İçeriğe atla

Despot

Despot (Yunanca: δεσπότης, despotes, dişi adı δέσποινα, despoina, Bulgarca ve Sırpça деспот, despot, dişi adı деспотица, despotitsa), Bizans sarayına ait olmakla birlikte Latin İmparatorluğu, Bulgaristan, Sırbistan ve Trabzon İmparatorluğu'nda kullanılmış olan bir soyluluk unvanı.

Köken ve tanım

Kelimenin orijinali olan Yunanca despotēs, kabaca "Efendi" anlamına gelir ve kyrios kelimesi ile eş anlamlıdır. Yunaca terimin Latince karşılığı dominus'tur ve despotēs zaman zaman sikke basımında olduğu gibi bazı resmi durumlarda Roma İmparatoruna atıf yapmak için kullanılmıştır.

Despot unvanı, 1163 yılında Bizans İmparatoru I. Manuil tarafından damadı ve geleceğin Macar kralı III. Béla'dan başlamak üzere Bizans sarayına mensup kişiler arasındaki en yüksek makam olarak kabul edildi. Despot unvanı taşıyanların çoğunluğunu, Bizans İmparatorluğunun küçük oğulları ya da damatları oluşturur ve tahtın varisi olan büyük oğulları symbasileus olarak adlandırılırdı. Despotēs unvanı taşıyan kişinin herhangi bir askeri ya da yönetimsel yetkisi ya da gücü olmamakla beraber sarayda, İmparatordan sonra gelen en önemli kişi olma onurunun keyfini sürerdi.

Despot unvanı Dördüncü Haçlı seferindan sonra Bizansın ardılı devletlerde de kullanım alanı buldu ve imparatorluk unvanını elinde tutan herhangi bir hükümdarı tanımlamak için özellikle Latin İmparatorluğu, Bulgaristan, Sırbistan ve Trabzon İmparatorluğu'nda kullanıldı.

Despot kavramının olumsuz bir çağrışım yapmaya başlaması son iki yüzyılda ortaya çıkmış bir durumdur.

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İznik İmparatorluğu</span> 1204te Bizans İmparatorluğunun Haçlılar tarafından yıkılmasından sonra kurulan Bizans ardıl devleti

İznik İmparatorluğu ya da İznik ''Rum'' İmparatorluğu, Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Batı Avrupalı ve Venedikli orduların 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip şehri talan etmesi ve şehirde Katolik Hristiyanlar idaresinde bir Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından Bizans İmparatorluğu asilleri tarafından kurulan Yunan devletlerinden en büyüğüdür. 1204 ile 1261 arası hüküm sürmüştür. İznik Rum İmparatorluğunun resmen, kültürel ve dinsel başşehri İznik olmakla beraber, ikinci hükümdar olan III. İoannis ve sonraki imparatorlar hükümdar sarayı yerleşkesi ve efektif idari merkezi olarak Kemalpaşa’yı kullanmışlar ve bu imparatorluk Kemalpaşa’dan idare edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">III. Andronikos</span> Doğu Roma İmparatoru

III. Andronikos Paleologos (Yunanca: Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος, Bizans imparatoru. 1321'den itibaren rakip imparator olduktan sonra 1328-1341. III. Andronikos, IX. Mihail ile Kilikya Ermeni Krallığı Kralı II. Levon ve Kraliçe Keran çiftinin kızı Rita oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Serez (bölgesel birim)</span>

Serez, Yunanistan'ın Orta Makedonya coğrafi bölgesine dahil bir il.

<span class="mw-page-title-main">Filippikos</span> 711-713 arasında Bizans imparatoru

Filippikos Bardanes,. Asıl adı Vardan (???? –ö. 713). 711-713 arasında Bizans imparatoru. Hükümdarlığı sırasında papalık ile anlaşmazlığa düşmüş, imparatorluk topraklarını Bulgar ve Arap istilacılara karşı savunmakta başarısız kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">II. Manuil</span>

II. Manuil Paleologos, 1391 ile 1425 yılları arasındaki Bizans imparatoruydu.

<span class="mw-page-title-main">I. Theodoros</span>

I. Theodoros Laskaris, arasında İznik imparatoru olmuştur.

Siyaset biliminde, despotizm tek bir varlığın mutlak güçle hükmettiği bir yönetim biçimidir. Genellikle bu varlık birey, yani despot'tur; ancak saygı ve gücü belirli gruplara sınırlayan toplumlar da despotik olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">David (Trabzon imparatoru)</span>

David Megas Komninos, 1459 yılından 1461 yılına kadar Trabzon İmparatorluğu'nun son imparatoru. Trabzon imparatoru IV. Aleksios ile Theodora Kantakuzini'nin oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Epir Despotluğu</span> Orta Çağda kurulmuş bir prenslik

Epir Despotluğu ya da Epir Prensliği,, Dördüncü Haçlı Seferi'ne çıkmak üzere Latin'lerin 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip; şehri kuşatıp; talan edip; kendi Katolik Hristiyanlar idaresinde Latin İmparatorluğu'nu kurduktan sonra, Bizans İmparatorluğu asilleri tarafından kurulan İznik İmparatorluğu ve Trabzon İmparatorluğu dışındaki devletlerden biridir. 1337 yılında Sırbistan Krallığı tarafından varlığına son verilmiştir. 1356 yılında yeniden kurulmuş ve 1479 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından fetih edilene kadar yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Roma ve Bizans imparatoriçeleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Roma İmparatoru eşi ya da Roma İmparatorluğu hükümdarı olan Roma İmparatoriçeliği yapmış kadınların listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Konstantin Dragaš</span> Konstantin Dragaš

Konstantin Dejanović, Konstantin Dragaš olarak da bilinir, Sırp İmparatorluğunun düşmesinden sonra Osmanlı İmparatorluğu hükümdarlığı altında doğu Makedonya'da büyük bir vilayeti yönetmiş Dejanović Hanedanı'na mensup Sırp asildir. 1371 yılında yapılan Sırp aristokrasisinin büyük kısmının yok edildiği Çirmen Muharebesi'nden itibaren Osmanlı vasalı olan ağabeyi Jovan Dragaš'ın yerine geçmiştir. Kardeşlerinin kendi hükûmetleri vardı ve Nemanjić tarzı sikke bastırmışlardı. Kızı Helena Dragaš, Bizans İmparatoru II. Manuil ile 1392 yılında evlenmiştir. 17 Mayıs 1395 tarihinde Sırp önde gelen liderleri Stefan Lazarević ve Marko Mrnjavčević ile beraber Osmanlılara hizmet ederken Eflak'a karşı yapılan Rovine Muharebesi'nde ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Latin imparatorları listesi</span> Wikimedia liste maddeleri

Latin imparatorları listesi, Latin İmparatorluğu hükümdarlarını içerir. Dördüncü Haçlı Seferi'nden (1204) sonra Konstantinopolis'te kurulup 1261 yılında Bizans Rumları tarafından geri alınmasına kadar Haçlıların krallığının tarihsel düzenidir. İsmi, Katolik ve Batı Avrupa ("Latin") tabiatından türemiştir. Resmi unvanı Imperium Romaniae olan İmparator, topraklarının çoğu Haçlılar tarafından alınıp paylaşılan Doğu Roma İmparatorluğu'nun doğrudan varisi olduğunu iddia etmiştir. Fakat bu iddia Bizans Rumları'nın halife devletleri, İznik İmparatorluğu, Trabzon İmparatorluğu ve Epir Despotluğu, tarafından da öne sürülmüştür. Bu üçü arasında, İznikliler 1261 yılında Latin imparatorlarını yerini almayı başarıp Bizans İmparatorluğu'nu tekrar kurmayı başarmışlardır.

Sebastos Antik Yunanlar tarafından Augustus'un Roma imparatorluk unvanı için kullanılan bir onursal ifade. Başlığın dişi formu sebastē (σεβαστή) idi. 11. yüzyılın sonlarından itibaren, Komnenos Hanedanı döneminde, Bizans İmparatorluğu için saray unvanlarının yeni sisteminin temelini oluşturan Sebastokrator, protosebastos, panhypersebastos ve sebastohypertatos gibi kelimeden çeşitli şekilleri türetilmiştir..

<span class="mw-page-title-main">Andronikos Paleologos (II. Manuil'in oğlu)</span> Bizans valisi

Andronikos Paleologos ya da Andronicus Palaeologus Bizans prensi ve 1408 ile 1423 yılları arası despot (despotēs) unvanı taşıyan Selanik'in son valisi.

<span class="mw-page-title-main">Thomas Paleologos</span> Mora despotu

Thomas Paleologos ya da Palaeologus, Mora despotu.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon hükümdarları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

bu, 1204'te Trabzon İmparatorluğu'nun kuruluşundan 1461'de Osmanlı İmparatorluğu tarafından Trabzon'un Fethi'ne kadar uzanan Trabzon hükümdarları listesi'dir. Trabzon imparatorları Trabzon'u yönetmişlerdir. Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Latinlerin 1204 yılında Konstantinopolis'e gelip şehri talan etmesi ve şehirde Katolik Hıristiyanlar idaresinde bir Latin İmparatorluğu'nun kurulmasının ardından Bizans İmparatorluğu'nun devamı olduğunu iddia eden üç Bizans Yunan devletinden biridir. Bu üç devletten, İznik İmparatorluğu 1261 yılında Konstantinopolis'i geri alıp Bizans İmparatorluğu'nu Paleologos Hanedanı altında yeniden kurmayı başarmıştır. Trabzon İmparatorluğu, Konstantinopolis'te yeniden kurulan imparatorluktan daha uzun yaşayacak ve imparatorluk unvanını sona erene kadar biraz değişmiş olsa da kullanmaya devam etmiştir.

Andronicus ya da Andronikos Klasik bir Yunan adıdır. “Erkek muzaffer, savaşçı” manasına gelir. Dişi formu Andronike'dir (Ἀνδρονίκη). İsmin önemli taşıyıcıları şunlardır:

Beş Bizanslı imparator
Üç Trabzonlu imparator
<span class="mw-page-title-main">I. Theodoros Paleologos</span> Mora despotu

I. Theodoros Paleologos 1383'ten 24 Haziran 1407'deki ölümüne kadar Mora Despotu (despotēs) idi. İmparator V. İoannis'in oğlu olan Theodoros, Bizans İmparatorluğu'nun yönetimini gasp etmeye teşebbüs eden rakip Kantakuzinos ailesinin nihai yenilgisinden sonra Paleologos Hanedanı'ndan Mora'ya Despot olarak atanan ilk üyedir.

Ivan Asen III, 1279–1280 arasında Bulgaristan çarı olarak hüküm sürdü. III. Ivan Asen, Mitso Asen ve Bulgaristan Kralı II. İvan Asen ile Selanikli İrini'nin kızı olan Maria Asenina'nın oğludur. Muhtemelen 1259/60 civarında doğdu ve 1303'te sürgünde öldü.

<span class="mw-page-title-main">Bizans bürokrasi ve aristokrasisi</span> Bizans İmparatorluğu hükûmeti

Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu'ndan miras kalan karmaşık bir aristokrasi ve bürokrasi sistemine sahipti. Hiyerarşinin zirvesinde imparator duruyordu; ancak "Bizans bir cumhuriyetçi mutlak monarşiydi ve ilahi haklara sahip bir monarşi değildi". İmparatorluk verasetiyle ilgili yazılı yasalar yoktu ve Roma Cumhuriyeti hiçbir zaman resmen kaldırılmadı, bu nedenle İmparator, hem Senato (Synkletos) hem de Ordu tarafından resmi olarak seçilmeliydi. Gerçekte, Senato yetkisi zamanla ciddi şekilde kısıtlandı ve Ordu pratikte seçim konusunda tekel konumuna geçti. Ayrıca, yarı cumhuriyetçi bir varlık iken, İmparatorlar genellikle çocuklarının halefini dolaylı yollarla, örneğin onları ortak imparator olarak atamak gibi, sağlamayı başardılar. Yazılı veraset kanunlarının ve usullerinin yokluğu ve İmparatorluğun askerileştirilmiş devleti, çok sayıda darbe ve isyana yol açarak, Malazgirt yenilgisi gibi birçok feci sonuçlara yol açtı.