İçeriğe atla

Dijital kürasyon

Dijital Derleme ya da Dijital Kürasyon bilgi teknolojilerinin gelişmesine bağlı olarak bilgi miktarının geçmiş yüzyıllarla kıyaslanamayacak ölçüde artış göstermesine rağmen karmaşıklaşan bilgi kaynaklarına erişimin geçmişten daha güç olması her geçen gün sorun olmaya başlamışıtr.[1] Bu sorun, dijital veri ve bilgi miktarındaki büyük artışı etkin yollarla düzenleme ve yönetmeyi de beraberinde getirmiştir. Bu süreçte yer alan düzenleme biçimi olarak Dijital derleme(dijital kürasyon) ele alınabilir. Dijital derlemeyi tanımlamak gerekirse 20.yy'ın sonlarına doğru başlayıp gelişimini sürdüren dijitalleşme ve bununla birlikte ortaya çıkan dijital bilginin her geçen gün korunması, saklanması ve gelecek nesillere aktarılarak yaşam döngüsünü sürdürebilmesi için karşımıza çıkan süreçtir. Dijital derleme çağımız için yeni bir disiplindir. Dijital ortamda belgelerin korunmasının ötesinde, dijital içeriğin üretiminden başlayıp arşivlenmesi sürecine kadar olan tüm aşamaları kapsayacak niteliktedir. Dijital derlemeyi yaşam döngüsü boyunca dijital verilerin korunması hatta korumanında ötesinde uzun vadede değerini artırarak kullanılabilir hale gelmesi olarak tanımlayabiliriz ''.[2] Dijital bilgilerin mevcut ve daha sonrasında kullanımı için etkin bir biçimde yönetilmesi gerekir. ''Birleşik Krallık'ta kurulmuş olan Dijital Curation Center (DDC)’nin yapmış olduğu tanıma göre; yaşam döngüsü boyunca dijital araştırma verilerinin değerinin korunması ve uzun vadede korumanın artırılması vurgulanarak daha yüksek kaliteli araştırmalar için yeniden kullanım hedefi amaçlanmıştır''.[3] Dijital derleme, son 20 yılda uzun vadede organizasyonel ve teknik değişiklikler yoluyla dijital materyallere erişimi sağlamak için gerekli teknik, idari ve finansal ekolojiye hitap eden bilgi bilimleri şemsiyesi içerisinde yer alan yeni bir disiplindir.[4]“Dijital küratörlük” terimi ilk olarak 2001 yılında düzenlenen "Dijital Derleme: Dijital Arşivler, Kütüphaneler ve e-Bilim Semineri' nin başlığı olarak kullanılmıştır. Dijital küratörlük konusunda öncül sayılan bu girişim, bilginin uzun süreli korunması ve erişiminin sağlanması konusundaki zorlukları tartışmak üzere düzenlenmiştir. İzleyen süreçte, kültürel miras koleksiyonlarından e-bilim ve veri bilimine kadar çeşitli alanlarla kesişen dijital küratörlük, yeni zorluklara ve heyecan verici fırsatlara cevap olarak hızla gelişmiştir. ''

Dijital Derleme Süreci Aşamaları

Dijital derleme sürecinde de dijitalleştirme kapsamında olduğu gibi seçim, toplama, koruma, süreklilik ve arşivleme gibi aşamalar ile''[5] son kullanıcının doğru bir şekilde kaynağa erişimi esas alınarak yapılmaktadır. Bu aşamalara ek olarak dijital derleme de şu aşamalar bulunmaktadır;[6]

  • Kavramsallaştırma: Dijital nesnelerin yapımının tasarlanarak planlanmasıdır.
  • Üretim: Dijital nesnelerin üretilmesidir.
  • Erişim ve Kullanım: Dijital nesnelere kolayca erişim ve kullanım sağlanmasıdır. Bazı nesnelerin güvenliği açısından erişim, özel izin ya da sınırlı olmalıdır.
  • Değerlendirme ve Seçme: Dijital objeler seçilmeden önce değerlendirilmeli ve uzun süreli olan nesneler ayrılmalıdır. Bu işlemler yapılırken politikalar ve yasal düzenlemelere dikkat edilmelidir.
  • Ayıklama: Uzun süre koruma amaçlı olarak seçilmemiş olan nesnelerin yasal düzenlemeler çerçevesinde ayıklanmasıdır.
  • Aktarım: Dijital nesnelerin yasal düzenlemeler ve politikalar çerçevesinde aktarılmasıdır.
  • Koruma: Dijital nesnelerin uzun vadede korunması için yapılan çalışmalardır.
  • Yeniden Değerlendirme: Yeniden doğrulama ve değerlendirme sonucunda ayıklanması gereken dijital nesne bırakılmamasıdır.
  • Depolama: Dijital nesnelerin belirtilen standartlar esas alınarak depolanmasıdır.
  • Erişim ve yeniden kullandırma: Dijital nesnenin bütün aşamaları tamamladıktan sonra erişiminin sağlanarak yeniden kullanıma hazırlanmasıdır.
  • Dönüştürme: Dijital nesnenin farklı bir formata dönüştürülmesidir.

Yukarıdaki aşamalarda da belirtildiği gibi dijital derleme, dijital nesnenin yaşam döngüsünün sürdürülebilmesi için yapılması gereken çalışmaların tümünü kapsamaktadır. Dijital derleme, kültürel miras nesneleri ile bunların dijital karşıtları arasındaki ilişki üzerinde çalışarak katılımcı beceri ve uygulamaların çeşitliliğini ele alır. Özellikle, kültürel miras verilerine erişim sağlamak için sayısız girişim çalışmalarının ideal dijital derleme tarafından koordinasyonu sağlanır ve başından beri süreçte yer alır. ''Analog materyallerin yaşam sürelerini artırmak için dijitalleştirme yolu kullanılır. Dijital hale gelen materyaller, bilgisayar bilimi disiplini ile bariz sinerjileri koruyarak bilgi biliminin diğer disiplinlerine erişebilir konuma gelebilmektedir. Dijital derleme, mevcut ve gelecekteki kullanımlar için dijital veri havuzlarını oluşturur, korur ve bunların değerli olması yönünde çalışmalar yapar. Bu işlevi genellikle, arşivciler, kütüphaneciler, bilimciler, tarihçiler ve akademisyenler gerçekleştirir''.[7]

Dijital Derleme Standartları

Kültürel bellek kurumları arasında farklı tür bilgilerin bulunduğu müzelerde ve dijital derleme alanlarında geliştirilen standartlar ve çalışmalar oldukça önemlidir. Nesnenin özellikle de yeniden oluşturulan dijital nesnenin yaşam döngüsü sürecinde erişim ve kullanım çalışmalarının yerine getirilebilmesi için dijital derleme standartlarına ihtiyaç vardır. Bu kapsamda uluslararası açıdan sıkça kullanılarak çalışmanın temelini oluşturan ATHENA, LIDO ve SPECTRUM standartları kullanılmaktadır.

ATHENA: Avrupa çapında kültürel miras ağına erişim anlamına gelen ATHENA, Avrupa'da başlanan ve aynı zamanda Avrupa Dijital Kütüphanesi Europeana' nın da içeriğini oluşturan geniş bir veri çalışması sunmaktadır. ATHENA oluşum açısından MINERVA ağı kökünden gelmektedir. Avrupa'daki tüm müzelerden bilgi sağlaması başlıca görevlerindendir.[2]

LIDO: Nesneleri açıklayan hafif bilgiler olarak anlamlandırılan LIDO, müzelerde yaygın olarak kullanılan XML ile harmanlanmış aynı zamanda bir dijital derleme standartıdır. Farklı üstveri formatı ile oluşturulan koleksiyon yönetim sistemlerinin ve katalog veri tabanlarının ortak bir platformda toplanmasını amaçlar. LIDO farklı türde koleksiyon(kültürel, tarihi, mimarlık, doğa vb.) nesne verileri için de kullanılabilir.[8]

SPECTRUM: Dünyanın birçok yerinde yaygın olarak kullanılan İngiltere koleksiyon yönetim standartı ve dijital derleme standartıdır. Günümüzde Spectrum 5.0 versiyonu kullanılmaktadır.[9]

Gelişim açısından dünya ile aynı anda ilerlemek için dijital derleme ve dijitalleşme alanında yasal düzenlemeler ve yeni düzenler oluşturulmalıdır. Yeni bir kavram olan dijital derleme akademisyenler ve bilgi profesyonellerince daha çok ele alınarak gelişimi için uğraşılmalıdır. Uluslararası bir öneme sahip olabilmemiz için de uzman ekip ve bilgi profesyonelleri tarafından adımlar atılmalıdır.[1]

Dijital Derlemenin Sağladığı Olanaklar

Dijital derleme verilerin ve bilgilerin uzun vadede sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla bazı olanaklar sağlamıştır. Bu olanakların bazıları şunlardır;

  • Dijital veri ve bilgilere sürekli ve güvenilir bir şekilde erişim imkânı sağlar,
  • Veri ve bilgilerin nitelik açısından gelişmesini sağlar,
  • Farklı veri kümelerinde ortak standartların kullanılması ile erişim ve işbirliği fırsatlarının geliştirilmesini sağlar,
  • Veri ve bilgilerin güvenilirlik ve devamlılığını artırmak için özgünlüğünün ve doğruluğunun kontrolünün yapılmasını sağlar,
  • Verilerin ve bilgilerin geçerliliğinin resmi olarak kayıt altına alınarak gelecekte yasal kanıt olarak işlev kazanmasını sağlar,
  • Verilerin ve bilgilerin kullanıma sunulması ve bilginin ekonomik yönden değerinin korunması ile ilk yatırımdan yararlanılmasını sağlar,
  • Veri ve bilgilere erişim, bilgi paylaşımı ve analiz etme olanakları sağlar.

''ABD'de Müze ve Kütüphane Bilimleri Enstitüsü (The Institute of Museums and Library Science) 2006 yılından itibaren dijital derleme üzerine lisansüstü düzeyde eğitim içeriklerinin geliştirilmesini desteklemektedir''.[5]'' 2004 yılında İngiltere'de kurulan Dijital Kürasyon Merkezi (The Digital Curation Center/DCC) Enstitüsünün destekleri ile birlikte veri, derleme, farklı tür bilgi nesnelerinin yaşam döngüsünde yönetimi çerçevesinde faaliyetlerini devam ettirmektedir''.[10] Dijital derleme bu bağlamda oluşumu yeni fakat sağlam temeller ile kendini oluşturan bir disiplindir. Türkiye'de dijital derleme çalışmaları, henüz yeni yeni kullanılmaktadır. Kütüphane, müze gibi bellek kurumlarında devamlı olarak yararlanılmaya çalışılmaktadır. Dijital derleme hem bilgi toplulukları hem de kullanıcıları açısından çok önemli bir gelişmedir.

Kaynakça

  1. ^ a b Külcü, Ö. (2010). "Belge Yönetiminde Yeni Fırsatlar: Dijitalleştirme ve İçerik Yönetimi Uygulamaları". Bilgi Dünyası. 11 (2): 290-331. doi:10.15612/bd.2010.239. ISSN 2148-354X. 
  2. ^ a b Karadağ, D. K. ve Külcü, Ö. (2019). Dijital Kültürel Mirasin Yönetiminde Dijital Kürasyon Uygulamalari Çerçevesinde Türkiye’de Müzelerde İçerik Yönetimi Sistemlerinin Geliştirilmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  3. ^ Curation, Digital (2018). "Digital Curation Centre Template v1 (protocols.io.srwed7e)". protocols.io. Erişim tarihi: 30 Aralık 2020. 
  4. ^ Higgins, Sarah (2018). "Digital curation: the development of a discipline within information science". Journal of Documentation. 74 (6): 1318-1338. doi:10.1108/JD-02-2018-0024. ISSN 0022-0418. 
  5. ^ a b Külcü, Ö. (2018). Bilgi kuramı ve bilgi yönetimi: Kuramsal bilginin oluşumu ve toplumsal bilgiye dönüşümü. İstanbul: Hiperlink.
  6. ^ ÖZTEMİZ, Semanur; ÖZEL, Nevzat (2019). "Dijital Küratörlük: Kavramsal Bir Değerlendirme". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 59 (2): 1208. doi:10.33171/dtcfjournal.2019.59.2.22. ISSN 2459-0150. 
  7. ^ Karatas, Tugce; Lombardo, Vincenzo (2020). "A Multiple Perspective Account of Digital Curation for Cultural Heritage: Tasks, Disciplines and Institutions". Adjunct Publication of the 28th ACM Conference on User Modeling, Adaptation and Personalization. UMAP '20 Adjunct. Genoa, Italy: Association for Computing Machinery: 325-332. doi:10.1145/3386392.3399277. ISBN 978-1-4503-7950-2. 
  8. ^ Özel, N; Çakmak, T (2011). "Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Yönelik Kullanıcı Beklentileri: Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi Kütüphaneleri Örneği". Bilgi Dünyası. 12 (1): 30-45. doi:10.15612/bd.2011.220. ISSN 2148-354X. 
  9. ^ "SPECTRUM". What we do strategic aims. SPECTRUM. 2017. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Rusbridge, C. ve diğerleri. (2005). The Digital Curation Centre: a vision for digital curation. Paper for from local to global data interoperability-challenges and technologies: 20-24 June 2005, Sardinia, Italy. IEEE Piscataway içinde (ss. 31- 41). NJ, USA. Erişim adresi: http://eprints.gla.ac.uk/33612/

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Batlamyus</span> Yunan matematikçi, astronom ve coğrafyacı (100–170)

Klaudyos Batlamyus, İskenderiyeli Yunan matematikçi, coğrafyacı, astronom ve müzik teorisyeniydi ve üçü daha sonra Bizans, İslam ve Batı Avrupa bilimi için önemli olan yaklaşık bir düzine bilimsel tez yazmıştır. MS 100–170 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">C++</span> bir programlama dili

C++, Bjarne Stroustrup tarafından 1979 yılında Bell Laboratuvarları'nda geliştirilmeye başlanmış, C'yi kapsayan ve çok paradigmalı, yaygın olarak kullanılan, genel amaçlı bir programlama dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Java</span> açık kaynak kodlu, nesneye yönelik, zeminden bağımsız, yüksek verimli, çok işlevli, yüksek seviye, adım adım işletilen bir programlama dili

Java, Sun Microsystems mühendislerinden James Gosling tarafından geliştirilmeye başlanmış açık kaynak kodlu, nesneye yönelik, platform bağımsız, yüksek verimli, çok işlevli, yüksek seviye, hem yorumlanan hem de derlenen bir dildir.

Pazarlama firmaların veya şirketlerin, herhangi ürün veya hizmet'lerin müşterilerinin ilgisini çekeceğini tayin etmeleri ve satış, hizmet, ticaret, reklam, iletişim ve işletme idaresi geliştirmeleri için stratejileri belirlemeleri sürecidir. Pazarlama süreci, bir bütünleştirilmiş süreç olup bunun vasıtasıyla firmalar müşterileri için değer yaratmakta ve bunun karşılığında müşterilerden deger kapabilmek için güçlü müşteri ilişkileri kurmaktadırlar.

Enformasyon (malumat) en genel anlamda belirli ve görece dar kapsamlı bir konuya (bağlama) ilişkin, derlenmiş bilgi parçasıdır. Derleme süreci ölçüm, deney, gözlem, araştırma ya da haber toplama (istihbarat) bulgularının özetlenmesi biçimini almaktadır. Bulgular, onların biçimlendirilmesi ve sunulmasında kullanılan sembollerin genel olarak kabul görmüş bir yaklaşımla yorumu ile anlamlandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dijital sanat</span>

Dijital sanat veya sayısal sanat, genel anlamda üretilişinde bilgisayarın rol aldığı, fiziksel olmayan nesnelerin üretilmesiyle gerçekleşen sanat biçimine denir. Bu süreçte bilgisayar geleneksel anlamda bir yardımcı araçtan, vazgeçilmez bir ortak yaratıcı konumuna kadar uzanan tayfın herhangi bir yerinde bulunabillir. Sürecinde bilgisayarın sadece alışılageldik kullanımının rol aldığı işler genelde bu sınıflandırmaya alınmazlar. 1990'lardaki dijital devrim sonrası sayıları artan dijital ressamlar ve baskıcılar sanat çevreleri ve müzeleri tarafından fazla kabul görmeseler de internet sanatı ve yazılım sanatı gibi dallar sanat müzelerine girmiştir. Yeni medya sanatı da denmektedir.

Güvenlik; toplum yaşamında yasal düzenin aksamadan yürütülmesi, kişilerin korkusuzca yaşayabilmesi durumudur.

Kültür tarihi belirli dönemlerin, ülkelerin ya da toplulukların düşünsel ve kültürel özelliklerini inceleyen bir bilim dalıdır.

Kriz, bir örgütün üst düzey hedeflerini ve işleyiş biçimini tehdit eden veya hayatını tehlikeye sokan, acil karar verilmesi gereken, uyum ve önleme sistemlerini yetersiz hale getiren gerilim durumudur.

Dijitalleştirme, özellikle eski yazılı kaynakların OCR ve benzeri uygulamalarla dijital ortama aktarılma işlemidir. Dijitalleştirme görsel veya işitsel ögelerin bilgisayara tanımlanabilmesi, işlenebilmesi ve saklanabilmesi amacıyla sayısal kodlara dönüştürülmesidir. Bu işlemin amacı belgenin bütünlüğünü, içeriğini ve fiziksel özelliklerini koruyarak gelecek nesillere aktarmaktır.

<span class="mw-page-title-main">Yazılım yaşam döngüsü</span>

Yazılım yaşam döngüsü, bilgisayar yazılımlarının ilk geliştirme aşamalarından başlayarak; yayındaki mevcut sürümün hatalarının giderilmesi, iyileştirme odaklı yeni ara sürümlerin yayınlarak yazılımın güncellenmesi de dâhil olmak üzere nihai (kararlı) sürüme ulaşana dek geçen geliştirme ve olgunlaştırma aşamalarının tamamını ifade etmek için kullanılan terimdir.

Etkileşimli e-kitap, dijital kitap türlerinden e-kitapların etkileşim düzeyi yüksek ve zengin içerik sunum olanaklarına sahip uzantılarıdır. Bozkurt ve Bozkaya etkileşimli e-kitapları, "kullanıcı ve dijital kitabın karşılıklı olarak üst düzey etkileşime geçebildikleri, dijital kitabı oluşturan öğelerin kendi aralarında ve çevresi ile iletişiminin yanı sıra diğer kullanıcılarla etkileşim halinde olabildiği, birçok iletişim kanalının bir arada kullanılabildiği dijital kitaplardır” şeklinde tanımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dijital pazarlama</span>

Dijital pazarlama, elektronik bir cihaz veya internet kullanan tüm pazarlama çabalarını kapsar. Ürün veya hizmetlerin elektronik ortamda çevrimiçi şekilde tanıtılmasını sağlar.

<span class="mw-page-title-main">Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü</span> Arkeoloji Enstitüsü

Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü ; Ankara'nın Çankaya ilçesinde bulunan ve Türkiye'deki arkeolojik kazılara yardım eden bir yabancı kuruluştur. Cumhuriyet'in ilk yıllarında ağırlıklı olarak Almanlar tarafından yürütülen arkeolojik çalışmalar, BIAA'nın kuruluşunun ardından daha çok İngiliz merkezli olarak sürdürülmeye başlamıştır. Enstitünün temel amacı, başta Karadeniz Bölgesi ile Bizans İmparatorluğu olmak üzere Türkiye'nin sahip olduğu kültürel ve tarihi değerleri uluslararası arenaya taşımak ve dünya kamuoyu ile paylaşmaktır.

<span class="mw-page-title-main">Dijital beşeri bilimler</span> bilgi teknolojileri ile beşeri bilimler disiplinlerinin ortak paydasında meydana gelmiş bir bilimsel faaliyet alanı

Dijital beşeri bilimler ya da dijital insani bilimler, bilgi teknolojileri ve bilgisayar kullanımı ile beşeri bilimler disiplinlerinin ortak paydasında meydana gelmiş bir bilimsel faaliyet alanıdır. Bu alan hem dijital kaynakların beşeri bilimler alanındaki araştırmalarda sistematik bir biçimde kullanılmasını destekler hem de bu uygulamaları ve etkilerini analiz eder. Dijital beşeri bilimler, bilimsel araştırmaların, yayınların ve öğretimin işbirlikçi, disiplinler arası ve bilgisayar kullanımlı-hesaplamalı yapıldığı bir alandır. Bu alan, basılı kaynakların artık bilgi üretimi ve dağıtımı için ana araç olmadığı bilinciyle, beşeri bilimlere dijital araçlar ve yöntemler sunmaktadır.

Dijital dönüşüm, toplumsal ve sektörel ihtiyaçlara dijital teknolojilerin entegrasyonuyla çözüm bulmanın ve buna bağlı olarak iş akışlarının ve kültürün gelişmesi ve değişmesi sürecini tanımlayan bir kavramdır. Yaratıcılığı ve inovasyonu merkeze alan dijital dönüşüm, geleneksel metodlardan daha verimli sonuçlar elde etmek için ortaya çıkmıştır. Dijital Dönüşüm, insan ve çevre odağında, teknolojinin sosyolojiyle etkileşiminden ortaya çıkan “yaratıcı yıkımla”, toplumsal olarak yeni bir yönetim, üretim ve yaşam sürecine değişerek dönüşümü olarak da ifade edilebilir.

Kültür; Toplumun sadece kendisine ait olan maddi ve manevi birikimlerin tamamıdır. Kültürel miras ise geçmiş toplumların ardında bıraktığı halen korunmakta olan ve yararlanılması için gelecek kuşaklara bırakılan fiziksel eserler ve somut olmayan özelliklerdir. Dijital kültür dediğimizde ise tüm bu kültür mirasının, teknolojinin gelişimine ve internetin hayatımıza girmesine bağlı olarak elektronik ortamda belgelenmesi veya halihazırda dijital ortamda yaratılması durumudur. İçinde bulunduğumuz bilgi çağının bir gerekliliği olarak da bilgiye kolay ulaşma isteği kültürel mirasın dijital ortama aktarılmasına ve dijital mirasın oluşmasına olanak sağlamıştır. Her geçen gün daha fazla sayıda dijital format üretilmekte ve kaydedilmektedir. Dijital formatlarda üretilmiş metinler, e-kitaplar, Web sayfaları, çevrimiçi veri tabanları, çizimler, fotoğraflar, görseller, hareketli görüntüler, üç boyutlu görüntüler, ses kayıtları vb. formattaki her türlü materyal tarihi ve kültürel birer belge ve dünya kültürel mirasının bir parçası olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kütüphaneci</span> bir kütüphanede profesyonel olarak çalışan ve genellikle kütüphanecilik eğitimi almış kişi, kütüphanede bilgi hizmeti veren kişi

Kütüphaneci, üniversitelerin bilgi ve belge yönetimi bölümünden mezun olup kütüphanelerde çalışan personellerdir. "Bilgi uzmanı", "bilgi profesyoneli", "kütüphane personeli", "kütüphane uzmanı", "kütüphane öğretmeni" ve "bilgi yöneticisi" gibi unvanlarla da adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Millî ve Üniversite Kütüphanesi (Zagreb)</span> Hırvatistanın Millî kütüphanesi ve Zagreb Üniversitesini merkez kütüphanesidir.

Millî ve Üniversite Kütüphanesi (Zagreb) (NSK), Hırvatistan'ın Millî kütüphanesi ve Zagreb Üniversitesi'ni merkez kütüphanesidir.

<span class="mw-page-title-main">Dijital ikiz</span>

Dijital İkiz, gerçek dünya nesnelerinin, süreçlerinin veya sistemlerinin sanal bir simülasyonunu temsil eden bir dijital modeldir. İkizler, fiziksel nesnenin özelliklerini, performansını ve davranışını taklit ederek, gerçek zamanlı olarak analiz, tahmin ve optimizasyon sağlar. Bu teknoloji, özellikle endüstriyel İnternet ve Nesnelerin İnterneti (IoT) alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.