Sosyoloji veya toplum bilimi, toplum ve insanın etkileşimi üzerinde çalışan bir bilim dalıdır. Toplumsal (sosyolojik) araştırmalar sokakta karşılaşan farklı bireyler arasındaki ilişkilerden küresel sosyal işleyişlere kadar geniş bir alana yayılmıştır. Bu disiplin insanların neden ve nasıl bir toplum içinde düzenli yaşadıkları kadar bireylerin veya birlik, grup ya da kurum üyelerinin nasıl yaşadığına da odaklanmıştır.
Din sosyolojisi, dini kurum ve dini yapılanmaları, dini temalarla toplumsal yapı arasındaki ilişkileri ve dinin toplum, toplumun din üzerindeki etkilerini araştıran bilimsel bir disiplindir. Din sosyologları toplumun din üzerinde dinin toplum üzerindeki etkilerini bir başka deyişle toplum ve din arasındaki diyalektik ilişkiyi açıklamaya çalışır.
Edimbilim, edim bilimi veya pragmatik, işaretlerin kullanımı ve işaretler ile işaretlerin kullanıcıları arasındaki ilişkiyi inceler. Edimbilim, dilsel fiilleri ve dilin kullanımını araştıran dilbilimsel bir alandır. Sözdizim ve anlambilimin yanı sıra dilsel göstergelerin özellikleriyle uğraşan göstergebilimin alt alanıdır.
Toplumdilbilim veya sosyodilbilim, kültürel normlar, beklentiler ve bağlam, dilin nasıl kullanıldığı ve toplumun dil üzerindeki etkisi gibi konuları inceleyen, dilbilimin sosyoloji ile kesiştiği disiplinler arası alan. İnsan topluluklarının sosyal sınıf, etnik köken, yaş ve cinsiyet gibi kendine ait faktörlerle girdiği etkileşimi ve bu etkileşimin sonucu olan değişimleri karma biçimde inceler.
Dil biliminde dil ölümü, bir dilin son ana dili konuşucusu yitirildiğinde meydana gelir. Buna ek olarak, dilin yok olması, ikinci dil konuşucuları da içinde olmak üzere dilin artık bilinmemesidir. Dil ayrımcılığı, bir dilin doğal veya politik nedenlerden dolayı ölümü; seyrek olarak da glottofaji, küçük bir dilin büyük bir dil tarafından özümsenmesi, eritilmesi veya değiştirilmesi başka benzer terimler arasında yer almaktadır.
Irk ve etnik ilişkiler sosyolojisi, toplumun tüm seviyelerinde ırklar ve etnik gruplar arasındaki toplumsal, politik ve ekonomik ilişkilerin incelenmesini kapsar. Bu alan, konut ayrımı, farklı ırk ve etnik gruplar arasındaki diğer karmaşık sosyal süreçler gibi sistematik ırkçılık üzerine yapılan çalışmalarla da ilgilenir.
Bu liste sosyoloji maddelerinin dizinini içermektedir. Özet liste için Genel sosyoloji listesi.
Aşağıdakiler, sosyoloji disiplinine genel bakış ve güncel bir rehber olarak sunulmaktadır:
Sosyoloji bibliyografyası listesi sosyoloji ve onun alt disiplinlerine ilişkin eserleri içerir. Eserlerin bir kısmı sosyoloji antolojisi; diğer bir kısmı da sosyoloji tarihi ya da kayda değer eserlerden seçilmiştir.
Küçük gruplar sosyolojisi, sosyal ilişkilerden kaynaklanan eylem, etkileşim ve bunların sonucunda oluşan sosyal grup tiplerini inceleyen sosyoloji dalıdır. Kavram ilk defa Fransız yazar ve sosyolog Gabriel Tarde tarafından kullanılmıştır. Sosyal hayatta toplum, büyük bir sosyal gruptur, toplumun içinde alt gruplar yer almaktadır. Küçük grupların büyük gruplar içinde olmaları sosyal gruplarla ilgili bir özelliktir. Alan, uluslararası ilişkilerde kullanılan alanlardandır ve grup özelliklerinin karar vermeyi nasıl etkilediği ile ilgili çalışmaları ele alır. Kültürel antropologlar ve siyaset bilimciler tarafından veri toplama amaçlı olarak kullanılmıştır. Küçük gruplar sosyolojisi, toplumların içerisinde barındırdığı çeşitli küçük grupları mikro sosyolojik düzeyde ele alır, küçük grupların iletişimindeki görev, süreç ve ilişki çatışmalarını inceler.
Kamu sosyolojisi, akademik olmayan izleyicilerle etkileşim kurmak için sosyolojinin disiplin sınırlarını genişletmeyi vurgulayan daha geniş sosyoloji disiplininin bir alt alanıdır. Belki de en iyi, belirli bir bilimsel yöntem, teori veya bir dizi politik değerden ziyade bir sosyoloji tarzı olarak anlaşılması daha makul bir yoldur. Yirmi birinci yüzyıldan beri bu terim, 2004 Amerikan Sosyoloji Derneği (ASA) başkanlık konuşmasında kamu sosyolojisinin disipline edilmesi için ateşli bir çağrıda bulunan Berkeley sosyologu Michael Burawoy ile geniş çapta ilişkilendirilmiştir. Burawoy konuşmasında, halk sosyolojisini, öncelikle diğer akademik sosyologlara hitap etmekle ilgilenen bir sosyoloji biçimi olan "profesyonel sosyoloji" olarak adlandırdığı olguyla karşılaştırır.
Mali sosyoloji kamu maliyesinin, özellikle vergi politikasının sosyolojisidir. Bir alan olarak, vergilendirmeye uyumu belirleyen kültürel ve tarihi faktörler de dahil olmak üzere vergilendirmenin vatandaşlar ve devlet arasında oluşturduğu ilişkiyi araştırmayı amaçlamaktadır. Joseph Schumpeter'in 1918 tarihli çalışması "Vergi Devletinin Krizi" mali sosyolojinin kurucu metnidir, ancak Schumpeter bu terimi Avusturyalı sosyolog Rudolf Goldscheid'in 1917 Almanca: Staatssozialismus oder Staatskapitalismus("Devlet Sosyalizmi veya Devlet Kapitalizmi") eserinden ödünç almıştır. 1990'lardan bu yana, "yeni mali sosyoloji", modernitenin ortaya çıkışının sadece bir sonucu değil, bir nedeni olarak vergilendirmenin temel rolünü analiz eder.
Bilimsel bilgi sosyolojisi, özellikle bilimin sosyal koşullarını, etkilerini, sosyal süreçlerini mercek altına alan bir bilimin incelemesidir. Bilimsel cehalet sosyolojisi de bilimsel bilgi sosyolojisinin tamamlayıcısı görevini görmektedir. Bilimsel bilgi sosyolojisi, insan bilgisinin etkisini, etki alanlarını ve toplumlar üzerinde hakim olan fikirleri ve ortaya çıkışına neden olan sosyal etkileri incelemektedir.
Sapma veya sapma sosyolojisi, resmi kuralları ihlal eden davranışları, eylemleri araştırmaktadır. Örnek olarak sapma sosyolojisi, toplum kuralların ihlalini, suç vb. durumları ele almaktadır.[3]Sapma teriminin olumsuz bir anlamı olsa da, sosyal kuralların çiğnenmesi her zaman olumsuz bir eylem oluşturmamaktadır. Bazı durumlarda kuralların ihlal edilmesine rağmen, davranış olumlu veya toplum tarafından kabul edilebilir olarak adlandırılabilir.
Terör sosyolojisi, terörizmi sosyal bir fenomen olarak anlamaya çalışan sosyolojinin bir alandır. Alan, terörizmi tanımlar, niçin gerçekleştiğini araştırır ve toplum üzerindeki etkisini değerlendirir. Terörizm sosyolojisi, siyaset bilimi, tarih, ekonomi ve psikoloji alanlarından meydana gelmektedir. Terörizm sosyolojisi, terörizmi meydana getiren sosyal koşullara vurgu yapması ile önemli terörizm araştırmalarından farklılık göstermektedir. Terörizm sosyolojisi ayrıca devletlerin böyle olaylara nasıl tepki gösterdiğini araştırır.
Çok merkezli dil, genellikle farklı ülkelere karşılık gelen, etkileşimli birkaç kodlanmış standart biçime sahip bir dildir. Bu tür dillerin pek çok örneği, Çin anakarası, Tayvan ve Singapur'da Çince ile birlikte Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve başka yerlerde İngilizce ile Fransa, Kanada (Québec) ve başka yerlerde Fransızca gibi en çok konuşulan diller arasında dünya çapında bulunabilir.
Standart dil veya standart lehçe, dilbilgisi ve kullanımın önemli ölçüde kodlanmasından geçen bir dil çeşididir. Ancak bazen bu terim, çeşitlerinden biri olarak standartlaştırılmış bir form içeren bir dilin bütününe atıfta bulunur. Genellikle, önemli standardizasyondan geçen dil çeşitleri, ticaret ve hükûmet merkezleriyle ilişkili lehçelerdir. Dilsel antropologların "göndergesel yer değiştirme" ve toplumdilbilimcilerin "işlev detaylandırması" dediği süreçlerle, bu çeşitler ticaret ve hükûmetle bağlantılı sosyal prestij kazanır. Bu süreçlerin sosyolojik bir etkisi olarak, bu dili kullananların çoğu, standart dilin doğası gereği üstün olduğuna inanmaya başlar veya onu, diğer dil çeşitlerini yargılamak için dilsel temel olarak kabul eder.
Değişke, varyant ya da lekt, toplumdilbilimde birbirlerinden ayırt edilebilen dil, lehçe ve ağız gibi konuşma biçimlerine verilen addır. Değişke terimi, dil kelimesi sıklıkla standart bir değişkeye, lehçe kelimesi ise bu dilin standart olmayan ve daha az prestijli görünen formlarına atıfta bulunan bir terim olmasından ötürü daha kapsayıcı ve nesnel bir terim olarak kullanılmaktadır. Dilbilimciler değişkeleri 3 ana gruba ayırır. İlk grup belli bir coğrafî bölgedeki değişkeleri kapsar ve diyalekt olarak isimlendirilir. Farklı sosyal grupların konuşma biçimlerini kapsayan değişkeler sosyolekt olarak adlandırılır. Son grup ise belli bir amaç için belli durumlarda kullanılan değişkeleri kapsar.
Sosyoloji sosyolojisi, sosyal teorileri sosyolojik entelektüel üretimde sosyo-tarihsel bağlamların etkisinin analizi ile birleştiren bir sosyoloji alanıdır.
Matematik sosyolojisi, hem sosyolojik araştırmalarda matematiğin kullanımıyla hem de matematik ile toplum arasında var olan ilişkilerin araştırılmasıyla ilgilenen disiplinler arası bir araştırma alanıdır.
