İçeriğe atla

Dişli çark

Bir fabrikada sisteme dahil çalışan ve bir mil ile tork sağlanan çarklar.

Dişliler ya da dişli çarklar, tork ve hız iletmek veya dönüştürmek üzere başka uyumlu dişli çark parçasıyla birbirine geçen kesilmiş dişlere veya bazı durumlarda sonradan eklenmiş dişlere sahip dairesel bir makine elemanıdır. Dişlilerin çalışmasındaki temel prensip kaldıraçların temel prensibine benzemektedir.[1] Dişli çarklar, bir güç kaynağının hızını, torkunu ve yönünü değiştirebilmektedir. Farklı boyutlardaki dişliler, dişli oranı sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yüzden de bir basit makine olarak tanımlanmaktadır.[2] Birbirine geçen iki dişlinin dairesel hızları ve torkları, çap ölçüleriyle orantılı olarak farklılık göstermektedir. Birbirine geçen iki dişlinin tüm dişlerinin yapısı birbiriyle aynıdır.[3]

Beraber çalışan iki veya daha fazla birbirine geçen dişlilere dişli takımı veya şanzıman (transmisyon) denir. Şanzımandaki dişliler, çapraz kayışlı kasnak sistemindeki tekerlere benzemektedir. Ayrıca dişlilerin dairesel hareket yerine düz bir hat üzerinde hareket sağladığı türü de bulunmaktadır ve bunlara kremayer dişli denmektedir.

Dişli çarkların bir avantajı, dişlerin kaymayı önlemesidir.

Tarih

Dişlilerin bilinen en eski örnekleri Çin'de bulunmuştur ve MÖ 4. yüzyıldan kalmadır.[4] Bu örnek şu anda Çin'in Henan Bölgesi Luoyang Müzesi'nde sergilenmektedir. Avrupa'da bulunan en eski dişliler ise, astronomik konumları hesaplamaya yarayan Antikythera Düzeneği'nin içinde bulunmuştur. Üretim tarihinin MÖ 100 ila 150 yılları arasında olduğu tahmin edilmektedir.[5] Dişliler MS 50 yılının Roma Mısırı'nda İskenderiyeli Heron'un çalışmalarında da görülmektedir[6] fakat kökenleri MÖ 3. yüzyıldaki Ptolemaios Krallığı'ndaki İskenderiye Kütüphanesi'nin iç mekaniğine kadar izlenebilmektedir ve Yunan matematikçi Arşimet (MÖ 287-212) tarafından büyük ölçüde geliştirilmiştir.[7]

MS 6. yüzyılın başlarında Bizans İmparatorluğu'nda, ayın evrelerini, ayın günlerini ve Güneş ile Ay'ın astrolojik konumlarını gösteren karmaşık bir dişli takvim cihazı icat edilmiştir.[8] Sonsuz dişli, Hindistan alt kıtasında 13-14. yüzyıllarda icat edilmiştir ve silindirli pamuk çırçırlarında kullanılmak üzere geliştirilmiştir.[9] Diferansiyel dişlilerin doğrulanabilir ilk kullanımı, 1720 yılında İngiliz saat yapımcısı Joseph Williamson tarafından gerçekleştirilmiştir. Bazı kaynaklar, diferansiyel dişlilerin Çin'in güneyindeki bazı savaş arabalarında da kullanılmış olabileceğini öne sürmektedir, ancak bu iddia kesin olarak doğrulanmamıştır.[10]

Avantaj ve Dezavantajları

Dişlerin dişlilere kazandırdığı kesin oran, saatler gibi hassas makinelerde diğer tahriklere (örneğin, çekiş tahrikleri ve V kayışları) göre bir avantaj sağlar. Bu avantaj, hassas hız kontrolü gerektiren uygulamalarda önemlidir. Ayrıca, sürücü ve takipçinin yakın olduğu durumlarda dişliler, gerekli parça sayısının azaltılması açısından diğer tahriklere göre avantajlıdır. Ancak, dişlilerin üretiminin daha pahalı olması ve yağlama gereksinimlerinin saat başına daha yüksek bir işletme maliyeti getirebilmesi gibi dezavantajları bulunmaktadır. Bu nedenle, dişli tahrik sistemleri kullanılırken maliyet ve performans dengesi göz önünde bulundurulmalıdır.[11]

Formülü

n2.r2=n1.r1
n = dişlinin devir sayısı
r = dişlinin yarıçapı

örneğin; 4.10=20.n2

40=20n2

n2 = 2 bulunur.

  • Profil ölçülerinin belirlenmesinde modül, dp, cp, zincir, triger gibi formlardan yararlanılır. Modül, dp ve cp formlarında bu amaca ek olarak profil açısı bulunur. Profil açısı düz, 15°, 20°, 30° veya 14°30' gibi.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Levers - Moments, levers and gears - AQA - GCSE Physics (Single Science) Revision - AQA". BBC Bitesize (İngilizce). 13 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023. 
  2. ^ Fatih C. Babalık, Kadir Çavdar (30 Ekim 2021). Makine Elemanları ve Konstrüksiyon Örnekleri. Dora Yayınları. 
  3. ^ "Definition of GEAR". www.merriam-webster.com (İngilizce). 13 Temmuz 2023. 23 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023. 
  4. ^ "The Project Gutenberg eBook of On the Origin of Clockwork, Perpetual Motion Devices and the Compass by Derek J. de Solla Price". www.gutenberg.org. 12 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023. 
  5. ^ "Why Is It So Important". The Antikythera Mechanism Research Project. 17 Temmuz 2008. 21 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023. 
  6. ^ Norton, Robert L. (2004). Design of machinery: an introduction to the synthesis and analysis of mechanisms and machines. 3. ed., internat. ed. Boston Dubuque, Iowa: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-121496-4. 
  7. ^ Lewis, M.J.T. (Ocak 1993). "Gearing in the ancient world". Endeavour (İngilizce). 17 (3): 110-115. doi:10.1016/0160-9327(93)90099-O. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2023. 
  8. ^ "vertical dial | British Museum". www.britishmuseum.org (İngilizce). 16 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024. 
  9. ^ Habib, Irfan (2011). Economic History of Medieval India, 1200-1500 (İngilizce). Pearson Education India. ISBN 978-81-317-2791-1. 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2024. 
  10. ^ Needham, Joseph; Wang, Ling (1991). Science and civilisation in China. Cambridge New York Port Chester: Cambridge university press. ISBN 978-0-521-05803-2. 
  11. ^ Fatih C. Babalık, Kadir Çavdar (30 Aralık 2021). Makine Elemanları ve Konstrüksiyon Örnekleri. Dora Yayınları. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Gears ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bilgisayar</span> çok sayıda aritmetiksel veya mantıksal işlemlerden oluşan bir işi, önceden verilmiş bir programa göre yapıp sonuçlandıran elektronik araç

Bilgisayar, aritmetik veya mantıksal işlem dizilerini (berim) otomatik olarak yürütmek üzere programlanabilen dijital bir elektronik makinedir. Çağdaş bilgisayarlar, programlar olarak bilinen genel işlem kümelerini gerçekleştirebilir. Bu programlar, bilgisayarların çeşitli görevleri gerçekleştirmesini sağlar. Ayrıca bir bilgisayar sisteminin tam verimle çalışabilmesi için donanım, işletim sistemi ve çevresel cihazlara sahip olması gerekmektedir. Bu terim aynı zamanda bir bilgisayar ağı veya bilgisayar kümesi gibi birbirine bağlı ve birlikte çalışan bir grup bilgisayar anlamına da gelebilir.

<span class="mw-page-title-main">Makine</span> herhangi bir enerji türünü başka bir enerjiye dönüştürmek, belli bir güçten yararlanarak bir işi yapmak veya etki oluşturmak için dişliler, yataklar ve miller gibi çeşitli makine elemanlarından oluşan düzenekler bütünü

Makine, bir iş yapmak için kuvvet uygulamak ve hareketi kontrol etmek için güç kullanan fiziksel bir sistemdir. Terim genellikle motor kullanan yapay cihazlara veya moleküler makineler gibi doğal biyolojik makromoleküllere de uygulanır.

<span class="mw-page-title-main">Tiger I</span> Alman Ağır Tank

Tiger I, 1942'den itibaren Afrika'da ve Sovyetler Birliği'nde, genellikle bağımsız ağır tank taburlarında faaliyet gösteren, II. Dünya Savaşı'nın bir Alman ağır tankıydı. Alman Ordusu'na 8,8 cm KwK 36 topunu monte eden ilk zırhlı savaş aracını verdi. Ağustos 1942 ile Ağustos 1944 arasında 1.347 adet üretildi. Ağustos 1944'ten sonra Tiger I'in üretimi, Tiger II lehine kademeli olarak durduruldu.

<span class="mw-page-title-main">Pompa</span>

Pompa, genelde elektrik enerjisini hidrolik enerjiye çevirerek sıvıları veya bazen çamur gibi bulamaçları, mekanik güçle hareket ettiren makinadır.

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr türbini</span> Rüzgârın kinetik enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren sistem

Rüzgâr türbini, rüzgârdaki kinetik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren sistemdir. Rüzgar türbinleri, aralıklı yenilenebilir enerjinin giderek daha önemli bir kaynağı haline gelmekte ve birçok ülkede enerji maliyetlerini düşürmek ve fosil yakıtlara bağımlılığı azaltmak için kullanılmaktadır. Bir çalışma, 2009 yılı itibarıyla rüzgarın fotovoltaik, hidro, jeotermal, kömür ve gaz enerji kaynaklarına kıyasla "en düşük göreceli sera gazı emisyonlarına, en az su tüketimi talebine ve en olumlu sosyal etkilere" sahip olduğunu öne sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Debriyaj</span>

Debriyaj, motorla vites kutusu arasındaki irtibatı keserek vites değiştirme olanağı sağlayan güç aktarma organlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Flanş</span>

Flanş, iki makine veya tesisat elemanının sızdırmaz şekilde birleştirilmesine yarayan genelde standart olarak üretilen bir konstrüksiyon elemanıdır. Aslı, Almanca "flansch" kelimesi olup, doğrudan Türkçeye girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Lokomotif</span> Demiryollarında vagon dizisini çekmede kullanılan buharla ya da motorla çalışan makine

Lokomotif, raylar üstünde bir vagon dizisini çekmede kullanılan buharla ya da bir motorla çalışan makinedir. Fransızcadaki locomotive sözünden alınmıştır.

Redüktör, bir dönme hareketinin devir-tork oranını değiştiren dişli sistemidir. Vites kutularıyla birlikte dişli çark düzeneklerinin paralel dişli dizilerinin bir elemanıdır. Yapısal bakımdan redüktörler, gövde içine yerleştirilmiş dişli çarklar, miller, yataklar gibi parçalardan oluşan sistemlerdir.

Fizikte, birim zamanda aktarılan veya dönüştürülen enerjiye ya da yapılan işe güç denir, P simgesiyle gösterilir. Uluslararası Birim Sistemi'nde güç birimi, saniyedeki bir joule'e eşit olan watt'tır kısacası J/s. Eski çalışmalarda güç bazen iş olarak adlandırılırmıştır. Güç türetilmiş bir nicelik ve skaler bir büyüklüktür.

<span class="mw-page-title-main">Sabit bir eksen etrafında dönme</span> dönme hareketinin özel bir durumu

Sabit bir eksen etrafında dönme dönme hareketinin özel bir durumudur. Sabit eksen hipotez yönünü değiştirerek bir eksen olasılığını dışlar ve salınım devinim gibi olguları tarif edemez. Euler’in dönme teoremine göre, Aynı zamanda, sabit eksenler boyunca eş zamanlı rotasyon imkânsızdır. Eğer iki rotasyona aynı anda kuvvet uygulanırsa, rotasyonun yeni ekseni oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Palet (mekanik)</span> birden fazla sıralı tekerlek ya da çarklar ile bunların çevresine gerili bir kayıştan oluşan taşıt tahrik sistemi

Palet veya yürüyüş takımı, birden fazla sıralı tekerlek ya da çarklar ile bunların çevresine gerili bir kayıştan oluşan taşıt hareket düzeneğidir. Kayışın yere temas eden yüzeyinin tek bir tekerlekten çok daha büyük olması çok düşük yüzey basıncıyla birlikte yere daha iyi ağırlık aktarımı sağlar, bu sayede paletli bir taşıtın yumuşak yüzeylere saplanıp batma riski tekerlekli taşıta göre çok daha azdır.

<span class="mw-page-title-main">Astraryum</span>

Astraryum, ayrıca diğer adıyla planetaryum, astronomik cisimlerin döngüsel niteliğini mekanik olarak temsil eden astronomik saat.

<span class="mw-page-title-main">Dişli takımı</span>

Dişli takımı, dişlilerin bir çerçeveye takılmasıyla oluşturulan bir mekanik sistemdir. Böylece dişlilerin dişleri birbirine geçer.

<span class="mw-page-title-main">Zincirli tahrik</span>

Zincirli tahrik, mekanik gücü bir yerden diğerine zincirle aktarmanın bir yoludur. Genellikle bir aracın tekerleklerine, özellikle de bisikletlere ve motosikletlere güç iletmek için kullanılır. Araçların yanı sıra çok çeşitli makinelerde de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Planet dişli seti</span>

Planet dişli seti, bir dişlinin merkezi diğerinin merkezi etrafında dönecek şekilde monte edilmiş iki dişliden oluşan bir dişli takımıdır. Bir taşıyıcı, iki dişlinin merkezlerini birbirine bağlar ve diğerinin etrafında, güneş dişlisi veya güneş tekerleği adı verilen, planet dişlisi veya planet pinyonu adı verilen bir dişliyi taşımak için döner. Planet ve güneş dişlileri, eğim daireleri kaymadan yuvarlanacak şekilde birbirine geçer. Planet dişlisinin eğim dairesi üzerindeki bir nokta, episikloid bir eğri izlemektedir. Bu basitleştirilmiş durumda, güneş dişlisi sabitlenir ve planet dişliler, güneş dişlisinin etrafında dönerler.

Elektromanyetik frenler mekanik direnç (sürtünme) uygulamak için elektromanyetik kuvveti kullanarak hareketi yavaşlatır veya durdurur. 20. yüzyılın ortalarında, özellikle trenler ve tramvaylarda kullanılmasından bu yana uygulamaların ve fren tasarımlarının çeşitliliği arttı ama temel çalışma şekli aynı kaldı.

<span class="mw-page-title-main">Dişli pompa</span>

Dişli pompa, sıvıyı yer değiştirmeyle pompalamak için dişlilerin birbirine geçmesini kullanır.

<span class="mw-page-title-main">Tekerlek ve dingil</span>

Tekerlek ve aks (dingil), daha küçük bir dingile bağlı tekerlekten oluşan basit bir makinedir. Böylece bu iki parça birlikte döner ve birinden diğerine bir kuvvet aktarılır. Tekerlek ve aks, tekerleğin çevresine teğet olarak uygulanan bir tahrik kuvveti ve bir dayanak noktası görevi gören yatakla desteklenen aksa uygulanan bir yük kuvveti ile kaldıracın bir versiyonu olarak düşünülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Güneş ve gezegen dişlisi</span>

Güneş ve gezegen dişlisi, ileri geri hareketini bir dönme hareketine dönüştürme yöntemidir ve ilk döner kirişli motorlarda kullanılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.