İçeriğe atla

Diplomatik tanıma

Uluslararası hukukta diplomatik tanıma (veya hukuken tanıma), bir devletin başka bir devlet veya yönetimin, statüsünü veya bir eylemini, kabul ettiği, dahilî ve uluslararası sonuçlar doğuran, tek taraflı bir politik eylemdir. Diplomatik tanıma de facto veya de jure olabilir, genelde tanıyan hükûmetin bir resmî açıklaması yoluyla bu gerçekleşir.

Devlet ve yönetimlerin tanınması

Diplomatik tanımada, devletler ve onların yönetimlerinin tanınması arasındaki farkın altı çizilmelidir.[1] Devletler arasında ikili ilişki sürdürmemeleri, birbirlerini birer devlet olarak tanımamalarını gerektirmez. Bir devlet başka bir devleti resmen tanımakla yükümlü değildir, ama bir devlet olmak için bazı şartları sağlayan herhangi bir varlığa bir devlet olarak muamele etmelidir. Birleşmiş Milletler Sözleşmesi'nde belirtilen, şiddet kullanma veya şiddet tehdidi yapma yasağı vardır. Bir devlet, bu yasağı ihlal ederek devlet olma kıstasını elde etmiş bir varlığı tanımama sorumluluğunu taşır. Devletler tanıma veya tanımama güçlerini ister açık, ister zımni yolla uygulayabilirler.[2] Bir yönetimin tanınması onun yönettiği devletin de tanınması anlamına gelir ama bunun aksi doğru değildir.

Devletlerin de jure değil de de facto tanınması enderdir. De jure tanıma daha kuvvetlidir, de facto tanıma ise geçicidir ve sadece bir yönetimin bir toprak üzerinde kontrol sahibi olduğunu tanır. Aradaki farkı gösteren bir örnek, Birleşik Krallıkın Sovyetler Birliği'ni de facto olarak 1921'de ama de jure olarak 1924'te tanımasıdır. Bir diğer örnek, 1948'de kurulan İsrail devletidir, bu devlet ABD tarafından derhal de facto tanınmış, üç gün sonra Sovyetler tarafından de jure tanınmıştır.

Bir yönetim normal, anayasal bir yolla değişirse (bir seçim veya referandum yoluyla) onun tanınmasının yenilenmesi gerekli değildir, ama askerî darbe veya devrim yoluyla değişirse, bu gereklidir. Yeni bir yönetimin diğer devletlerce tanınması onun uzun vadeli yaşamı için önemlidir. Örneğin, 1996 ila 2001 arasında süren Afganistan'ın Taliban yönetimi sadece Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan tarafından tanınmışken, çok daha sayıda devlet, devrilmiş başkan Burhanuddin Rabbani'nin yönetimini tanımıştı. Hindistan'da bulunan tartışmalı toprak Cemmu ve Keşmir, Pakistan ve Çin tarafından tanınmamakta ama Rusya tarafından tanınmaktadır.

Tanıma, resmi bir açıklamadan başka eylemlerle de ima edilebilir, örneğin bir devlet başkanının ziyareti veya ikili bir anlaşmanın imzalanması gibi. Eğer zımni tanıma yorumu mümkün ise, bir devlet söz konusu eyleminin bir diplomatik tanıma oluşturmadığını açıklama gereğini görebilir, örneğin, ABD'nin 1988'de Filistin Kurtuluş Örgütü ile diyalog başlattığı zamanda olduğu gibi.

ABD'nin Stimson Doktrini, şiddet yoluyla toprak edinimi gibi yasa dışı veya ahlak-dışı durumların tanınmaması doktrinidir. Bu doktrin II. Dünya Savaşı'ndan beri önem kazanmıştır, özellikle Birleşmiş Milletler'de, uluslararası hukuk ile uyum sağlamanın bir aracı haline gelmiştir (örneğin 1965'te Rodezya vakasında). Bir yönetimin diplomatik tanınmasının geri alınması, onunla diplomatik ilişkilerin kesilmesinden daha ciddi bir kınama eylemidir.

Yönetimlerin tanınması

Devletler, başka devleri tanımanın yanı sıra, devlet yönetimlerini de tanıyabilirler. Yeni bir yönetim yasa dışı yollarla iktidara gelirse (örneğin darbe yaparak) veya iktidardaki yönetim seçim hilesi ile iktidarını devam ettirirse, bu durum sorunlu olabilir. Eskiden devletler, hem bir devletin yönetimini hem de o devletin kendisini tanıdıklarını resmen ilan ederlerdi. Ama, diplomatik ilişkilerin sürdürülebilmesi için diplomatik ilişkinin yapılacağı bir yönetimin olması gerekse de, çoğu devlet artık bu usulü uygulamamaktadır.[3][4] ABD gibi ülkeler bir yönetimin tanınması hakkındaki sorulara cevap verirken "Tanıma meselesi gündeme gelmemiştir: yeni yönetim ile ilişkilerimizi sürdürmekteyiz."[5]

Tanınmayan devlet

Dünyanın bazı jeopolitik varlıkları genel uluslararası tanınmadan yoksundur ama egemen devlet olarak tanınmayı arzu ederler. Bu varlıkların toprakları üzerinde sahip oldukları de facto kontrol derecesi farklılıklar gösterir.

Bu varlıkları çoğu, kendi etnik veya millî kimliği olan ülke bölgesidir ve bir ana devletten ayrılmıştır. Bu varlıklar genelde "bağımsızlığını ilan eden bölge" denir. Bazıları kendi kendini yöneten himayelerdir, orijinal devletlerine zorla geri girmelerine karşı başka bir devletin askerî korumasından yararlanırlar. Bu jeopolitik varlıklar, koruyucu devletleri aracılığıyla gayriresmî diplomatik ilişkilere de girebilirler.

Yukarıda söz konusu olan "kontrol" kelimesi, bulunulan bir alan üzerindeki kontrol demektir, hak iddia edilen bir toprağın işgali değil. Tanınmayan ülkeler, bulundukları topraklar üzerinde ya tam kontrole sahiptirler veya (Batı Sahra örneğinde olduğu gibi) kısmi kontrole sahiptirler. Birinci durumda, o toprakların "resmî" sahipleri, yani de jure yönetimler egemen olduklarını iddia etikleri topraklar üzerinde pek az veya sıfır kontrole sahiptirler, ikinci durumda ise değişen derecelerde kontrole sahiptirler ve bölgede yaşayan insanlara hâlâ gerekli hizmetler sağlıyor olabilirler.

Diğer tip tanımalar

Diplomatik olarak tanınabilen diğer unsurlar, bir toprağın işgal veya ilhakı veya bir ihtilaftaki taraflardan birinin muharrip (İng. belligerence) hakları olabilir. Uluslararası hukukta savaş halinde olan taraflar muharrip olarak tanımlanır, eğer taraflardan biri bir egemen devlet değilse statüsü ya muharrip ya da asi sayılır. Muharrip haklarının tanınması, bir devletin tanınmasını gerektirmez. Muharrip haklarının tanınmasına örnekler arasında şunlar sayılabilir:

Ayrıca bakınız

  • Kabul görme ile devlet oluşum kuramı (İng. Constitutive theory of statehood)
  • İlan olma ile devlet oluşum kuramı (İng. Declarative theory of statehood)
  • Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO)
  • Jus legationis
  • Tanınmayan veya kısmen tanınmayan devletler listesi
  • Mikro ulus
  • Uluslararası İlişkiler
  • Diplomat
  • Ad hoc

Kaynakça

  1. ^ See Stefan Talmon, Recognition of Governments in International Law: With Particular Reference to Governments in Exile (Oxford: Clarendon Press, 1998) pages 1-4
  2. ^ Örneğin bakınız "The Restatement (Third) Foreign Relations Law of the United States, American Law Insitute Publishers, 1990, ISBN 0314301380, §202 Recognition or Acceptance of States; and §203 Recognition or Acceptance of Governments; and §204 Recognition and Maintaining Diplomatic Relations
  3. ^ Örneğin, Uluslararası Adalet Divanı'nda Kosova'nın bağımsızlık ilanı davası için yapılan sözlü argümanlar. CR 2009/32, page 39 [1] 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ ABD, 1970'lerden beri yönetimleri tanıma usulünden uzaklaşmıştır. Bakınız: [1977] Digest of U.S. Practice in International Law 19-21.
  5. ^ [1974] Digest of U.S. Practice in International Law at 13; [1975] Digest of U.S. Practice in International Law at 34.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ülkeler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste, egemen devletlere genel bir bakış sağlamaktadır ve ülkelerin egemenliklerinin tanınması hakkında bilgi veren bir listedir.

<span class="mw-page-title-main">Ülke bayrakları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Aşağıda Birleşmiş Milletler tarafından bağımsız, egemen bir ülke olarak kabul edilen ve Birleşmiş Milletler'de üyeliği bulunan 193 ülke ile egemen bir devlet olarak kabul edilen ancak BM'de üyeliği bulunmayan Vatikan dahil toplam 194 ülkenin bayrağı ile yine ayrıca Birleşmiş Milletler üyesi en az bir ülke tarafından bağımsızlığı kabul edilen 9 ülke yer almaktadır. Birleşmiş Milletler üyesi tüm ülkeler tarafından bağımsızlığı kabul görmeyen bu ülkelerin isimleri italik olarak yazılmıştır. Belli bir ülkeye bağlı, idari açıdan söz konusu ülkelerin yönetiminde olan özerk bölgeler için ayrıca bağımlı topraklar listesi sayfasına bakınız.

De facto veya defakto, "gerçekte", "uygulamada", "fiilen", "fiilî" ya da "pratikte" anlamında kullanılan Latince deyiş. "Kanuna göre" veya "hukuki olarak" anlamına gelen "de jure" ile karşıt olarak sıkça kullanılır. Yasal bir durum tartışılırken, "de jure" kavramı, konu hakkında kanunların ne söylediğini, "de facto" kavramı ise gerçek hayatta uygulamanın nasıl olduğunu belirtir. Bu uygulama, yasal olabilir ya da olmayabilir.

<span class="mw-page-title-main">Somaliland</span> Somaliden tek taraflı bağımsızlık ilan eden ancak bağımsızlığı hiçbir ülke tarafından tanınmayan ülke

Somaliland, resmî olarak Somaliland Cumhuriyeti, Afrika Boynuzu'nda tanınmayan fiili bir egemen devlettir. Kuzeybatıda Cibuti, güneyde ve batıda Etiyopya ve doğuda Somali ile sınır komşusudur. İddia edilen bölgesi, 2021 itibarıyla yaklaşık 5,7 milyon sakinle 176.120 kilometrekarelik bir alana sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Hargeisa'dır. Somaliland hükûmeti, kısa bir süre bağımsız olan Somaliland Devleti olarak 1960'tan 1991'e kadar Somali Vesayet Bölgesi ile birleşerek Somali Cumhuriyeti'ni oluşturan İngiliz Somaliland'ın halefi devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bazı yönetimler bağımsızlıklarını ilan etmiş ve egemen devletler olarak uluslararası toplumdan diplomatik tanınma talebinde bulunmuşlardır, ancak evrensel olarak bu şekilde tanınmamışlardır. Bu oluşumlar genellikle kendi toprakları üzerinde de facto kontrole sahiptir. Geçmişte bu türden bir dizi oluşum var olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Abhazya ve Güney Osetya'nın uluslararası tanınması</span> Abhazya ve Güney Osetyanın uluslararası alanda tanınması

Güney Osetya ve Abhazya'nın uluslararası tanınması, de facto devletler olan Güney Osetya Cumhuriyeti ve Abhazya Cumhuriyeti'nin uluslararası alanda tanınması ve tanınma tepkilerini içeren maddedir.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri</span>

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri, de jure olarak Azerbaycan Cumhuriyeti'ne bağlı Dağlık Karabağ bölgesinde Ermenistan Cumhuriyeti'nin bölgeye müdahalesinden sonra 10 Aralık 1991'de halkoylamasıyla bağımsızlığı kabul edilen ve 6 Ocak 1992'de bağımsızlığı ilan edilen fakat Ermenistan dahil, hiçbir ülke veya uluslararası kuruluş tarafından bağımsızlığı tanınmayan de facto cumhuriyet olan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni dışişlerinde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı temsil etmekte ve girişimlerde bulunmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Somaliland'ın dış ilişkileri</span>

Somaliland Afrika Boynuzu'nda de jure olarak Somali'ye bağlı özerk bölge, de facto olarak bağımsızlığını ilan etmiş yönetim. Somaliland Cumhuriyeti kendisini eski Britanya Somalilandı himayesinde ve ardılı devlet olarak tanımlar. Somali 1991 yılında bölgeyi kendi yerel yönetimi ilan etti, Somaliland günümüzde herhangi bir ülke veya uluslararası kuruluş tarafından tanınmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tayvan'ın siyasi durumu</span>

Tayvan'ın siyasal durumu, Çin İç Savaşı’nın sonucu olarak Çin Halk Cumhuriyeti ile Çin Cumhuriyeti arasında ortaya çıkan çatışma ile ilgilidir. Bu çatışma Tayvan adası, Tayvan’a ait olan adalar ve tarihi olarak Fujian, Guangdong ve Hainan eyaletlerine ait olan adaların statüsü hakkındadır.

<span class="mw-page-title-main">Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti</span>

Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti, Bosna-Hersek'te tanınmayan bir jeopolitik varlık ve yarı devletti. 18 Kasım 1991'de Hersek-Bosna Hırvat Topluluğu adı altında Bosna-Hersek topraklarında siyasi, kültürel, ekonomik ve bölgesel bir bütün olarak ilan edilmiş ve 14 Ağustos 1996'da lağvedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Makam</span> Katolik Kilisesinin Piskoposluk Yönetimini ile Vatikanı yönetmek için piskoposlarca yönetilen bir yetki alanı oluşumu

Santa Sede (Latince: Sancta Sedes) veyahut Papalık Makamı; Batı Avrupa dillerinde "Aziz Sandalye", "Apostolik Makam", "Kutsal Koltuk" olarak adlandırılır. Bu isimlendirme Vatikan'ın devlet pozisyonunu belirleyen resmi isimlendirmesidir. Nihayetinde Roma’da bulunan Katolik Kilisesi'nin Piskoposluk Yönetimi'ni içerir ve devleti yönetmek için piskoposlarca yönetilen bir yetki alanı oluşumudur. Bu isimlendirme ise; Papa ile beraber Devlet Sekretaryasını, farklı Kongregasyonlarını ve papalık konseylerini içerir. Bütün bu sistemin başında bulunan kişiye de 'Başpiskopos' denir ve bu haliyle 'Papa'ya işaret etmektedir. Kısaca, Papalık Makamı, Katolik Kilise'sinin merkezi yönetimi olarak kabul edilebilir ve nihayetinde alışılagelen en basit isimlendirmesiyle buna Vatikan denilir.

<span class="mw-page-title-main">Tanınmayan Devletler Topluluğu</span>

Tanınmayan Devletler Topluluğu, uluslararası toplumun sınırlı bir kesimin tanıdığı, eski Sovyetler Birliği'ndeki çeşitli devletler birleştiren uluslararası bir organizasyondur.

<span class="mw-page-title-main">İsrail'in uluslararası tanınması</span> İsraili tanıyan devletlere genel bakış

İsrail'in uluslararası tanınması, 14 Mayıs 1948'de İsrail Bağımsızlık Bildirgesi ile kurulan İsrail Devleti'nin diplomatik olarak tanınmasıdır. 192 Birleşmiş Milletler üyesi devletin 160'ı (%83) İsrail'i tanımaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sürgündeki Çekoslovakya Hükûmeti</span>

Sürgündeki Çekoslovak Hükûmeti, Çekoslovakya Geçici Hükûmeti ya da Çekoslovakya Ulusal Özgürlük Komitesi nin gayriresmî unvanı. İlk olarak İngiliz hükûmeti tarafından tanınan bu geçici hükûmet, sonraları Müttefik Devletler'in de resmi muhatabı haline gelecekti. Çekoslovakya Ulusal Özgürlük Komitesi, Çekoslovakya eski Cumhurbaşkanı Edvard Beneš tarafından, Paris'te Ekim 1939'da kurulmuştu. Diplomatik tanınma konusunda Fransa ile yapılan görüşmelerin akametle sonuçlanması ve akabinde Nazilerin Fransa'yı işgali neticesinde, oluşturulan bu komite, 1940 yılında Londra'ya sığınmak zorunda kaldı. Nazi bombardmanı başlayınca, Komite 1941'de Buckinghamshire-Aston Abbots'a taşındı.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna Halk Cumhuriyeti</span>

Ukrayna Halk Cumhuriyeti veya Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti, günümüzdeki Ukrayna'nın atası olarak kabul edilen, Haziran 1917'de Rusya Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak ilan edilen, ardından 25 Ocak 1918'de bağımsızlığını ilan eden devlet. 1921'de Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dönüşmüş ve Sovyetler Birliği'nin kurucu üyesi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kosova Cumhuriyeti (1991-1999)</span>

Kosova Cumhuriyeti 1991 yılında kurulan Güneydoğu Avrupa'da bağımsızlığını ilan eden bir yarı-devlettir. Kosova Cumhuriyeti,Kosova ve Metohiya Özerk Bölgesi'ne karşı kendi paralel siyasi kurumlarını kurdu.

Devletlerin Hak ve Görevlerine ilişkin Montevideo Sözleşmesi, 26 Aralık 1933'te Yedinci Uluslararası Amerikan Devletleri Konferansı sırasında Montevideo, Uruguay'da imzalanan bir antlaşmadır. Sözleşme, uluslararası teamül hukukunun bir parçası olarak kabul edilen bildirici devletlik teorisini sistemleştirmektedir. Konferansta, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D. Roosevelt ve Dışişleri Bakanı Cordell Hull, İyi Komşuluk Politikası ilan ettiler. Bu politikanın amacı ABD'nin Kuzey ve Güney Amerika kıtasındaki ülkelerin içişlerine silahlı müdahalesine karşı çıkmaktadır. Montevideo sözleşmesi 19 devlet tarafından imzalandı. İmzalayan devletlerden üçünün kabulü küçük çekincelere tabi tutuldu. Bu devletler Brezilya, Peru ve Amerika Birleşik Devletleri'ydi.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Suriye Cumhuriyeti</span> 1930dan 1950ye kadar Fransız manda bölgesi; Suriyenin öncül devleti

Birinci Suriye Cumhuriyeti, resmi adıyla Suriye Cumhuriyeti, Suriye Devleti'nin ardından, Fransız Suriye ve Lübnan Mandası'nın bir parçası olarak 1930'da kuruldu. 1936'da Suriye'ye bağımsızlık vermek ve resmi Fransız yönetimini sona erdirmek için bir bağımsızlık antlaşması yapıldı, ancak Fransız parlamentosu anlaşmayı reddetti. 1940'tan 1941'e kadar Suriye Cumhuriyeti, Vichy Fransa'nın kontrolü altındaydı ve 1941'deki Müttefik işgalinden sonra yavaş yavaş bağımsızlık yolunda ilerledi. Bağımsızlık ilanı 1944'te gerçekleşti, Ekim 1945'te Suriye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler tarafından de jure olarak tanındı; 17 Nisan 1946'da Fransız birliklerinin çekilmesiyle de facto egemen bir devlet haline geldi. 5 Eylül 1950'de yeni bir anayasanın kabul edilmesiyle İkinci Suriye Cumhuriyeti birincisinin yerini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Filistin Devleti'nin dış ilişkileri</span> Filistin Devletinin diplomatik ilişkileri ve diğer ülkelerle etkileşimleri

Filistin Devleti'nin dış ilişkileri 1964 yılında Filistin Kurtuluş Örgütünün (FKÖ) kurulmasından bu yana yürütülmektedir. Oslo Anlaşmaları'ndan bu yana, 1967 sınırlarında başkenti Doğu Kudüs olan Filistin Devleti'nin evrensel olarak tanınmasını sağlamaya çalışmaktadır. 2 Haziran 2023 itibarıyla Birleşmiş Milletler (BM) üyesi 193 ülkeden 139'u Filistin Devleti'ni resmen tanımaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hallstein Doktrini</span> Soğuk Savaş sırasında Almanya politikası

Hallstein Doktrini, 1955'ten 1970'e kadar Federal Almanya Cumhuriyeti'nin dış politikasında temel bir ilkeydi. Adını Walter Hallstein'dan alan doktrin, Alman Demokratik Cumhuriyeti'ni tanıyan herhangi bir devletle diplomatik ilişki kurmamasını öngörüyor. "Doktrinin" kamuya açık resmi bir metni yoktu, ancak ana mimarı Wilhelm Grewe bunu bir radyo röportajında alenen açıkladı. 1949'dan 1963'e kadar Almanya Şansölyesi olarak görev yapan Konrad Adenauer, 22 Eylül 1955'te Alman parlamentosuna yaptığı açıklamada politikanın ana hatlarını açıkladı. Bu, üçüncü ülkelerin "Alman Demokratik Cumhuriyeti"ni tanıması veya Almanya'dan sorumlu Dört Güçten biri olan Sovyetler Birliği dışında onunla diplomatik ilişkileri sürdürmesi halinde, Federal Alman hükümetinin bunu düşmanca bir davranış olarak değerlendireceği anlamına geliyordu.