İçeriğe atla

Devoniyen

Başlığın diğer anlamları için Devon (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Devoniyen
419,2 - 358,9 myö 
Geç Devoniyen sırasında Dünya (yaklaşık 370 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Takma ad(lar)Balıkların Çağı
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenBir graptolit olan Monograptus uniformis'in ilk ortaya çıkışı
Alt sınır KSKNKlonk, Çekya
49°51′18″N 13°47′31″E / 49.8550°K 13.7920°D / 49.8550; 13.7920
KSKN onayı1972[5]
Üst sınırını belirleyenBir konodont olan Siphonodella sulcata'nın ilk ortaya çıkışı (2006'da biyostratigrafik sorunlara sahip olduğu keşfedilmiştir).[6]
Üst sınır KSKNLa Serre, Montagne Noire, Fransa
43°33′20″N 3°21′26″E / 43.5555°K 3.3573°D / 43.5555; 3.3573
KSKN onayı1990[7]
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliğiGöreceli olarak yaklaşık 189 metre civarındadır, dönem boyunca kademeli olarak 120 metreye düşer.[8]

Devoniyen, Paleozoyik Zaman içinde 419,2 milyon yıl önce sonlanan Silüriyen'den, 358,9 milyon yıl önce Karbonifer'in başlangıcına kadar süren jeolojik bir dönem ve sistemdir.[9] Bu döneme ait kayaçların ilk olarak incelendiği yer olan İngiltere'nin Devon bölgesine atfen adlandırılmıştır.

Kara yaşamının ilk dikkate değer adaptif yayılımı Devoniyen Dönemi'nde gerçekleşti. Serbest spor taşıyan damarlı bitkiler, kara üzerinde yayılmaya başlayarak kıtaları kaplayan geniş ormanlar oluşturdu. Devoniyen'in ortasına gelindiğinde, birkaç bitki grubu evrimleşerek yapraklar ve gerçek kökler geliştirmişti. Dönemin sonuna gelindiğinde ilk tohumlu bitkiler ortaya çıkmaya başladı. Ordovisiyen Dönemi'nden itibaren kara yaşamına geçmeye başladıklarından beridir çok bacaklılar, örümceğimsiler ve altı bacaklılar gibi eklem bacaklı grupları da Devoniyen başlarında belli başlı özelliklere sahip olur hâle geldiler.

Balıklar bu dönemde dikkate değer derecede çeşitlendiler ve bu sebeple Devoniyen sıklıkla "Balıkların Çağı" olarak adlandırılmaya başlandı. Zırhlı balıklar hemen hemen bilinen her su ortamında baskın hâle gelmeye başladı. Tüm dört uzuvlu omurgalıların (dört üyeliler) ataları, güçlü pektoral ve pelvik yüzgeçleri giderek bacaklara evrimleşerek karada yürümeye adapte olmaya başladı. Fakat bu bacaklar, Geç Karbonifer'e kadar tam olarak gelişmedi.[10] Okyanuslarda, ilkel köpek balıkları Silüriyen ve Geç Ordovisiyen'e göre daha yaygın hâle geldi.

Yumuşakçaların bir alt sınıfı olan ammonitler, ilk kez ortaya çıktı. Trilobitler, yumuşakça benzeri brakiyopodlar ve büyük mercan resifleri hâlâ yaygındı. Yaklaşık 375 milyon yıl önce başlayan Geç Devoniyen yok oluşu,[11] deniz yaşamını ağır bir şekilde etkileyerek tüm zırhlı balıkların ve Proetida takımından bazı türler dışında bütün trilobitlerin neslinin tükenmesine sebep oldu.

Devoniyen paleocoğrafyası, güneyde Gondvana süperkıtası, kuzeyde daha küçük Sibirya kıtası ve doğuda orta büyüklükteki Lavrusya kıtası tarafından belirleniyordu. Bu dönemde gerçekleşen ana tektonik olaylar arasında Reyik Okyanusu'nun kapanarak yok olması, Güney Çin'in Gondvana'dan ayrılması ve buna bağlı olarak Tetis Okyanusu'nun genişlemesi yer alır. Lavrusya ve Gondvana'nın birbirine yaklaşmasıyla Devoniyen'de birkaç dağ oluşumu yaşandı. Bunlar Kuzey Amerika'daki Akadiyen Orojenezi ve Avrupa'daki Variskan Orojenezi'nin başlangıcı da dahil olmak üzere, Geç Paleozoyik'te Pangea'nın oluşumundan önce gerçekleşen çarpışmalardı.

Kelime kökeni ve tarih

Bu jeolojik dönem, adını İngiltere'nin güneybatısında bir şehir olan Devon'dan almıştır. Burada 1830'larda bölge geneline dağılmış olarak bulunan kayaçların yaşı ve yapısı hakkında yapılan bir tartışma, sonunda jeolojik zaman cetveline Devoniyen Dönemi'nin eklenmesiyle çözülmüştür. Büyük Devoniyen Tartışması, ana olarak Roderick Murchison ile Adam Sedgwick'in karşısında George Bellas Greenough ve Henry De la Beche'nin olduğu ve tarafların birbirlerinin argümanlarına karşı argümanlar sunduğu yoğun bir tartışmaydı. Murchison ve Sedgwick tartışmayı kazandılar ve ortaya koydukları döneme Devoniyen Sistemi adını verdiler.[12][13]

Devoniyen Dönemi, Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'na göre 419,2 milyon yıl önce Silüriyen Dönemi'nin sonlanmasıyla başlar ve 358,9 milyon yıl önce Karbonifer Dönemi'nin başlamasıyla sonlanır.[12]

İklim

Devoniyen nispeten sıcak bir dönemdi ancak Erken ve Orta Devoniyen sırasında kayda değer buzullar var olmuş olabilir.[14] Ekvator ve kutuplar arasındaki sıcaklık farkı günümüzde olduğu kadar fazla değildi. Hava günümüze kıyasla oldukça kuraktı ve çoğunlukla en kurak yer ekvator bölgesiydi.[15]

Paleocoğrafya

Devoniyen Dönemi'nde Dünya'da birçok kıta ve çeşitli büyüklükte okyanus havzaları vardı. En büyük kıta olan Gondvana, tamamen Güney Yarımküre'de bulunuyordu. Gondvana, günümüzde Güney Amerika, Afrika, Avustralya, Antarktika ve Hindistan'ın tamamı ve bunların yanı sıra Kuzey Amerika ve Asya'nın küçük parçalarının birleşimine karşılık gelir. İkinci en büyük kıta olan Lavrusya, Gondvana'nın kuzeybatısındaydı ve günümüzde Kuzey Amerika ve Avrupa'nın büyük bir kısmına karşılık gelmektedir. Lavrusya'nın doğusunda ve Gondvana'nın kuzeyinde, Avrupa ve Asya'nın bazı bölgelerine karşılık gelen çeşitli küçük kıtalar, kıta parçaları ve mikrolevhalar mevcuttu. Devoniyen Dönemi, Lavrusya ve Gondvana gibi kıtaların birbirine yaklaştığı ve tektonik faaliyetlerin yaşandığı bir dönemdi.[16][17]

Dünya çapında deniz seviyeleri yüksekti ve karaların büyük bir kısmı tropik resif canlılarının yaşadığı sığ denizlerin altında bulunuyordu. Büyük "dünya okyanusu" Panthalassa, Kuzey Yarımküre'nin büyük bir kısmını ve aynı zamanda Gondvana'nın doğusunda ve Lavrusya'nın batısında geniş bölgeleri kaplamaktaydı. Diğer küçük okyanuslar Paleo-Tetis Okyanusu ve Reyik Okyanusu'ydu.[16][17]

Yaşam

Deniz biyotası

Omurgalıların evrimini gösteren bir şema[18]

Spindle diagram for the evolution of vertebrates

Devoniyen'de deniz seviyeleri genellikle yüksekti. Deniz faunasına bryozoa,[19] çeşitli ve bol miktarda brakiyopodlar,[20] hakkında az şey bilinen hederellidler,[21] mikrokonkidler[19] ve mercanlar hâkimdi.[22][23] Zambak benzeri krinoidler (çiçeklere benzerliklerine rağmen birer hayvandırlar) bol miktarda bulunuyordu ve trilobitler hâlâ yaygındı. Çift kabuklular derin sularda ve dış kıta sahanlığı ortamlarında yaygınlaştı.[24] İlk ammonitler de Erken Devoniyen Dönemi sırasında veya biraz öncesinde, yaklaşık olarak 400 milyon yıl önce ortaya çıktı.[25]

Resifler

Günümüzde kuzeybatı Avustralya'nın Kimberley Havzası'nda bulunan, artık kurumuş olan bir set resifi, eskiden bir Devoniyen kıtasını çevreliyordu ve 350 km (220 mil) uzunluğa sahipti.[26] Resifler genellikle deniz seviyesine yakın dalgalara dayanıklı yapılar oluşturabilen ve karbonat salgılayan çeşitli organizmalar tarafından meydana getirilir. Modern resifler esas olarak mercanlar ve kalkerli algler tarafından oluşturulmuş olsa da, Devoniyen resifleri ya çoğunlukla ototrof siyanobakteriler tarafından oluşturulan mikrobiyal resiflerdi ya da mercan benzeri stromatoporoidler ile tabulata mercanları ve kıvrımlı mercanlar tarafından meydana getirilen mercan ve stromatoporoid karışımı resiflerdi. Erken ve Geç Devoniyen'in daha sıcak koşullarında deniz seviyesine yakın bölgelere mikrobiyal resifler hâkim olurken, iklimi daha serin olan Orta Devoniyen'de mercan-stromatoporoid resifleri hâkim oldu.[27]

Kara biyotası

Prototaxites milwaukeensis, Wisconsin'de bulunan büyük bir mantardır ve Devoniyen'e tarihlenir. İlk önce bir deniz algi olduğu düşünülmüştü.

Devoniyen Dönemi'ne gelindiğinde, canlılar zaten karaların kolonileşme sürecindeydi. Silüriyen'deki yosun ormanları ile bakteri ve alg örtüleri, dönemin başlarında ilkel köklü bitkilerle birleşerek akarlar, akrepler, trigonotarbidler[28] ve çok bacaklılar gibi eklembacaklıları (her ne kadar eklembacaklılar karada Erken Devoniyen'den çok daha önce ortaya çıkmış olsa da[29] ve Protichnites gibi fosillerin varlığı, amfibi eklembacaklıların Kambriyen kadar eski bir dönemde ortaya çıkmış olabileceğini düşündürse de) barındıran ilk stabil toprakları meydana getirdiler. Bu dönemin başlangıcındaki en büyük kara canlısı, 8 metreden (26 ft) daha uzun olan, muhtemelen büyük bir mantarın baş ve gövdesi,[30] yuvarlanmış bir ciğer otu[31] veya belirsiz özelliklere sahip başka bir canlı olan[32] ve hakkında pek bir şey bilinmeyen Prototaxites'ti. Bu canlı, Devoniyen'in başlarında alçak ve halıya benzer bitki örtüsünün üzerinde yükselmekteydi. Ayrıca ilk olası böcek fosilleri yaklaşık 416 milyon yıl önce, Erken Devoniyen'de ortaya çıktı. En eski dört üyelilere ilişkin kanıtlar, Orta Devoniyen sırasında denizlerdeki karbonat platformu/sahanlığı içindeki sığ lagün ortamlarında bulunan iz fosilleridir[33] ancak bu izler gerçekten dört üyelilere ait olup olmadığı sorgulanmış ve bunların balıkların bıraktığı birer beslenme izi (Piscichnus) olduğu da ileri sürülmüştür.[34]

Karaların yeşillenmesi

Devoniyen Dönemi, bitkilerin kara parçalarında geniş çaplı olarak kolonileştiği ilk dönemdir. Karada yaşayan otçulların henüz var olmaması nedeniyle ormanlar genişledi ve yeryüzünü şekillendirdi.

Pek çok Erken Devoniyen bitkisinin, mevcut bitkiler gibi gerçek kökleri veya yaprakları yoktu, ancak bu bitkilerin çoğunda damar dokusu olduğu görülmektedir. Drepanophycus gibi ilk kara bitkilerinden bazıları muhtemelen vejetatif yolla ve sporlar yoluyla yayıldı.[35] Cooksonia gibi en eski kara bitkileri, uçlarında sporangia bulunan, yapraksız, dikotom eksenlerden oluşuyordu. Genellikle çok kısa boylu olan bu bitki, birkaç santimetreden pek fazla büyümüyordu.[36] Yaklaşık 400 milyon yıllık Armoricaphyton chateaupannense fosilleri, bilinen en eski odunsu dokuya sahip bitkilerdir.[37] Orta Devoniyen'e gelindiğinde, ilkel bitkilerden oluşan çalı benzeri ormanlar mevcuttu; likofitler, at kuyruğu, eğrelti otları ve progimnospermler gelişti. Bu bitkilerin çoğunun gerçek kökleri ve yaprakları vardı ve birçoğu uzun boyluydu. Bilinen en eski ağaçlar, Orta Devoniyen'de ortaya çıktı.[38]

  • Wisconsin'de bulunmuş Orta Devoniyen'den kalma bir likopod dalı
    Wisconsin'de bulunmuş Orta Devoniyen'den kalma bir likopod dalı
  • Wisconsin'de bulunmuş Orta Devoniyen'den kalma bir ağaç kabuğu (tahminen Cladoxylopsida grubuna aittir)
    Wisconsin'de bulunmuş Orta Devoniyen'den kalma bir ağaç kabuğu (tahminen Cladoxylopsida grubuna aittir)

Hayvanlar ve ilk topraklar

İlkel eklem bacaklılar bu çeşitlenmiş karasal bitki örtüsü yapısıyla birlikte evrimleşti. Böceklerin ve tohumlu bitkilerin gelişen karşılıklı bağımlılığı, tanınabilir derecede günümüze benzerlik göstermeye ilk kez Geç Devoniyen Döneminde başladı. Toprakların ve bitkilerin kök sistemlerinin gelişimi, muhtemelen erozyon ve tortu birikiminin hızı ve düzeninde değişikliklere yol açmıştır. Birçok hayvanı barındıran kara ekosisteminin evrimi, ilk omurgalıların karada yaşayabilmesinin yolunu açtı. Devoniyen'in sonuna gelindiğinde eklembacaklılar karada yaygın görülen canlılar hâline gelmişti.[39]

Galeri

  • Dunkleosteus gezegenimizde var olmuş en büyük zırhlı balıklardan biridir ve Geç Devoniyen sırasında yaşamıştır
    Dunkleosteus gezegenimizde var olmuş en büyük zırhlı balıklardan biridir ve Geç Devoniyen sırasında yaşamıştır
  • Titanichthys, Ohio, Cleveland'da bulunmuş, Fameniyen'den kalma plankton yiyen bir arthrodirdir.
    Titanichthys, Ohio, Cleveland'da bulunmuş, Fameniyen'den kalma plankton yiyen bir arthrodirdir.
  • Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma Eastmanosteus pustulosus'un alt çenesi
    Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma Eastmanosteus pustulosus'un alt çenesi
  • Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma bir lob yüzgeçli balık olan Onychodus'un dişi
    Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma bir lob yüzgeçli balık olan Onychodus'un dişi
  • Köpekbalığına benzeyen Cladoselache, erken deniz tetrapodomorfu olan Eusthenopteron dahil olmak üzere birkaç lob yüzgeçli balık ve 1905 tarihli bir tabloda resmedilen bir zırhlı balık olan Bothriolepis
    Köpekbalığına benzeyen Cladoselache, erken deniz tetrapodomorfu olan Eusthenopteron dahil olmak üzere birkaç lob yüzgeçli balık ve 1905 tarihli bir tabloda resmedilen bir zırhlı balık olan Bothriolepis
  • Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma Melocrinites nodosus spinosus, dikenli ve saplı bir deniz zambağıdır
    Wisconsin'de bulunmuş ve Orta Devoniyen'den kalma Melocrinites nodosus spinosus, dikenli ve saplı bir deniz zambağıdır
  • Ohio'da bulunmuş Devoniyen'den kalma kendi içine sarılmış fakopid bir trilobit
    Ohio'da bulunmuş Devoniyen'den kalma kendi içine sarılmış fakopid bir trilobit
  • Ohio'da bulunmuş Devoniyen'den kalma bayağı tabulata mercanı Aulopora - brakiyopod kapakçığını kaplayan koloninin görünümü
    Ohio'da bulunmuş Devoniyen'den kalma bayağı tabulata mercanı Aulopora - brakiyopod kapakçığını kaplayan koloninin görünümü
  • New York'ta bulunmuş ve Orta Devoniyen'e tarihlenen Tropidoleptus carinatus, orthid bir brakiyopoddur
    New York'ta bulunmuş ve Orta Devoniyen'e tarihlenen Tropidoleptus carinatus, orthid bir brakiyopoddur
  • New York'taki Kashong Şeyli'nde bulunmuş ve Orta Devoniyen'e tarihlenen bir Pleurodictyum americanum
    New York'taki Kashong Şeyli'nde bulunmuş ve Orta Devoniyen'e tarihlenen bir Pleurodictyum americanum
  • Michigan'da bulunmuş Devoniyen'den kalma bir hederlloidin SEM görüntüsü (en büyük tüpün çapı 0,75 mm'dir)
    Michigan'da bulunmuş Devoniyen'den kalma bir hederlloidin SEM görüntüsü (en büyük tüpün çapı 0,75 mm'dir)
  • Ohio'da bulunmuş ve Devoniyen'den kalma bir hederelloid kolonisi için konakçı substrat görevi gören spiriferid bir brakiyopod
    Ohio'da bulunmuş ve Devoniyen'den kalma bir hederelloid kolonisi için konakçı substrat görevi gören spiriferid bir brakiyopod
  • Prototaxites, 8 metrelik bir mantar cinsidir
    Prototaxites, 8 metrelik bir mantar cinsidir

Kaynakça

  1. ^ Parry, S. F.; Noble, S. R.; Crowley, Q. G.; Wellman, C. H. (2011). "A high-precision U–Pb age constraint on the Rhynie Chert Konservat-Lagerstätte: time scale and other implications". Journal of the Geological Society. London: Geological Society. 168 (4): 863–872. doi:10.1144/0016-76492010-043. 
  2. ^ Kaufmann, B.; Trapp, E.; Mezger, K. (2004). "The numerical age of the Upper Frasnian (Upper Devonian) Kellwasser horizons: A new U-Pb zircon date from Steinbruch Schmidt(Kellerwald, Germany)". The Journal of Geology. 112 (4): 495–501. Bibcode:2004JG....112..495K. doi:10.1086/421077. 
  3. ^ Algeo, T. J. (1998). "Terrestrial-marine teleconnections in the Devonian: links between the evolution of land plants, weathering processes, and marine anoxic events". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 353 (1365): 113–130. doi:10.1098/rstb.1998.0195. 
  4. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  5. ^ Chlupáč, Ivo; Hladil, Jindrich (January 2000). "The global stratotype section and point of the Silurian-Devonian boundary". CFS Courier Forschungsinstitut Senckenberg. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
  6. ^ Kaiser, Sandra (1 Nisan 2009). "The Devonian/Carboniferous boundary stratotype section (La Serre, France) revisited". Newsletters on Stratigraphy. 43 (2): 195-205. doi:10.1127/0078-0421/2009/0043-0195. 5 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2020. 
  7. ^ Paproth, Eva; Feist, Raimund; Flajs, Gerd (December 1991). "Decision on the Devonian-Carboniferous boundary stratotype" (PDF). Episodes. 14 (4): 331-336. doi:10.18814/epiiugs/1991/v14i4/004 Özgürce erişilebilir. 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2022. 
  8. ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
  9. ^ Gradstein, Felix M.; Ogg, James G.; Smith, Alan G. (2004). A Geologic Time Scale 2004. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521786737. 
  10. ^ Amos, Jonathan. "Fossil tracks record 'oldest land-walkers'". BBC News. 24 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2016. 
  11. ^ Newitz, Annalee (13 June 2013). "How do you have a mass extinction without an increase in extinctions?". The Atlantic. 14 June 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ a b Gradstein, Ogg & Smith (2004)
  13. ^ Rudwick, M.S.J. (1985). The great Devonian controversy: The shaping of scientific knowledge among gentlemanly specialists. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0226731025. 
  14. ^ Elrick, Maya; Berkyová, Stana; Klapper, Gilbert; Sharp, Zachary; Joachimski, Michael M.; Frýda, Jiří (15 Mayıs 2009). "Stratigraphic and oxygen isotope evidence for My-scale glaciation driving eustasy in the Early–Middle Devonian greenhouse world". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 276 (1–4): 170-181. doi:10.1016/j.palaeo.2009.03.008. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2023. 
  15. ^ Joachimski, M. M.; Breisig, S.; Buggisch, W. F.; Talent, J. A.; Mawson, R.; Gereke, M.; Morrow, J. R.; Day, J.; Weddige, K. (July 2009). "Devonian climate and reef evolution: Insights from oxygen isotopes in apatite". Earth and Planetary Science Letters. 284 (3–4): 599-609. Bibcode:2009E&PSL.284..599J. doi:10.1016/j.epsl.2009.05.028. 
  16. ^ a b Cocks, L. Robin M.; Torsvik, Trond H., (Ed.) (2016), "Devonian", Earth History and Palaeogeography, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 138-158, doi:10.1017/9781316225523.009, ISBN 978-1-316-22552-3, 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 24 Temmuz 2022 
  17. ^ a b Golonka, Jan (1 Mart 2020). "Late Devonian paleogeography in the framework of global plate tectonics". Global and Planetary Change (İngilizce). 186: 103129. Bibcode:2020GPC...18603129G. doi:10.1016/j.gloplacha.2020.103129. ISSN 0921-8181. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023. 
  18. ^ Benton, M. J. (2005). Vertebrate Palaeontology (3. bas.). John Wiley. s. 14. ISBN 9781405144490. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023. 
  19. ^ a b Bose, Rituparna; Schneider, Chris L.; Leighton, Lindsey R.; Polly, P. David (1 Ekim 2011). "Influence of atrypid morphological shape on Devonian episkeletobiont assemblages from the lower Genshaw formation of the Traverse Group of Michigan: A geometric morphometric approach". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 310 (3–4): 427-441. doi:10.1016/j.palaeo.2011.08.004. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  20. ^ Chen, Zhong-Qiang (2 Eylül 2023). "Devonian–Carboniferous brachiopod zonation in the Tarim Basin, northwest China: implications for biostratigraphy and biogeography". Geological Journal. 39 (3–4): 431-458. doi:10.1002/gj.967. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  21. ^ Michal, Mergl (2021). "Dead or alive? Brachiopods and other shells as substrates for endo- and sclerobiont activity in the Early Devonian (Lochkovian) of the Barrandian". Bulletin of Geosciences. 96 (4): 401-429. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  22. ^ Zapalski, Mikołaj K.; Baird, Andrew M.; Bridge, Tom; Jakubowicz, Michał; Daniell, James (4 Şubat 2021). "Unusual shallow water Devonian coral community from Queensland and its recent analogues from the inshore Great Barrier Reef". Coral Reefs. 40 (2): 417-431. doi:10.1007/s00338-020-02048-9. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  23. ^ Zatoń, Michał; Borszcz, Tomasz; Berkowski, Błażej; Rakociński, Michał; Zapalski, Mikołaj K.; Zhuravlev, Andrey V. (15 Nisan 2015). "Paleoecology and sedimentary environment of the Late Devonian coral biostrome from the Central Devonian Field, Russia". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 424: 61-75. doi:10.1016/j.palaeo.2015.02.021. 4 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  24. ^ Nagel-Myers, Judith (5 Ağustos 2021). "An updated look at the taxonomy, stratigraphy, and palaeoecology of the Devonian bivalve genus Ontario Clarke, 1904 (Cardiolidae, Bivalvia)". Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments. 102 (3): 541-555. doi:10.1007/s12549-021-00491-2. 8 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2022. 
  25. ^ Kazlev, M. Alan (28 Mayıs 1998). "Palaeos Paleozoic: Devonian: The Devonian Period – 1". Palaeos. 7 Eylül 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2019. 
  26. ^ Tyler, Ian M.; Hocking, Roger M.; Haines, Peter W. (1 Mart 2012). "Geological evolution of the Kimberley region of Western Australia". Episodes. 35 (1): 298-306. doi:10.18814/epiiugs/2012/v35i1/029. 
  27. ^ Joachimski, M.M.; Breisig, S.; Buggisch, W.; Talent, J.A.; Mawson, R.; Gereke, M.; Morrow, J.R.; Day, J.; Weddige, K. (July 2009). "Devonian climate and reef evolution: Insights from oxygen isotopes in apatite". Earth and Planetary Science Letters. 284 (3–4): 599-609. Bibcode:2009E&PSL.284..599J. doi:10.1016/j.epsl.2009.05.028. 
  28. ^ Garwood, Russell J.; Dunlop, Jason (July 2014). "The walking dead: Blender as a tool for paleontologists with a case study on extinct arachnids". Journal of Paleontology. 88 (4): 735-746. doi:10.1666/13-088. ISSN 0022-3360. 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015. 
  29. ^ Garwood, Russell J.; Edgecombe, Gregory D. (September 2011). "Early Terrestrial Animals, Evolution, and Uncertainty". Evolution: Education and Outreach. 4 (3): 489-501. doi:10.1007/s12052-011-0357-y. 
  30. ^ Hueber, Francis M. (2001). "Rotted wood-alga fungus: The history and life of Prototaxites Dawson 1859". Review of Palaeobotany and Palynology. 116 (1–2): 123-159. doi:10.1016/s0034-6667(01)00058-6. 
  31. ^ Graham, Linda E.; Cook, Martha E.; Hanson, David T.; Pigg, Kathleen B.; Graham, James M. (2010). "Rolled liverwort mats explain major Prototaxites features: Response to commentaries". American Journal of Botany. 97 (7): 1079-1086. doi:10.3732/ajb.1000172. PMID 21616860. 
  32. ^ Taylor, Thomas N.; Taylor, Edith L.; Decombeix, Anne-Laure; Schwendemann, Andrew; Serbet, Rudolph; Escapa, Ignacio; Krings, Michael (2010). "The enigmatic Devonian fossil Prototaxites is not a rolled-up liverwort mat: Comment on the paper by Graham et al.(AJB 97: 268–275)". American Journal of Botany. 97 (7): 1074-1078. doi:10.3732/ajb.1000047. PMID 21616859. 
  33. ^ Niedźwiedzki (2010). "Tetrapod trackways from the early middle Devonian period of Poland". Nature. 463 (7277): 43-48. Bibcode:2010Natur.463...43N. doi:10.1038/nature08623. PMID 20054388. 
  34. ^ Lucas (2015). "Thinopus and a Critical Review of Devonian Tetrapod Footprints". Ichnos. 22 (3–4): 136-154. doi:10.1080/10420940.2015.1063491. 
  35. ^ Zhang, Ying-ying; Xue, Jin-Zhuang; Liu, Le; Wang, De-ming (2016). "Periodicity of reproductive growth in lycopsids: An example from the Upper Devonian of Zhejiang Province, China". Paleoworld. 25 (1): 12-20. doi:10.1016/j.palwor.2015.07.002. 
  36. ^ Gonez, Paul; Gerrienne, Philippe (2010). "A new definition and a lectotypification of the genus Cooksonia Lang 1937". International Journal of Plant Sciences. 171 (2): 199-215. doi:10.1086/648988. 
  37. ^ MacPherson, C. (28 Ağustos 2019). "Analyzing the World's Oldest Woody Plant Fossil". Canadian Light Source. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2021. 
  38. ^ Smith, Lewis (19 April 2007). "Fossil from a forest that gave Earth its breath of fresh air". The Times. Londra. 4 July 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010. 
  39. ^ Gess, R.W. (2013). "The earliest record of terrestrial animals in Gondwana: A scorpion from the Famennian (Late Devonian) Witpoort Formation of South Africa". African Invertebrates. 54 (2): 373-379. doi:10.5733/afin.054.0206. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Silüriyen</span> Paleozoyik Zamanın üçüncü dönemidir ve 443 ile 419 milyon yıl önce aralığındaki süreyi kapsar

Silüriyen, Paleozoyik Zaman'ın en kısa süren jeolojik dönemi olarak bilinir. 443,8 milyon yıl önce başlayıp 419,2 milyon yıl önce sona ermiştir. Bu dönem, adını Galler'deki Silures kabilesinden alır. Silüriyen'in başlangıcı ve sonu için belirlenen kayaç tabakaları kesin olarak tanımlanmıştır ancak tam tarihler birkaç milyon yıl kadar hata payına sahiptir. Silüriyen Dönemi, Ordovisiyen-Silüriyen yok oluşu ile başlar; bu olay sırasında deniz canlılarının yaklaşık %60'ının nesli tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kambriyen</span> Paleozoyik Zamanın ilk dönemi

Kambriyen, yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir. Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.

<span class="mw-page-title-main">Ordovisiyen</span> Paleozoyik Zamanın ikinci dönemidir ve 485 ile 444 milyon yıl önce aralığındaki süreyi kapsar

Ordovisiyen, Paleozoyik Zaman'ın ikinci dönemi olarak kabul edilir ve 485,4 milyon yıl önce başlamış ve 443,8 milyon yıl önce sona ermiştir. Ordovisiyen, jeolojik zaman cetvelindeki dönemlerden biridir. Bu dönem boyunca yerküre tarihindeki bazı kayda değer evrimsel olaylar görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Karbonifer</span> Paleozoyik Zamanın beşinci dönemi

Karbonifer, Palezoyik Zaman'ın beşinci dönemidir. Yaklaşık 358,9 milyon yıl önce Devoniyen Dönemi'nin sonlanmasıyla başlamış ve 298,9 milyon yıl önce Permiyen Dönemi'nin başlamasıyla sonlanmıştır. Karbonifer, Latince kömür anlamına gelen carbō ve taşımak anlamına gelen ferō sözcüklerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Bundan dolayı Karbonifer, Latincede "karbon-taşıyan" anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Permiyen</span> Paleozoyik Zamannın altıncı ve son dönemi

Permiyen, jeolojik zaman cetvelinde, yaklaşık 298,9 milyon yıl öncesinden 251,9 milyon yıl öncesine kadar süren ve kayda değer çevresel değişikliklere sahne olan bir jeolojik dönemdir. Bu dönemde kara yaşamında bir dönüşüm görülmesine ek olarak hayvanlar ve bitkilerin evrimsel tarihinde dikkate değer olaylara sahne oldu. Permiyen Dönemi'nin adı, Rusya'da Ural Dağları çevresindeki çalışmalar sırasında, İngiliz jeolog Roderick Impey Murchison tarafından 1841 yılında tarihe kazandırıldı. Permiyen Dönemi, Karbonifer Dönemi ile Triyas Dönemi arasında yer alır ve bu dönemde gerçekleşen çeşitli birçok olaydan dolayı karada yaşayan canlı türlerinin evriminde ve çeşitliliğinde bir dönüm noktası olarak görülür.

<span class="mw-page-title-main">Triyas</span> 252 ile 201 milyon yıl önce arasını kapsayan, Mezozoyik Zamanın ilk dönemi

Triyas, 251,902 milyon yıl önce (myö) Permiyen Dönemi'nin sonundan 201,4 myö Jura Dönemi'nin başlangıcına kadar 50,5 milyon yılı kapsayan jeolojik bir dönem ve sistemdir. Triyas, Mezozoyik Zaman'ın ilk ve en kısa dönemidir. Dönemin hem başlangıcı hem de sonunda büyük yok oluşlar görülmüştür. Triyas Dönemi, Erken Triyas, Orta Triyas ve Geç Triyas olmak üzere üç devreye ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Pangea</span> Paleozoik zaman sonları ile Mezozoik zaman başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıta

Pangea, Paleozoyik sonları ile Mezozoyik başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıtadır. Yaklaşık 335 milyon yıl önce daha önceki erken kıta parçalarından toplanarak bir araya geldi ve yaklaşık 200 milyon yıl önce ayrılmaya başladı. Günümüzdeki yeryüzünün aksine, bu süperkıtanın daha fazla bir kısmı güney yarımkürede bulunuyordu ve etrafı süper okyanus Panthalassa ile çevriliydi. Pangea magma tabakasındaki konveksiyonel hareketler sonucunda güneyde Gondvana ve kuzeyde Laurasia (Lavrasya) olarak ikiye bölünmüştür. İlerleyen evrelerde bu 2 kıta daha fazla parçaya ayrılarak günümüzdeki kıtalara dönüşmüştür. Pangea, günümüze kadar var olan süperkıtaların sonuncusu ve jeologlarca biçimi ortaya çıkarılanların ilkidir.

<span class="mw-page-title-main">Trilobitler</span> Nesli tükenmiş canlı

Trilobitler, Trilobita sınıfını oluşturan soyu tükenmiş deniz eklembacaklılarıdır. Trilobitler eklembacaklıların bilinen en eski gruplarından birini oluşturur. Trilobitlerin fosil kayıtlarında ilk kez ortaya çıkışı, Erken Kambriyen döneminin Kat 3 evresinin tabanını tanımlar. Trilobitler, uzun bir düşüşe geçmeden önce alt Paleozoyik süreci boyunca geliştiler; Devoniyen döneminde Proetida dışındaki tüm trilobit takımlarının soyu tükendi. Son trilobitler, yaklaşık 251,9 milyon yıl önce Permiyen'in sonundaki kitlesel yok oluş sırasında yok oldular. Trilobitler, neredeyse 270 milyon yıldır okyanuslarda var olan ve tanımlanmış 22.000'den fazla türle tüm erken çağ hayvanları arasında en başarılı olanlardandı.

<span class="mw-page-title-main">Zırhlı balıklar</span> soyu tükenmiş balık sınıfı

Zırhlı balıklar, yalnızca fosilleriyle bilinen omurgalı hayvan sınıfı. İlk tanımlanabilir zırhlı balıklar, erken Silüryen'in geç Llandovery devresinde fosil kayıtlarında ortaya çıkar. Zırhlı balık grupları Devoniyen döneminde çeşitli ve boldu, ancak 358.9 milyon yıl önce Devoniyen Hangenberg olayının sonunda soyu tükendi.

<span class="mw-page-title-main">Lavrasya</span> süperkıta Pangeanın parçalanmasından sonra kuzeyde kalan kısım

Lavrasya (Laurasia), süperkıta Pangea'nın parçalanmasından sonra kuzeyde kalan kısım. Pangea öncesi 510 milyon yıl ile 280 milyon yıl ve Pangea sonrası 250 milyon yıl ile 55 milyon yıl önce var olmuştur. Günümüzde Kuzey Yarımküre'de bulunan Kuzey Amerika, Avrupa, 300 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana çarpışarak Pangea'yı oluşturmuştur. 250 milyon yıl önce Pangea parçalanmaya başlayınca kuzeyde Lavrasya ve Gondvana kıtaları olmuştur. Ayrıca aralarında bugünkü Atlas Okyanusu görülmeye başlamıştır. 142 milyon yıl önce Lavrasya ve Gondvana da parçalanarak bugünkü kara parçaları oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Sudan karaya geçiş</span>

Sudan karaya çıkış, evrimsel biyolojide tamamıyla su yaşamına adapte olmuş sucul canlıların aşamalı olarak kara hayatına uyum sağlamaları, canlılığın karalara çıkarak yeni yaşam alanları keşfetmeleri ve bu kara parçalarında koloniler kurmaya başladıkları süreci tanımlayan terim. Sudan karaya çıkış, örneğin tekhücreliler, mantarlar, bitkiler, omurgasızlar ve omurgalılarda olduğu gibi birbirinden bağımsız bir şekilde gelişmiş ve birden çok olayda tekrarlanmış bir süreçtir.

Proto-Tetis Okyanusu geç Edikara'dan Karbonifer'e kadar (550-330 myö.) var olmuş antik bir okyanustur.

<span class="mw-page-title-main">Ceratosauria</span> teropod dinozor kladı

Ceratosauria, Ceratosaurus'a kuşlardan daha yakın akraba olan tüm teropodları içeren bir kladdır. Seratozorların, Erken Jura'da diğer teropodlardan ayrıldığı düşünülür. Bilinen en eski seratozor, 199 milyon yıl öncesine tarihlenen Saltriovenator'dur. Ceratosauria, esas olarak Güney yarımkürede bulunan bu üç ana grubu içerir: Ceratosauridae, Noasauridae ve Abelisauridae. Bununla birlikte, en son çalışmalar, coelophysoidlerin ve dilophosauridlerin diğer seratozorlar ile birlikte klad oluşturmadığını ve dilophosauridlerin bu grubun dışında bırakılması gerektiğini göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Viridiplantae</span>

Viridiplantae, yaklaşık 450.000-500.000 tür içeren ve hem karasal hem de sucul ekosistemlerde önemli roller oynayan ökaryotik canlılar grubudur. Öncelikle sucul olan yeşil algler ve içlerinden çıkan kara bitkilerinden oluşurlar. Yeşil algler, geleneksel sınıflandırmada kara bitkilerini içermez ve bu da yeşil algleri parafiletik bir grup yapar. Kara bitkilerinin yeşil alglerin içinden çıktığının anlaşılmasından bu yana, bazı yazarlar bitkileri de yeşil alglere atıyorlar. Hücre duvarlarında selüloz bulunan hücrelere ve klorofil a ve b içeren ve fikobilin içermeyen siyanobakterilerle endosimbiyozdan türetilen birincil kloroplastlara sahiptirler.

<i>Eusthenopteron</i> tarih öncesi et yüzgeçli balık cinsi

Eusthenopteron, tetrapodlarla olan yakın ilişkilerinden dolayı ikonik bir statü kazanmış olan tarih öncesi bir sarkopterygian cinsidir. Adı, Yunanca eustheno- "kuvvet" ve -pteron "yüzgeç" kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur ve "güçlü gelişmiş yüzgeçler" anlamına gelir. Bu hayvanın ilk tasvirleri, karaya çıktığını göstermektedir; ancak paleontologlar artık onun kesinlikle suda yaşayan bir hayvan olduğu konusunda hemfikirdir. Eusthenopteron cinsi, yaklaşık 385 milyon yıl önce Geç Devoniyen döneminde yaşamış birkaç türden bilinmektedir. Eusthenopteron ilk olarak 1881'de JF Whiteaves tarafından Quebec, Miguasha'dan gelen geniş bir balık koleksiyonunun parçası olarak tanımlandı. Miguasha'dan yaklaşık 2.000 Eusthenopteron örneği toplanmıştır; bunlardan biri, paleoiktiyolog Erik Jarvik tarafından 1940'lardan 1990'lara kadar yoğun ayrıntılı çalışmanın ve birkaç makalenin konusu olmuştur.

<i>Tetrapodomorpha</i> et yüzgeçli balık kladı

Tetrapodomorpha, akciğerli balıklardan çok yaşayan tetrapodlarla daha yakından ilişkili olan, tetrapodların en yakın et yüzgeçli akrabalarından oluşan bir omurgalılar kladıdır. Balıklar ve Tiktaalik gibi erken formlar arasında geçiş yapan gelişmiş canlılar, görünüşleri ve uzuv morfolojisi açısından yarı balık, yarı tetrapodlar olan keşifleri tarafından "fishapodlar" olarak adlandırılmıştır. Tetrapodomorpha, taç grubu tetrapodları ve topluca osteolepiformlar olarak bilinen birkaç ilgili et-yüzgeçli balık grubunu içeren birkaç erken gövdeli tetrapod grubunu içerir. Tetrapodamorpha eksi taç grubu Tetrapoda, balıktan tetrapod geçişini kapsayan parafitik bir birim olan kök Tetrapoda'dır.

<i>Acanthostega</i> Devoniyen döneminde yaşamış dört üyeli benzeri et yüzgeçli balık

Acanthostega, tanınabilir bacaklara sahip ilk omurgalı hayvanlar arasında yer alan, soyu tükenmiş bir kök-tetrapod cinsidir. Yaklaşık 365 milyon yıl önce Geç Devoniyen döneminde (Famennian) ortaya çıktı ve anatomik olarak et yüzgeçli balıklar ile karaya tam olarak çıkabilenler arasında orta düzeydeydi.

<i>Tulerpeton</i> ilkel dört üyeli cinsi

Tulerpeton, Rusya'nın Tula Bölgesi'nde Andreyevka adlı bir bölgede bulunan bir fosilden bilinen, Devoniyen dört uzuvlu omurgalıların soyu tükenmiş bir cinsidir. Bu cins ve yakından ilişkili Acanthostega ile Ichthyostega, en eski tetrapodları temsil eder.

<span class="mw-page-title-main">Geç Devoniyen yok oluşu</span> Dünya biyota tarihindeki en şiddetli beş yok oluş olayından biri

Geç Devoniyen yok oluşu, Geç Devoniyen Devresi'ndeki birkaç yok oluştan meydana gelir ve bunlar toplu olarak yerkürenin yaşam tarihindeki en büyük beş kitlesel yok oluşundan biridir. Geç Devoniyen yok oluşu, 372 milyon yıl önce Frasniyen katı ile Devoniyen Dönemi'nin son katı olan Fameniyen'in arasındaki sınırda gerçekleşmiş olan Kellwaser olayı adlı büyük yok oluşu kast eder. Bu yok oluş ile tüm familyaların %19'u ve tüm cinslerin %50'sinin nesli tükendi. İkinci bir kitlesel yok oluş olan Hangenberg olayı, 359 milyon yıl önce meydana geldi ve böylece Dünya Karbonifer Dönemi'ne geçerken Fameniyen ile beraber Devoniyen de sonlandı.

<span class="mw-page-title-main">Dört üyelilerin evrimi</span>

Dört üyelilerin evrimi, yaklaşık 400 milyon yıl önce, Devoniyen Dönemi'nde ilk dört üyelilerin lob yüzgeçli balıklardan evrimleşmesiyle başladı. Dört üyeliler, yaşayan ve soyu tükenmiş tüm amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerin dahil olduğu biyolojik üst sınıf olan Tetrapoda altındaki tüm hayvanlardır. Günümüzde çoğu dört üyeli karada yaşıyor olsa da, en eski dört üyelilerin herhangi birinin karada hareket edebildiği fikrini destekleyen çok az kanıt bulunmaktadır. İlk dört üyelilerin sahip oldukları dört uzvun, bedenlerinin orta kısmını yerden kaldıramayacak düzeydeydi ve bilinen kalıntılarda karınlarını karada sürüklediklerine dair bir kanıt bulunmamaktadır. Kalıntılarda görülen izler muhtemelen sığ su kütlelerinin diplerinde yürüyen hayvanlar tarafından yapılmıştır. Dört üyelilerinin sudaki ataları ve karada kolonileşme süreci belirsizliğini korumaktadır. Bu konular şu anda paleontologlar arasında akt if araştırma ve tartışma alanlarıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.