İçeriğe atla

Devegiller

Devegiller
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)
Takım: Artiodactyla (Çift toynaklılar)
Alt takım: Tylopoda (Topuktabanlılar)
Familya: Camelidae (Devegiller)
Gray, 1821

Dağılımı
Cinsler
  • Eski dünya develeri (Camelus)
  • Lama (Lama)
  • Vikunya (Vicugna)
Vikunyalar yaşayan en küçük devegillerdir

Devegiller (Camelidae), çift toynaklılar takımı içerisinde topuktabanlılar (Tylopoda) alt takımındaki tek hayatta olan familya.

Kendi aralarında Eski Dünya develeri (Camelus cinsi) ve Yeni Dünya develeri (Lama ve Vicugna cinsleri) olarak ikiye ayrılabilirler.

Özellikler

Genel

Develer genelde, küçük kafaları, ince uzun boyunları ve uzun bacakları olan büyük hayvanlardır. Sadece 35–150 kg ağırlığa ulaşan Yeni Dünya develeri ve 300–700 kg ağırlığa ulaşabilen Eski Dünya develerinin dış görünüş ve ölçülerinde farklar vardır.

Devegiller, diğer çift toynaklılardan farklı olan ayak yapıları yüzünden topuktabanlılar alt takımına koyulurlar: Diğer çift toynaklılar ön parmaklarının toynaklaşmış kısımları ile yere dokunurken devegiller toynaklaşmamış olan son iki parmakları ile yere dokunurlar. Toynaklaşmış olan ön parmakları sadece ayaklarının ön kısmını korur ama ağırlıklarını taşımaz. Ayaklarının tabanı elastik bir doku ile kaplıdır ve geniş bir topuk oluşturur. Devegillerin yürüyüş şekilleri de diğer çift toynaklılarınkinden farklıdır: devegiller yürürken hep bir tarafın (sağ ya da sol) bacak çiftini birlikte hareket ederek ilerler.

Devegillerin kafatası uzun ve yassı olur ve boynuzları olmaz. Üst dudakları ikiye bölüktür. Burun deliklerini kapatıp açabilirler. Türden türe 30 ya da 34 dişleri olur. Ön dişleri daima kazmaya benzer şekilde yassı ve uzundur.

Sindirim

Devegiller gevişgetirenlerden sayılmasalar da, onların midelerine benzeyen çok odalı bir mide yapıları vardır. Ancak devegillerin mideleri gevişgetirenlerden farklı olduğu için, onlardan bağımsız şekilde gelişmiş olduğu kabul edilir. Devegillerin mideleri 3 odalı olur (gevişgetirenlerde 4) ve her bölümünde bezeler bulunur.

Zor yaşam alanlarına karşı dayanıklıkları

Tek hörgüçlü deve (Camelus dromedarius)

Devegiller kurak bölgelerde yaşadıkları için suyla tasarruf etmek için birçok özellikler geliştirmişlerdir. Az sıvı ile çalışabilen böbrekler, diğer memelilerde olanlardan çok daha katı bir dışkı. Alyuvarlarının diğerleri gibi yuvarlak değil elips şeklinde olması çok kısa zamanda çok fazla su alabilmelerini mümkün kılar (15 dakikada 200 litre). Yeni Dünya develerinde alyuvarların şekli ayrıca az oksijen bulunan 5000 metre kadar yükseklerde bile yeterince oksijen alabilmelerini sağlar. Devegillerin vücut ısıları diğer memelilerde olduğundan daha fazla oynama payı vardır ve normalinden 6 - 8 ° farklı olabilir. Bu özellikleri sayesinde çok daha az terler ve fazla su kaybetmezler. Eski Dünya develerinin hörgüçlerinde eskiden düşünüldüğü gibi su değil yağ depolanır. Hörgüçlerin kalın ve dik durduğundan devenin iyi besili olduğu, zayıf ve yana yatık durduğundan yetersiz beslenmiş olduğu anlaşılır.

Yayılım ve yaşam alanı

Eski Dünya develerinin memleketi Asya kıtasıdır, tek hörgüçlü deve Arap Yarımadası'ndan ve çift hörgüçlü deve Orta Asya'dan gelmektedir. Çok faydalı ev hayvanları oldukları için, insanlar tarafından geniş bir coğrafyaya yayılmışlardır; özellikle Kuzey Afrika ve Avustralya'da yaygındırlar. Avustralya'da çok sayıda, insan elinden kaçan yabani olarak yaşamaya başlamış deve sürüleri vardır.

Doğal yaşam alanları çöller, yarı çöller ve diğer kurak bölgelerdir. Yeni Dünya develeri Güney Amerika'nın batısında ve güneyinde, 5700 metre yüksekliğe kadar varan kurak ve açık alanlarda yaşar.

Yaşam şekli

Diger devegiller gibi Guanakolarda sürü içinde yaşarlar

Sosyal davranış ve beslenme

Devegiller gündüz aktif olan hayvanlardır. Çoğunlukla bir erkek deve, onun çok sayıda dişileri ve bunların yavrularından oluşan bir sürü şeklinde yaşarlar. Olgunlaşan erkek develer sürüden kovulur ve kendi aralarında bir bekar sürüsü oluştururlar. Bir dişi grubunun başına geçmek için iki erkek deve birbirleri ile çok şiddetli kavgalar yaparlar.

Devegiller yalnızca bitki ile beslenen tipik otobur hayvanlardır. Özellikle Eski Dünya develeri çok dikenli ve tuzlu bitkileri de değerlendirebilirler.

Üreme

360 - 440 gün süren bir gebelikten sonra dünyaya tek bir yavru getirirler. Yavru deve çok kısa süre içinde ayağa kalkıp annesini takip edebilir. Bir yıla kadar emzirilir ve 2-3 yıl sonra ergenleşir. Yeni Dünya develerinde kanıtlanabilen en uzun ömür 28 yıldır. Eski Dünya develeri ise 40-50 yaşına varabilirler.

Sınıflandırma ve evrim tarihi

Dış sistematik ve evrim tarihi

Ana madde: Devegillerin evrimi

Devegiller gevişgetirenler ve domuzumsular ile birlikte çift toynaklılar takımına koyulurlar. Kladistik bir bakış açısınca balinalarda dikkate alınması gerekir. Devegiller eski sınıflandırmalarda gevişgetirenler grubuna konulmuşlardır. Ancak daha yeni zamanlarda yapılan moleküler genetik araştırmalar Cetartiodactyla (çift toynaklılar ve balinaların ortak taksonu) ait olduklarını göstermiştir: 

Cetartiodactyla (Çift toynaklılar ve balinalar)
 |--Devegiller/Topuktabanlılar (Tylopoda)
 |--N.N.
     |--Suoidea (Domuzgiller ve Pekarigiller)
     |--N.N.
         |--Gevişgetirenler (Ruminantia)
         |--Cetancodonta
              |--Su aygırıgiller (Hippopotamidae)
              |--Balinalar (Cetacea)
Alpaka (Lama pacos)

Topuktabanlılara ait olan en eski kalıntılar Kuzey Amerika'da bulunmuş ve 40-50 milyon yaşındadırlar. İlk topuktabanlıların yalnızca Amerika kıtasında yaşamış oldukları kabul edilir. Örneğin Miozen çağında yaşamış olan Aepycamelus cinsi fosillerden tanılır. Denizlerin su seviyesi alçaldığı ve Amerika'nın Asya ile bağlanmasını sağladığı bazı dönemlerde Asya kıtasına ulaşıp orada da yayılmışlardır. Kuzey Amerika'nın en son deve cinsi Camelops ancak 10.000 yıl evvel ortadan kaybolmuştur ve devegiller sadece Güney Amerika'da, Asya'da ve Afrika'da kalmışlardır. Devegillerin Kuzey Amerika'da tükenmesinin nedenleri iklimsel değişiklikler mi yoksa Asya'dan göç eden yerlilerin aşırı av yapmasından mı kaynaklandığı (Overkill-Hipotezi) olduğu hala tartışılmaktadır.

İç sistematik

Günümüzde yaşayan devegiller 3 cinse dağılan 4 ya da 6 türden oluşurlar:

Devegillerden olan lamanın vücut kısımlarının adları:1 Kulaklar - 2 Kelle - 3 Omuz kökü - 4 Sırt - 5 Kalça - 6 Kıç - 7 Kuyruk kökü - 8 Kuyruk - 9 But - 10 İç diz - 11 Metatarsal gland - 12 Ökçe - 13 İncik kemiği - 14 Bacak - 15 Diz eklemi - 16 Böğür - 17 Karın - 18 Dirsek - 19 Bilek - 20 Topuk eklemi - 21 Diz - 22 Göğüs - 23 Omuz başı - 24 Omuz - 25 Boğaz - 26 Yanak ya da çene kemiği - 27 Burun

Lama cinsinin 3 türe bölünmesi konusunda tüm bilimciler aynı fikirde değildir. Yabani yaşayan guanako ve guanakodan türetilmiş olan evcil lama ve alpaka türlerinin tek bir tür olduğunu savunan bilimcilerde vardır. Çünkü bu üç türün arasında birçok karışmalardan oluşan melezler bulunur.

Ama Eski Dünya develeri hakkında da farklı görüşlere rastlanılabilir. Tek hörgüçlü deve bazı zoologlar tarafından evcil bir tür (Camelus bactrianus) ve yabani bir tür (C. ferus) olarak 2 türe ayrılır.

Deve melezleri

Hem Eski Dünya hem de Yeni Dünya develerinde melezler vardır. Tek ve Çift hörgüçlü develer birbirleri ile üreyebilirler ve hatta ortaya çıkan yavrularda kendilerince üretken olurlar. Bu Tulu veya Buht denilen melezlerin ya tek bir uzun hörgücü ya da biri uzun diğeri kısa olan iki hörgücü olur. Yeni Dünya develeri de aynı şekilde birbirleri ile üreyebilir ve üretken verimli yavrular dünyaya getirebilirler.

Bilimciler suni dölleme ile Eski ve Yeni Dünya develeri arasında da karışım oluşturmayı başarmışlardır. Bu melezlere "Dema" adı verilmiştir.

Develer ve İnsanlar

Develer yük ve binek hayvanları olarak günümüze kadar hala çok faydalı ev hayvanlarıdır

Evcilleştirilmesi

Hem Asya'da hem de Amerika'da devegillerin 5000 yıl evvel çoktan evcilleştirilmiş oldukları kabul edilir. Devegiller hem yük ve binek hayvanları, hem de yün, et ve süt elde etmek için evcilleştirilmiş ve günümüze kadar hala bu sebeplerden tutulmaktadırlar.

Lama ve alpaka insanların elinde guanako türünden geliştirilmiş olan türlerdir. Tek hörgüçlü deve, Avustralya'daki evcil kökenli yabani sürüler haricinde, günümüzde artık sadece evcil hayvan olarak mevcuttur. En son yabani olarak yaşayanların 2000 yıl evvel yok olduğu tahmin edilir. Çift hörgüçlü devenin yabani olarak yaşayan son birkaç sürüleri Çin'de ve Moğolistan'da bulunur.

Kitaplar

  • Bernhard Grzimek: Grzimeks Tierleben. Enzyklopädie des Tierreichs. Bechtermünz 2001. ISBN 3-8289-1603-1
  • Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999. ISBN 0-8018-5789-9
  • D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Memeliler</span> kara omurgalıları sınıfı

Memeliler, hayvanlar aleminin insanların da dâhil olduğu, dişilerinde bulunan meme bezleri ve hem dişi hem erkek bireylerinde bulunan ter bezleri, kıl, işitmede kullanılan üç orta kulak kemiği ve beyinde yer alan neokorteks bölgesi ile ayrılan bir omurgalı sınıfıdır.

<span class="mw-page-title-main">Lama (hayvan)</span> memeli türü

Lama, devegiller (Camelidae) familyasından Güney Amerika’nın dağ ve çayırlarında toplu halde yabani olarak yaşayan Guanako’dan evcilleştirilmiş gevişgetiren bir otobur hayvan türüdür. Yük taşımak için İnka Medeniyeti tarafından eğitilmiştir. Ve devenin yakın akrabası olduğu bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Guanako</span>

Guanako, devegiller (Camelidae) familyasının vahşi bir türü olup lamalar ile akrabadır. Güney Amerika'nın güney ve batı kesimlerinde yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Koyun</span>

Koyun (Ovis), keçiler ile birlikte Caprinae alt familyası içerisinde yer alan bir memeli cinsi. Cinsin coğrafi olarak ve nüfusça en yaygın türü Evcil koyun olmaktadır, ancak pek çok yabani tür de Ovis cinsine aittir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika bizonu</span>

Amerika bizonu (Bison bison), boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasında yer alan bir türdür. Kuzey Amerika'nın en büyük kara memelisi olan Amerika bizonu, dünyanın da en büyük vahşi büyükbaş hayvanlarından biridir. Geçmişte Ova Kızılderililerinin ana besin kaynağıydı.

<span class="mw-page-title-main">Asya mandası</span>

Asya mandası, kısaca manda, Boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasına ait bir memeli türü. Çoğunlukla evcil olarak yetiştirilen mandaların yabani nüfusları önemli ölçüde azalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Alpaka</span>

Alpaka, devegiller (Camelidae) familyasından ağırlıklı olarak yünleri için beslenen, Güney Amerika'nın And Dağları'nda yaygın evcilleştirilmiş bir deve türü. Kökeninin guanakolardan mı yoksa vikunyalardan mı geldiği ya da kendine özgü bir cins mi olduğu ya da her iki türün bir melezi olup olmadığı tartışma konusudur.

<span class="mw-page-title-main">Kurt</span> Avrasya ve Kuzey Amerikaya özgü memeli

Kurt veya bozkurt, Avrasya ve Kuzey Amerika'ya özgü ve Canis cinsinden iri bir memelidir. Otuzdan fazla Canis lupus alt türü tanınmakta ve bozkurt denildiğinde günlük konuşma dilinde evcilleştirilmemiş ve yabani alt türler anlaşılmaktadır. Ortalama ağırlığı erkeklerde 40 kg, dişilerde de 37 kg olan kurtlar, köpekgiller (Canidae) familyasının yaşayan en iri üyeleridir. Boyları 105 ila 160 cm arasında değişirken omuz yükseklikleri de 80 ila 85 cm arasındadır. Kurtlar diğer Canis türlerinden daha az sivri kulakları ve ağız ile burunlarıyla olduğu kadar daha uzun kuyrukları ve daha kısa gövdeleri ile de ayırt edilir. Yine de kır kurdu ile altın çakal gibi daha küçük Canis türleri ile yakın akraba oldukları için birlikte üreyerek doğurgan melezler ortaya çıkarabilir. Kurdun çizgili kürkleri genellikle beyaz, kahverengi, gri ve siyah alacalıdır ancak Arktik bölgelerde yaşayan alt türleri hemen hemen tamamen beyaz kürklü olabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Deve</span>

Deve, devegiller (Camelidae) familyasının Camelus cinsini oluşturan iki evcil hayvan türünün ortak adı. Develer yük çeki ve binek hayvanı olarak kullanıldığı gibi, yünü, sütü, derisi ve eti için de beslenir. Yalnızca evcil türleriyle tanınan bu hayvanların yabanıl atalarından bu yana pek az değişikliğe uğradığı sanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çift hörgüçlü deve</span> çift toynaklı memeli türü

Çift hörgüçlü deve Orta Asya'nın çöllerine özgü iri bir çift toynaklıdır. Aynı zamanda dünyada kalan iki-üç deve türünden biridir. Yabani çift hörgüçlü deve de ayrı bir tür sayılmaktadır. Çift hörgüçlü deve daha uzun tüyleri ve iki hörgüçü ile hecin devesinden ayırt edilir.

<span class="mw-page-title-main">Tek hörgüçlü deve</span> deve türü

Tek hörgüçlü deve, devegiller (Camelidae) familyasından bir deve türü.

<span class="mw-page-title-main">Çift toynaklılar</span> memeli takımı

Çift toynaklılar, memelilerin eteneliler (Placentalia) infra sınıfına ait bir takım. Takım, su aygırları, domuzlar, pekariler, geyikler, koyun ve keçiler gibi karasal canlıların yanında balinaları da içerir. Yaklaşık 270 adet karada yaşayan çift toynaklı türü mevcuttur. Bunlardan özellikle boynuzlugiller familyasına ait türler, insanlar için ticari açıdan çok önemlidir. Çift toynaklılar, günümüzün en başarılı otçul kara canlılarındanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Cüce geyikgiller</span> Geviş getiren çift toynaklıların günümüzde yaşayan en bazal familyası

Cüce geyikgiller (Tragulidae), Afrika'nın ve Asya'nın tropik ormanlarında rastlanılan bir çift toynaklı familyası. Sadece 10 türden oluşan bu familyanın mensupları ancak tavşan büyüklüğündedirler ve geviş getirenler alt takımının evrensel açıdan en ilkel üyeleridir.

<span class="mw-page-title-main">Domuzgiller</span> Çift parmaklılar takımının, geviş getirmeyenler alt takımına giren bir familya

Domuzgiller (Suidae), geviş getirmeyen bir çift toynaklı familyası. Familyanın 5 cinse ayrılan 20 türünden Avrupa'da ve Türkiye'de bulunan tek temsilcisi, evcil domuzun atası olan yaban domuzudur.

<span class="mw-page-title-main">Tylopoda</span> çift toynaklı alt takımı

Tylopoda veya Topuktabanlılar, Artiodactyla takımına ait karasal otçul çift toynaklıların bir alt takımıdır. Mevcut topuktabanlılar; Avustralya vahşi develeri tanıtılırken, vahşi doğada Güney Amerika ve Asya'daki doğal dağılımında bulunurlar. Grubun Kuzey Amerika ve Avrasya'da uzun bir fosil geçmişi vardır. Topuktabanlılar, yaklaşık 46.2 milyon yıl önce, Eosen döneminde ortaya çıktı.

<span class="mw-page-title-main">Evcil hayvanlar</span> İnsanlarla birlikte yaşayan ve insanlar tarafından evcilleştirilen hayvanlardır

Evcil hayvanlar.

<i>Camelops</i> Buzul Çağında Kuzey Amerika kıtasında yaşamış ve nesli tükenmiş bir deve türü

Camelops, Buzul Çağı'nda Kuzey Amerika kıtasında yaşamış ve nesli tükenmiş bir deve türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Melez deve</span>

Melez deve, tek ve çift hörgüçlü develerin melezlenmesi ile elde edilir. En önemli melezlerden biri Tüylü veya Tülü devedir. Tüylü devenin erkeğine Besrek, dişisine Maya denir. Soğuk bölgelerde kullanılan bu develer tek hörgüçlü ve uzun tüylüdür. Maya ile çift hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen çift hörgüçlü Tavsi deve, Besrek ile tek hörgüçlü dişi devenin geriye melezlenmesinden elde edilen ve özellikle Aydın ile Adana arasındaki Yörükler tarafından yetiştirilen kısa tüylü Teke devesi, dişi Teke ile Buhur erkeğin geriye melezlenmesinden elde edilen Kerteles devesi, Maya ile tek hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen Yeğen devesi öbür önemli melezlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Devegillerin evrimi</span>

Devegiller'in evrimi, ilk olarak Eosen Döneminde Kuzey Amerika'daki subtropikal ormanlarda ortaya çıkmalarıyla başladı. Oradan, ilk develer, iki ayrı evrim çizgisi haline gelene kadar, büyüyen bedenler ve değişen ayaklarla uzun yolculuklar yaptılar. Bazıları, 3 milyon yıl önce Panama Kıstağı üzerinden Güney Amerika'ya göç etti ve günümüzün lamalarına, vikunyalarına, alpakalarına ve guanakolarına evrimleşti. Diğerleri, geç Miyosen'de Asya'ya ve sonunda Afrika'ya geçmek için Bering Boğazı üzerindeki kara köprüsünü kullandılar ve yol boyunca, bugün bildiğimiz develere dönüştüler. Moleküler genetik çalışmalar tek ve çift hörgüçlü devenin son ortak atasının 5 ila 8 milyon yıl önce yaşadığını göstermiştir. Asya'daki en eski devegil kalıntıları 5 milyon yıllıktır. Tüm devegillerin son ortak atasının 11 ila 25 milyon yıl önce yaşadığı düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Lamini</span> devegiller familyasından bir oymak

Lamini Camelinae alt familyasının bir oymağıdır. Güney Amerika'dan münhasıran gelen lama, alpaka, vikunya ve guanako olmak üzere dört türlü bir mevcut cins (Lama) içerir. İlk ikisi evcilleştirilmiş türlerdir, son ikisi ise yalnızca vahşi doğadadır. Hiçbiri cinsel dimorfizm göstermez. Dört tür çiftleşebilir ve verimli yavrular üretebilir. Ek olarak oymak, fosil kayıtlarından bilinen iki soyu tükenmiş cinsi de içerir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.