İçeriğe atla

Diyala Nehri

Diyala nehri
Konum
Bölge(ler)İran, Irak
Genel bilgiler
KaynakIrak'ın Kuzeyi/Batı İran
AğızDicle Nehri
Uzunluk445 km (277 mi)
Havza alanı32.600 km2 (12.600 sq mi)[1]
Debi164 m3/s (5.800 cu ft/s)
Sağ kollarıTanjero
Sol kollarıSirwan

Diyala (Arapça: نهر ديالى‎ Nahr Diyālā; Kürtçe: Sîrwan; Farsça: دیاله Diyâlah, سيروان Sīrvān) Dicle'nin bir nehri ve koludur. Kuzey Irak'ın Süleymaniye Valiliği'ndeki Darbandikhan Barajı'nda Sirwan ve Tanjaro nehirlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Toplam uzunluğu 445 km (277 mi)'dir.

Yol

Diyala nehri

İran'ın Zagros Dağları'nda Hemedan yakınlarında doğar. Daha sonra dağların arasından aşağı iner ve yaklaşık 32 km boyunca iki ülke arasında sınırını oluşturur. Son olarak Bağdat'ın altından Dicle'ye akar. Diyala'nın üst kesimlerinde dar defileleri nedeniyle navigasyon mümkün değildir, ancak nehrin vadisi İran ve Irak arasında önemli bir ticaret yolu sağlar.

Nehir Hemrin Dağları'nın güneybatısında akar.

Adı

Aramice kökeni "Diyalas"tır ve Kürtçede "Sirwan" olarak adlandırılır, anlamı "kükreyen deniz" veya "bağıran nehir"dir. Erken İslam döneminde, nehrin alt kısmı Nehrevan Kanalı'nın bir parçasını oluşturuyordu. Irak'taki Diyala Valiliği nehrin adını almıştır.

Antik Tornas nehri olabilir.[2]

Tarihçe

Bil ve Sirvan Nehri'nin Kavşağı

Tunç Çağı

Bu bölge, Jemdet Nasr ve Erken Hanedan Dönemi boyunca, Akad Dönemi'ne kadar gelişti.

Eşnunna'da (Tell Asmar), Tell Asmar Hazinesi özellikle dikkat çekicidir. Erken Hanedan Dönemi'ne (MÖ 2900-2350) ait on iki dikkate değer heykel bulundu.

Kızıl Seramik

Khafajah'ta kazılan Kızıl Seramik. MÖ 2800-2600, Erken Hanedan II-III, Sümer. British Museum.[3]

Diyala Nehri kıyısındaki yerlerde, resimli tasvirlere sahip parlak renkli bir çanak çömlek türü olan 'Scarlet Ware' (Kızıl Eşya) olarak bilinen bir çanak çömlek türü tipikti.[4] MÖ 2800 civarında gelişti ve aynı dönemde Orta Mezopotamya'daki Jemdet Nasr çanak çömleğiyle ilişkilidir. Kırmızı renk ağırlıklı olarak hematit boyası kullanılarak elde edildi.

Kızıl Seramik Erken Hanedanlık I ve II dönemlerinin tipik örneğidir.[5] Diyala boyunca, Güney Mezopotamya'yı İran platosuyla bağlayan en önemli ticaret yollarından biri yer almaktadır. Bu nedenle, Scarlet seramikleri Pusht-i Kuh, Luristan'da da popülerdi ve Susa II döneminde Susa'ya ticareti yapıldı.

Demir Çağı

M.Ö. 693'te, Asurlular ve Güney İran'daki Elamlılar arasında Diyala Nehri Muharebesi gerçekleşti.

Nehir, Herodot'un Tarihler ‘inde Gyndes adıyla anılır ve burada kral Büyük Kiros'un kutsal beyaz atın orada ölmesinin ardından ceza olarak 360 kanal kazarak nehri dağıttığı belirtilir.[6] Kanallar kumun altında kaybolduktan sonra nehir eski boyutlarına geri döndü.

Orta Tunç

Larsa döneminde, Eşnunna özellikle öne çıktı. Diyala Nehri o dönemde "Şu-durul" adını da taşıyordu.[7]

Modern Tarih

Mart 1917'de Britanya İmparatorluğu, Dicle Nehri'nin birleştiği noktada Osmanlı İmparatorluğu'nu yenerek Bağdat'ın Düşüşü'ne yol açtı; bu, I. Dünya Savaşı'nın Mezopotamya Seferi'nin bir parçasıydı.

Kazılar

1930'larda Diyala nehri havzasının alt kesiminde büyük kazılar yapıldı. Bu kazılar Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü (Antik Kültürler Araştırma Enstitüsü) (1930–1937) ve Pensilvanya Üniversitesi (1938–1939) tarafından yürütülmüştür. Tell Agrab, Tell Asmar (antik Eşnunna), Ishchali (antik Neribtum) ve Khafaje (antik Tutub) gibi yerler kazılmıştır.

O zamanlar Diyala, güney ve kuzey Mezopotamya'ya kıyasla nispeten keşfedilmemişti. Ancak yerlerin yağmalanması çoktan başlamıştı. Sonuç olarak profesyonel kazılar başlatıldı.

Arkeologlar James Breasted ve Henri Frankfort bu projelere öncülük ediyordu.

Bu kazılar Mezopotamya arkeolojisi ve kronolojisi hakkında çok kapsamlı veriler sağladı. Geç Uruk dönemi ile Eski Babil dönemi sonu (MÖ 3000-1700) arasındaki zamanı kapsıyordu. Daha sonra dokuz ayrıntılı monografi yayınlandı, ancak 12.000'i bulan nesnelerin çoğu yayınlanmadı. 1992'de başlatılan Diyala Veritabanı Projesi bu materyalin çoğunu yayınlamaktadır.[8]

Orada çalışan diğer bilim insanları arasında epigrafist Thorkild Jacobsen, Seton Lloyd ve Pinhas Delougaz vardı.[9]

1980 civarında, Diyala bölgesi de Hamrin Barajı Kurtarma Projesi'nin bir parçası olarak yoğun bir şekilde araştırıldı.[10] Tell Yelkhi, Tell Hassan, Tell Abu Husaini, Tell Kesaran, Tell Harbud, Tell al-Sarah ve Tell Mahmud 1977'den 1981'e kadar kazıldı.[11]

Barajlar

İran'da Daryan Barajı, Kirmanşah eyaleti'ndeki Daryan yakınlarında inşa edilmiştir. Barajın amaçlarından biri, suyun bir kısmını 48 km (30 mi) uzunluğundaki Nosoud Su İletim Tüneli aracılığıyla sulama için Güneybatı İran'a yönlendirmek ve hidroelektrik güç üretmektir.[12][13][14]

Irak'ta nehir önce hidroelektrik güç üreten ve sulama için su depolayan Darbandikhan Barajı'na ulaşır. Daha sonra benzer amaçlar için Hemrin Barajı'na akar. Bağdat yakınlarındaki Aşağı Diyala Vadisi'nde nehir, taşkınları kontrol eden ve Bağdat'ın kuzeydoğusundaki alanı sulayan Diyala Barajı tarafından kontrol edilir. *Darbandikhan Barajı, Irak - su depolama kapasitesi: 3.000 MCM

  • Bavanur Barajı (inşa halinde), Irak - su depolama kapasitesi: 31 MCM
  • Hemrin Barajı, Irak - su depolama kapasitesi: 2.040 MCM
  • Diyala Barajı, Irak - su yönlendirme barajı
  • Garan Barajı, İran - su depolama kapasitesi: 110 MCM
  • Daryan Barajı, İran - su depolama kapasitesi: 316 MCM
  • Darbandikhan gölü
    Darbandikhan gölü
  • Darbandikhan Barajı
    Darbandikhan Barajı
  • Diyala Barajı
    Diyala Barajı

Kaynakça

  1. ^ Hussein, Haitham A. (Haziran 2010). "Dependable Discharges of The Upper and Middle Diyala Basins". Journal of Engineering. 16 (2). ss. 4960-4969. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2013. 
  2. ^ Cohen, Getzel M. (2013). The Hellenistic settlements in the East from Armenia and Mesopotamia to Bactria and India. Hellenistic culture and society. Berkeley: University of California Press. s. 94. ISBN 978-0-520-27382-5. 
  3. ^ "Khafajeh jar". British Museum. 
  4. ^ Francesco Del Bravo, 'Scarlet Ware': Origins, Chronology and Developments 24 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in M. Lebeau - P. de Miroschedji (eds), ARCANE Interregional Vol. I: Ceramics (ARCANE Interregional I), Turnhout (Brepols), 2014: 131-147
  5. ^ Scarlet Ware jar 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. britishmuseum.org
  6. ^ Herodotus (1920). The Histories. Godley, A. D. Godley tarafından çevrildi. Harvard University Press. 
  7. ^ Donald M. Matthews, The Early Glyptic of Tell Brak: Cylinder Seals of Third Millennium Syria 1997, p. 15.
  8. ^ Diyala Project 25 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. oi.uchicago.edu
  9. ^ POTTERY FROM THE DIYALA REGION. By Pinhas Delougaz (The University of Chicago, Oriental Institute Publications, vol. LXIII). XXII+182 pp. +204 plates, Chicago 1952.
  10. ^ McGuire Gibson (ed.), Uch Tepe I: Tell Razuk, Tell Ahmed al-Mughir, Tell Ajamat, Hamrin Reports 10, Copenhagen, 1981.
  11. ^ IRAQ - Hamrin 21 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Centro Ricerche Archeologiche e Scavi di Torino per il Medio Oriente e l'Asia
  12. ^ "Darian Dam, one of the best dams in Iran in terms of structure and body". www.irna.ir. 31 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2024. 
  13. ^ "Darian Dam" (Farsça). Iran Water Resources Management. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013. 
  14. ^ "Water Tunnel Nosoud" (Farsça). JTMA. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Zeugma</span> Türkiyede bir antik kent

Zeugma, Gaziantep'in Nizip ilçesine bağlı Belkıs köyünde bulunan antik yerleşim.

<span class="mw-page-title-main">Mezopotamya</span> Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölge

Mezopotamya, Orta Doğu'da, Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan bölge. Mezopotamya günümüzde Irak, kuzeydoğu Suriye, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve güneybatı İran topraklarından oluşmaktadır. Büyük bölümü bugünkü Irak'ın sınırları içinde kalan bölge, tarihte birçok medeniyetin beşiği olmuştur. Mezopotamya'da yer alan şehirler günümüzde sürekli gelişmektedir. Ayrıca bu bölgede bol miktarda petrol bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Irak</span> Batı Asyada bir ülke

Irak, resmî adıyla Irak Cumhuriyeti, Batı Asya'da bir ülkedir. Kuzeyde Türkiye, doğuda İran, güneydoğuda Kuveyt, güneyde Suudi Arabistan, güneybatıda Ürdün, batıda ise Suriye ile sınır komşusudur. Başkenti ve en büyük şehri Bağdat olan federal parlamenter cumhuriyet ile yönetilen bir ülkedir.

<span class="mw-page-title-main">Fırat</span> Türkiyeden başlayıp Basra Körfezine uzanan ırmak

Fırat, Güneybatı Asya'nın en uzun ırmağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dicle</span> Türkiyeden Iraka akan ırmak

Dicle ırmağı, Fırat ırmağı ile birlikte Mezopotamya'yı oluşturan iki büyük nehirden en doğuda olanıdır. Türkiye'de bulunan Elazığ ilinin Sivrice ilçesinden doğan nehir, Irak boyunca akar ve Fırat'la birleşerek Şattülarap'ta Basra körfezine dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Basra</span>

Basra, Irak'ın güneyinde bir kent; Irak'ın ikinci büyük şehri ve en önemli limanı. Hamar Gölünün güneydoğu ucunda, Şattül Arap su yolunun batı kıyısında, Basra Körfezi'ne 55, Bağdat'a ise 545 kilometre uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ur (antik kent)</span> Sümer şehir devleti

Ur, Güney Irak'ta yer alan Zi Kar'daki Tel el Mukayyer bölgesinde bulunan antik Mezopotamya'ya ait önemli bir Sümer şehir devletidir. Ur, bir zamanlar Basra Körfezi'nde Fırat'ın ağzına yakın bir kıyı şehri olmasına rağmen kıyı şeridi değişmiş ve şehir, günümüzde oldukça iç kesimlerde Fırat'ın güney kıyısında kalmıştır. Günümüz modern Irak'ında yer alan Nasıriye'ye 16 kilometre uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Urmiye Gölü</span> İranın kuzeybatısındaki tektonik oluşumlu tuz gölü

Urmiye Gölü, İran'ın kuzeybatısında, Batı Azerbaycan Eyaleti ile Doğu Azerbaycan Eyaleti arasında bulunan tektonik oluşumlu tuz gölü.

<span class="mw-page-title-main">İran coğrafyası</span>

İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nil</span> Afrikadaki başlıca nehir ve dünyanın en uzun nehri

Nil, 6650 km. uzunluğu ile dünyanın en uzun nehridir. Havzası Afrika kıtasının onda birini kaplar. Güneyden kuzeye doğru akar ve Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbarah olmak üzere üç ana kolu vardır. Nehrin en uzaktaki kaynağı Burundi'de oğu Afrika Göller Bölgesi'ndeki Kagera Nehri olarak doğar ve Tanzanya, Ruanda ve Uganda sınırlarını oluşturarak Victoria Gölü'ne dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Diyala (il)</span>

Diyala Irak Cumhuriyeti'nde bir il.

<span class="mw-page-title-main">Bağdad'ın düşmesi</span>

Bağdad'ın düşmesi. I. Dünya Savaşı'nın Irak Cephesi'nde Osmanlı'nın elindeki Bağdat'ın İngilizler tarafından işgali.

'Şuruppak veya Şuruppag, bugünkü ismiyle Tell Fara, Irak'ın El-Kadisiye vilayetinde, Fırat nehri kıyısında bulunan antik bir Sümer şehridir. Nippur'un da 56 km güneyindedir. Hava ve tahıl tahrıçası Sud'a adanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Erken Hanedan Dönemi (Mezopotamya)</span>

Erken Hanedanlık dönemi Mezopotamya'da genellikle y. 2900 – y. 2350 MÖ yıllarına tarihlenen ve Uruk ve Jemdet Nasr dönemlerinden önce gelen bir arkeolojik kültürdür. Bu dönemde yazının gelişimi ve ilk şehirler ve devletler kurulmuştur. ED'nin kendisi birden fazla şehir devletinin varlığıyla karakterize edilmiştir: zaman içinde gelişen ve sağlamlaşan nispeten basit bir yapıya sahip küçük devletler. Bu gelişme nihayetinde Mezopotamya'nın büyük bir kısmının Akad İmparatorluğu'nun ilk hükümdarı Sargon'un yönetimi altında birleşmesine yol açmıştır. Bu siyasi parçalanmaya rağmen, ED şehir devletleri nispeten homojen bir maddi kültürü paylaşıyordu. Aşağı Mezopotamya'da bulunan Uruk, Ur, Lagaş, Umma ve Nippur gibi Sümer şehirleri çok güçlü ve etkiliydi. Kuzeyde ve batıda ise Kiş, Mari, Nagar ve Ebla gibi şehirlerin merkez olduğu devletler uzanıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Eşnunna</span> antik bir Sümer kenti

Eşnunna (günümüzde Tell Asmar, Diyala, Irak), antik bir Sümer kenti ve Mezopotamya'nın merkezinde yer alan şehir devletidir. Her ne kadar Sümer'in kuzey-doğusundaki Diyala Vadisi'nde bulunsa da şehir yine de Sümer kültür alanına girmiştir. Kentin koruyucu tanrısı Tişpak'tı (Tišpak).

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Mezopotamya</span> tarihi bölge

Aşağı Mezopotamya, Irak'ın tarihi bir bölgesidir. Orta Çağ'da sadece güney alüvyon ovasını kesin bir şekilde ifade eden Sawad ve "Irak-ı Acem" olan Cibal'in aksine el-Irak el-Arabi olarak da biliniyordu. Aşağı Mezopotamya, Sümer ve Babil'e ev sahipliği yapmıştır.

Irak tarihi, Irak coğrafyasında geçen olaylardır. Irak coğrafyası Antik çağlardan beri yerleşke alanıdır. Tarihi boyunca pek çok etnik ve dine ev sahipliği yapmıştırIrak, Batı Asya'da büyük ölçüde eski Mezopotamya topraklarına karşılık gelen bir ülkedir. Mezopotamya'nın tarihi, Aşağı Paleolitik dönemden MS 7. yüzyılın sonlarında Halifeliğin kuruluşuna kadar uzanır ve bu tarihten sonra bölge Irak olarak anılır. Mezopotamya tarihinin Neolitik Ubeyd döneminde M.Ö. 6000 ile 5000 yılları arasında ortaya çıkan ve yaygın olarak kayıtlı tarihteki en eski uygarlık olarak kabul edilen kadim Sümer toprakları Irak topraklarında yer almaktadır. Burası aynı zamanda Akkad, Neo-Sümer, Babil, Neo-Asur ve Yeni-Babil imparatorluklarının tarihi merkezidir; Bronz ve Demir Çağı'nda Mezopotamya'da ve Eski Yakın Doğu'nun diğer çeşitli bölgelerinde hüküm süren yerel yönetici hanedanların bir dizisidir.

<span class="mw-page-title-main">Dicle-Fırat havzası</span>

Dicle-Fırat havzası Batı Asya'da Basra Körfezi'ne dökülen büyük bir nehir sistemidir. Başlıca nehirleri, daha küçük kolları ile birlikte Dicle ve Fırat'tır.

Nehrevan Kanalı Dicle'nin doğu kıyıları ve Diyala Nehri'nin aşağı kesimi boyunca orta Irak'ta Sasani ve erken İslami dönemlerin önemli bir sulama sistemiydi. 6. yüzyılda inşa edildi, Abbasi Halifeliği döneminde, Abbasi başkenti Bağdat için ana su kaynağına hizmet ederken, suladığı bölgeler şehrin ana ekmek kaynağı olarak hizmet ettiğinde zirveye ulaştı. 10. yüzyılın ortalarından itibaren yıkımı ve aşamalı olarak terk edilmesi, Abbasi Halifeliğinin düşüşünü yansıtmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Mezopotamya</span> günümüzde Irak, Suriye ve Türkiyenin bir parçası olan Dicle ve Fırat nehirleri arasındaki bölgenin kuzey kısmı

Yukarı Mezopotamya, Orta Doğu'nun kuzeyinde yer alan Kuzeybatı Irak, Kuzeydoğu Suriye ve Güneydoğu Türkiye'nin yaylaları ve büyük düzlükleri için kullanılan isimdir. Bölge, 7. yüzyılın ortalarındaki erken Müslüman fetihlerinden bu yana geleneksel Arapça adı olan el-Cezire ve Süryanice varyantı Gāzartā veya Gozarto (ܓܙܪܬܐ) olarak bilinir. Fırat ve Dicle nehirleri Mezopotamya'yı neredeyse bir adaya dönüştürür, çünkü Irak'ın Basra Vilayeti'ndeki Şattülarap'ta birleşirler ve Türkiye'nin doğusundaki kaynakları birbirine yakındır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.