur. Kuşlarla beslenen yırtıcı kuşlarda görüldüğü üzere, gökdoğan eşeysel dimorfizm sergiler ve dişileri erkek bireylerden biraz daha büyüktür. Gökdoğan hızıyla tanınır; avına doğru yaptığı kendine özgü dalış sırasında maksimum hızının anlık olarak saatte 360 km'nin üzerine çıkabildiği tahmin edilmektedir. Bu hız, gökdoğanı hayvanlar âleminin en hızlı türü yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Süper avcı</span> bir besin zincirinin tepesinde yaşayan ve kendine ait bir yırtıcı hayvanı olmayan yırtıcı hayvan

Süper avcılar, normal şartlar altında doğada yetişkin haldeyken başka türler tarafından avlanmayan ve av türlerini kontrol altında tutan avcı canlılardır. Ayrıca süper yırtıcı, alfa yırtıcı, doruk yırtıcı, doruk avcı veya büyük avcı olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Bayağı vaşak</span> Avrupa ve Asyaya özgü orta büyüklükteki kedi türü

Bayağı vaşak, kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türüdür. Orta büyüklükteki yabani kedi cinsi Lynx'in günümüze ulaşan dört türünden biridir. Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa'dan Orta Asya ve Sibirya'ya, Tibet Platosu ve Himalayalar'a kadar geniş bir alana yayılmıştır. Ilıman ve boreal ormanlarda 5.500 m (18.000 ft) yüksekliğe kadar yaşar. Geniş dağılımına rağmen, habitat kaybı ve parçalanması, kaçak avlanma ve avının tükenmesi nedeniyle tehdit altındadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki kuşlar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu madde Türkiye faunasına ait kuşları içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Arı şahini</span> Kuş cinsi

Arı şahini (Pernis), Arı şahinleri (Perninae) alt familyasına ait bir cins. Üç tür içerir.

Atmacacılık, atmaca gibi ufak yırtıcı kuşları eğiterek onlarla yapılan doğancılık çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Asgari endişe altındaki türler</span> IUCN koruma kategorisi

Asgari endişe (LC), IUCN kırmızı listesinde nesli tehlikede olmayan türleri içine alan bir kategoridir. Yaygın bulunan türlerin çoğunluğu asgari endişe altında olarak sınıflandırılmıştır.

Şahin aşağıdaki anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Kerkenez</span>

Kerkenez, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımından Doğangiller (Falconidae) familyasına ait Doğan (Falco) cinsi kuş türlerinden bazılarını kapsayan kuşlara verilen ortak isim. Bazen Bayağı kerkenez ya da sadece kerkenez olarak isimlendirilir. Kerkes veya kerkez kelimeleri de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl kuyruklu şahin</span> Şahin Türü

Kızıl kuyruklu şahin, atmacagiller (Accipitridae) familyasından Kuzey Amerika'da yaygın yırtıcı kuş türü. Batı Alaska'dan kuzey Kanada'ya, güneyde Panama'ya ve Karayipler'e kadar Kuzey Amerika'nın büyük bölümünde ürer ve bu bölgede en yaygın Buteo türlerinden biridir. Kızıl kuyruklu şahin yaşadığı bölgede tüm biyomlara uyum sağlayabilir. Görünüşleri ve yaşadıkları yerler ile birbirlerinden ayrılan on dört alt türü kabul edilmiştir. Boyları 45–65 cm, kanat açıklıkları 110–145 cm ve ağırlıkları 690-1600 gram arasında değişir. Bu boyutlarıyla, Kuzey Amerika'da yaşayan Buteo cinsi kuşların en büyük üyelerinden biridir. Eşeysel dimorfizm gösteren kızıl kuyruklu şahinin dişileri erkeklerinden daha büyüktür.

İnsan Gezegeni, 2011 İngiltere yapımı belgesel serisidir.

<span class="mw-page-title-main">Kartal ile avcılık</span> Avlanma şekli

Avrasya bozkırları genelinde bulunan doğancılık geleneksel biçiminde kartal ile olan av, çağdaş Kazakistan ve Kırgızistan'da Kazak ve Kırgız insanlar tarafından uygulanmaktadır, hem Bayan-Ölgii, Moğolistan hem de Xinjiang, Çin'de diasporalarda uygulanmaktadır. Bu Türk halklarının Aquila chrysaetos ile avcılığı ünlü olmasına rağmen, Accipiter gentilis, Falco peregrinus, Falco cherrug ve dahasını eğittiği bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uzunbocak</span>

Uzunbozhak, Bulgaristan'ın güneydoğusundaki Istranca Tabiat Parkı'ndaki beş doğa koruma alanından biri olan bir UNESCO Biyosfer Rezervidir. Koruma alanı bazen Lopushna. olarak da adlandırılır. Uzunbozhak 13 Aralık 1956'da kurulmuş ve Mart 1977'de UNESCO biyosfer rezervleri ağına dahil edilmiştir. 2529.6 hektar veya 25.296 km²'lik bir alanı kaplamaktadır. Koruma alanı topraklarında tüm ekonomik faaliyetler yasaktır.

<span class="mw-page-title-main">Râpa Roșie</span>

Râpa Roșie, Romanya'nın Alba ilinde yer alan bir doğal anıt ve korunan bir alandır. Secașul Mare'nin sağ kıyısında, Secaşelor Platosu'nun güneybatı uç noktasında, Sebeş'in yaklaşık 4 kilometre (2,5 mi) kuzeyinde yer alan jeolojik ve botanik bir koruma alanıdır. Yaklaşık 24 hektar büyüklüğündeki rezerv IUCN Kategori III olarak sınıflandırılmıştır. Erozyon ve yağışlar, dağın kenarında belirgin, keskin bir kayalık görünümü vermiştir. Râpa Roșie'nin kendisi yaklaşık 10 hektar büyüklüğündedir. Râpa Roșie 800 metre (2.600 ft) uzunluğundadır. Yüksekliği 50-125 metre (164-410 ft). Neredeyse dikey olan büyük bir duvar, yıkılmış bir ata anıtının izlenimini verir. Dağ geçidi ile ayrılan katmanlı sütunlar ve piramitler, bir kırgıbayır mikro havası oluşturur. Bir Coţofeni kültürünün Râpa Roşie'de bulunduğuna dair ilk rapor Fr. W. Schuster 1865'te yayınlanmıştır. Bu rapor, Coţofeni kültürünü de kanıtlayan süslemeli büyük ve küçük çömlek kalıntılarını ortaya çıkaran ilk arkeolojik keşifti.

<span class="mw-page-title-main">Accipitriformes</span> kuş takımı

Accipitriformes, atmaca, şahin, kartal, akbaba ve çaylak da dahil olmak üzere gündüzcül çoğu yırtıcı kuşu içinde barındıran bir kuş takımıdır. Ancak doğanlar (Falconidae) bu gruba dahil değildir.

<span class="mw-page-title-main">Dadia-Lefkimi-Soufli Ormanı Millî Parkı</span>

Dadia (Çamköy) - Lefkimi (Kavacık) - Soufli (Sofulu) Milli Parkı, Yunanistan'ın kuzeydoğu kesiminde Doğu Makedonya ve Trakya bölgesindeki Evros (Meriç) ilinde yer alan bir milli park.

Kureyş Şahini pek çok Arap Birliği üyesi devletin resmi ve şehir armalarında görülen semboldür. Arap Yarımadası'nda yaşayan Araplar ve özellikle Basra Körfezi civarında olanlar tarih boyunca geleneksel olarak yetiştirdikleri doğanlar ve doğancılık faaliyetleriyle ünlüydü. Doğan, onlarda statü sembolü olarak görülür ve etnik Araplar arasında yaygın olarak evcilleştirilmiş bir hayvandır. Çeşitli tarihi kaynaklarda İslam dini peygamberi Muhammed'in bağlı olduğu Kureyş kabilesinin sembolünün de doğan olduğu ifade edilmektedir. Bu nedenle, bugüne kadar birçok Arap devletinin bayraklarında, armalarında, mühürlerinde ve amblemlerinde Kureyş şahininin çeşitli varyantları görülmüş ve görülmeye devam etmektedir. Bu anlamda Kureyş şahini sembolü Selahaddin Kartalı'nın rakibi konumundadır.