İçeriğe atla

Deniz habitatı

Deniz habitatı, deniz yaşamına ev sahipliği yapan habitatlardır. Deniz yaşamı bazı yönlerden denizdeki tuzlu su içeriğine bağlıdır. Habitat, bir veya birden fazla canlı türünün yaşadığı ekolojik veya çevresel bölgedir.[1] Denizler ve okyanuslar bu habitatların birçok türünü barındırır. Deniz habitatları kıyı ve açık okyanus habitatları olarak ikiye ayrılabilir. Kıyı habitatları, gelgitin kıyı şeridinde geldiği noktadan kıta sahanlığının sınırına kadar uzanan bölgede bulunur. Kıta sahanlıkları, toplam okyanus alanının yalnızca yaklaşık %7'lik kısmını kaplamalarına rağmen deniz yaşamının çoğu kıyı habitatlarında bulunur. Açık deniz habitatları, kıta sahanlığının sınırının ötesinde, derin denizlerde bulunur.

Deniz habitatları alternatif olarak pelajik ve demersal bölgelere olmak üzere ikiye ayrılabilir. Pelajik habitatlar, okyanusun dibinden uzakta, su kolonu yüzeyinin yakınında veya içinde bulunur. Demersal habitatlar okyanusun dibinde ya da dibine yakındır. Pelajik bir habitatta yaşayan organizmaya pelajik organizma adı verilir. Benzer şekilde, demersal habitatta yaşayan bir organizmaya da -tıpkı demersal balık adlandırmasında da görülebileceği gibi- demersal organizma adı verilir. Pelajik habitatlar, okyanus akıntılarına bağlı olduklarından doğaları gereği değişken ve kısa ömürlüdür.

Deniz habitatları, habitatın sakinleri tarafından değiştirilebilir. Mercanlar, yosunlar, mangrovlar ve deniz çayırları gibi canlılar, deniz ortamını diğer organizmalar için daha fazla yaşam alanı yaratacak noktaya kadar yeniden şekillendiren birer ekosistem mühendisidir. Okyanuslar, hacimsel olarak gezegendeki yaşanabilir alanın çoğunluğunu sağlar.[2]

Genel bakış

Kara habitatlarının aksine, deniz habitatları değişken ve kısa ömürlüdür. Kıta sahanlığının kenarındaki alanlar, yüzen canlılar için iyi bir yaşam alanıdır ancak besin açısından zengin su yalnızca sürüklenmeyle yüzeye gelir. Kabuklular kumsallarda yaşarlar fakat fırtınalar, gelgitler ve akıntılar, yaşam alanlarını sürekli olarak yeniden şekillendirir.

Deniz suyunun varlığı tüm deniz habitatları için ortaktır. Bunun ötesinde, bir denizel bölgenin iyi bir yaşam alanı oluşturup oluşturmadığını ve meydana getirdiği habitat türünü belirleyen birçok farklı etmen vardır. Örneğin:

  • Sıcaklık – coğrafi enlem, okyanus akıntıları, hava durumu, nehirlerin boşaldığı yerler ve hidrotermal menfezlerin veya soğuk sızıntıların varlığından etkilenir.
  • Güneş ışığı – fotosentetik süreçler suyun ne kadar derin ve bulanık olduğuna bağlıdır.
  • Besinler - yüzey akıntısıyla gelen besinler deniz habitatlarına okyanus akıntılarıyla, derin denizlerden yukarı doğru akışla veya deniz karı şeklinde batarak taşınırlar.
  • Tuzluluk - özellikle haliçlerde, nehir deltalarının yakınında veya hidrotermal bacalarda değişkenlik gösterir.
  • Çözünmüş gazlar – oksijen seviyeleri dalga hareketleriyle artabilir ve alg patlamaları sırasında azalabilir.
  • Asitlik - bu kısmen çözünmüş gazlarla ilgilidir çünkü okyanusun asitliği büyük ölçüde suda ne kadar karbondioksit olduğu ile ilişkilidir.
  • Türbülans – okyanus dalgaları, hızlı akıntılar ve suyun çalkantıları habitatların doğasını etkiler.
  • Sığınma – deniz dibine olan yakınlık ve yüzen nesnelerin varlığı gibi etkenler, deniz habitatlarının elverişliliğini etkiler.
  • Substrat – Sert substratların eğimi, oryantasyonu, profili ve pürüzlülüğü ile konsolide olmamış çökel tabanlarının tane boyutu, boylanması ve yoğunluğu, substratların üzerine yerleşebilecek canlılar için büyük bir fark yaratabilir.
  • Ortamdaki organizmaların kendileri - canlılar, yaşadıkları habitatları değiştirirler. Mercanlar, yosunlar, mangrovlar ve deniz çayırları gibi bazı canlılar, diğer canlılar için yeni habitatlar yaratır.
Two views of the ocean from space
Dünya yüzeyinin sadece yüzde 29'u karadır. Gerisi deniz habitatlarına ev sahipliği yapan okyanuslardan oluşur. Okyanuslar ortalama dört kilometre derinliğindedir ve yaklaşık 380.000 kilometre boyunca uzanan kıyı şeritleriyle çevrilidir.

Dünya üzerinde beş büyük okyanus bulunur ve Pasifik Okyanusu diğerlerinin toplamı kadar büyüktür. Okyanusların kıyı şeritleri, kara parçalarını yaklaşık 380.000 kilometre boyunca çevrelemektedir.

Okyanus Alan milyon km 2% Hacim[3] milyon km3% Ortalama derinlik
km
Maksimum derinlik
km
Kıyı şeridi
km
% Kaynak
Pasifik Okyanusu155,6 46,4 679,6 49,6 4.37 10.924 135.663 [4]
Atlantik Okyanusu76,8 22,9 313,4 22,5 4.08 8.605 111.866 [5]
Hint Okyanusu68,6 20,4 269,3 19,6 3.93 7.258 66.526 [6]
Güney Okyanusu20,3 6,1 91,5 6,7 4.51 7.235 17.968 [7]
Kuzey Buz Denizi14,1 4,2 17,0 1,2 1.21 4.665 45.389 [8]
Toplam335,31370,8 [9]4,0910.924377.412
Denize dökülen yüzey akıntısı, çeşitli besinler içerebilir

Okyanuslar Dünya yüzeyinin yüzde 71'ini kaplar ve ortalama yaklaşık dört kilometre derinliktedir. Hacim bakımından okyanuslar Dünya üzerinde bulunan sıvı hâldeki suyun yüzde 99'undan fazlasını içerir.[10][11][12] Bilimkurgu yazarı Arthur C. Clarke, Dünya gezegenini Deniz gezegeni veya Okyanus gezegeni olarak anmanın daha uygun olacağına işaret etmiştir.[13][14]

Deniz habitatları genel olarak pelajik ve demersal habitatlar olarak ikiye ayrılabilir. Pelajik habitatlar, okyanus dibinden yukarıda bulunan, açık su kolonu habitatlarıdır. Demersal habitatlar ise okyanus dibinde ya da dibinin yakınlarında bulunan habitatlardır. Pelajik habitatta yaşayan bir organizmaya, tıpkı pelajik balık adlandırmasında görülebileceği gibi pelajik organizma adı verilir. Benzer şekilde, demersal habitatta yaşayan bir organizmaya da tıpkı demersal balık isimlendirmesinde olduğu gibi demersal organizma denir. Pelajik habitatlar okyanus akıntılarının ne yaptığına bağlı olarak doğası gereği özünde kısa ömürlüdür.

Kara ekosistemi, üst toprak tabakası ve tatlı suya bağlıyken, deniz ekosistemi karadan su yoluyla taşınan çözünmüş besinlere bağlıdır.[15]

Okyanus deoksijenasyonu, düşük oksijenli bölgeleri büyütmesi nedeniyle deniz habitatlarının varlığı için bir tehdittir.[16]

Galeri

Ayrıca bakınız

  • İklim değişikliğinin okyanuslar üzerindeki etkileri
  • Future of Marine Animal Populations
  • Sahil ormanı
  • Sahil vahşi yaşamı
  • Su altı habitatı

Kaynakça

  1. ^ Abercrombie, M., Hickman, C.J. and Johnson, M.L. 1966.A Dictionary of Biology. Penguin Reference Books, London
  2. ^ Living Ocean 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NASA Science. Retrieved 17 December 2016.
  3. ^ The World's Oceans and Seas. 24 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encarta. Retrieved 19 April 2008.
  4. ^ CIA Factbook: Pacific ocean. 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ CIA Factbook: Atlantic ocean. 8 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ CIA Factbook: Indian ocean. 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ CIA Factbook: Southern ocean. 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ CIA Factbook: Arctic ocean. 4 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Elert, Glenn Volume of Earth's Oceans. 14 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Physics Factbook. Retrieved 19 April 2008.
  10. ^ Where is Earth's water?, United States Geological Survey.
  11. ^ Eakins, B.W. and G.F. Sharman, Volumes of the World's Oceans from ETOPO1 11 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., NOAA National Geophysical Data Center, Boulder, CO, 2010.
  12. ^ Water in Crisis: Chapter 2 6 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Peter H. Gleick, Oxford University Press, 1993.
  13. ^ Planet "Earth": We Should Have Called It "Sea" 12 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Quote Invertigator, 25 January 2017.
  14. ^ Unveiling Planet Ocean 8 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. NASA Science, 14 March 2002.
  15. ^ Rona, Peter A. (2003). "Resources of the Sea Floor" 25 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Science. 299 (5607): 673–674. doi:10.1126/science.1080679. PMID 12560541 13 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. S2CID 129262186. Retrieved 4 February 2007.
  16. ^ Ralph F. Keeling, Arne Kortzinger, Nicolas Gruber (2010). "Ocean Deoxygenation in a Warming World" (PDF). Annual Review of Marine Science. 2: 199-229. doi:10.1146/annurev.marine.010908.163855. PMID 21141663. 1 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

Bibliyografya

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hint Okyanusu</span> Okyanus

Hint Okyanusu, kuzeyde Asya, batıda Afrika ve Arabistan Yarımadası, doğuda Malay Yarımadası, Sunda Adaları ve Okyanusya tarafından çevrilen, dünyanın üçüncü büyük okyanusudur. Agulhas Burnu'nun güneyinde 20° Doğu boylamının geçtiği yerde Atlas Okyanusu'ndan; 147° Doğu boylamının geçtiği yerde de Pasifik Okyanusu'ndan ayrılır. En kuzeyde Basra Körfezi'nde, 30° enlemine kadar uzanır. Dünya sularının %20'sini kapsar. Afrika'dan Avustralya'ya kadar okyanusun genişliği 10.000 kilometre kadardır. Bu alanda yaklaşık olarak 73.566.000 km² yer kaplar. Hacminin yaklaşık olarak 292.131.000 km³ olduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mercanlar</span> omurgasız hayvanların Knidliler şubesinin denizlerde yaşayan bir sınıfı

Mercanlar (Anthozoa), omurgasız hayvanların Knidliler şubesinin denizlerde yaşayan bir sınıfıdır. Yumuşak mercanlar, boynuzsu mercanlar, dikenli mercanlar, gerçek mercanlar gibi çeşitleri vardır. Deniz şakayıkları da bu sınıftandır. Polip vücutlu bu canlıların mineral maddelerinden karışmış boynuzsu iskeletlerine de mercan denir.

<span class="mw-page-title-main">Güney Okyanusu</span> okyanus

Güney Okyanusu ya da Antarktika Okyanusu, bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika kıtasını çevreleyen su kütlesidir. Bu okyanus, dünyanın dördüncü büyük ve en son tanımlanmış okyanusudur.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Buz Denizi</span> Kuzey Kutbu bölgesinde bir okyanus

Kuzey Buz Denizi ya da Arktik Okyanusu, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın kuzeylerinde yer alan, Kuzey Kutbu'nu kapsayan, buzlarla kaplı bir okyanustur. Uluslararası Hidrografi Örgütü (IHO) tarafından okyanus olarak kabul edilmektedir (Arctic Ocean). Yüzölçümü 14.090.000 km² olan devasa bir alandır. Diğer okyanuslara göre sığ olup, en derin noktası 5.449 m, ortalama derinlik 1.038 m'dir. Rusya, ABD, Kanada, Danimarka (Grönland), Norveç ile kıyıları vardır. Bunlara ek olarak soğuk ve elverişsiz iklimine rağmen çok önemli hayvan çeşitliliğine sahip olan Arktik Okyanus'ta birçok balık ve kuş türü yanında kompleks habitatlar oluşturan memeliler de yer alır. Özellikle kutup bölgesinin ikon hayvanları kutup ayıları, foklar, morslar, belugalar ve narvaller bu iklim ve çevre koşullarına milyonlarca yıllık bir evrimle adapte olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kıta sahanlığı</span>

Kıta sahanlığı, jeolojik olarak ülkeyi oluşturan kara parçasının deniz altındaki uzantısıdır ve kıtanın bitip okyanusun başladığı kıtasal çizgiye kadardır. Kıta sahanlığı, kara platformu olarak da bilinir, bir kıtayı ya da kara parçasını çevreleyen görece sığ ve eğimli deniz tabanına verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Atlas Okyanusu</span> Avrupa ve Afrikayı Amerikadan ayıran okyanus

Atlas Okyanusu veya Atlantik Okyanusu, 106.460.000 km2 yüzölçümü ile Dünya'nın en büyük ikinci okyanusudur. Dünya yüzeyinin yaklaşık %20'sini ve Dünya'nın su yüzeyinin yaklaşık %29'unu kaplar. Bir zamanlar tek parça olan ana kıtanın bölünmesiyle oluşmuştur. Avrupa ve Afrika'yı Amerika kıtalarını ayırır. Avrupalı bakış açısıyla "Eski Dünya"yı "Yeni Dünya"dan ayırdığı kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus</span> büyük miktarda tuzlu su

Okyanus, bir gezegenin hidrosferinin çoğunu oluşturan bir su kütlesidir. Dünya üzerinde bir okyanus, Dünya Okyanusunun ana geleneksel bölümlerinden biridir. Bunlar, bölgeye göre azalan sırada, Pasifik, Atlantik, Hint, Güney (Antarktika) ve Kuzey Kutbu Okyanuslarıdır. Spesifikasyon olmadan kullanılan "okyanus" veya "deniz" ifadeleri, Dünya yüzeyinin çoğunu kapsayan birbirine bağlı tuzlu su kütlesini ifade eder. Genel bir terim olarak, "okyanus" çoğunlukla Amerikan İngilizcesinde "deniz" ile değiştirilebilir; ancak İngiliz İngilizcesinde değil. Açıkça söylemek gerekirse, deniz kısmen veya tamamen karayla çevrili bir su kütlesidir.

<span class="mw-page-title-main">Mercan resifi</span> Denizde taşlı mercan iskeletlerinin büyümesi ve birikmesiyle oluşan kaya çıkıntısı

Mercan resifleri canlı organizmaların ürettiği aragonit yapılardır. Az miktar besin içeren deniz sularında bulunur. Çoğu resifte, baskın organizmalar kalsiyum karbonattan oluşan bir dış iskelete sahip taş mercanları, kolonyal sölenterlerdir. İskeletsel materyaller, dalga hareketleri ve biyoerozyon ile parçalanıp yığılarak yaşayan mercanlar ve çok çeşitli hayvanlar ve bitkilerden oluşan yaşamı destekleyen kalsiyumlu bir oluşum meydana getirirler.

<span class="mw-page-title-main">Okyanusların asitlenmesi</span> Okyanustaki pH seviyelerinde iklim değişikliği kaynaklı düşüş

Okyanus asitlenmesi, okyanusların atmosferden antropojenik karbondioksit emmesi sebebiyle pH'ının düşmesi yani asitlenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Salamura havuzu</span> okyanus havzasında geniş tuzlu su alanı

Deniz tabanında oluşmuş olan geniş salamura birikintilerine salamura havuzu adı verilir. Bu havuzlardaki tuzluluk oranı kendilerini çevreleyen okyanus suyundan üç ila beş kat arası daha fazladır. Okyanus derinlerindeki salamura havuzlarının bulundurduğu tuzun kaynağı yer kabuğundaki tuz çökeltilerinin suda çözülmesidir. Salamura havuzları genelde etrafında yaşayan kemosentetik hayvanlara enerji sağlayan yüksek miktarlar da metan da içerir. Çoğunlukla bu canlılar olağanüstü çevre koşullarında yaşayabilen organizmalardır. Salamura havuzları ayrıca Antartik Sahanlığı'nda, deniz buzu oluşurken dışarı itilen tuzlu suyun etkisiyle de ortaya çıkmaktadırlar. Okyanus dibindeki ve Antarktika'daki salamura havuzlar deniz canlıları için zehirli olabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus bölgesi</span>

Okyanus bölgesi, suyun 200 metre derinliğinden itibaren başlayan bölgeye denir. Bu alan kıta sahanlığının ötesindeki açık deniz alanına karşılık gelir. Okyanus bölgesi, Everest Dağı yüksekliğine yakın ve daha derin yarıklar içerir. Okyanus derinliklerinde bulunan volkanik alanlar ve okyanus havzaları dahil olmak üzere denizaltı havzası geniş bir yelpazeye sahiptir. Bu bölge sürdürülebilir yaşam için zor olsa da bazı türler okyanus bölgesinde gelişirler.

<span class="mw-page-title-main">Deniz kirliliği</span>

Deniz kirliliği, kimyasal, endüstiyel, tarımsal ve evsel atıkların denizlere dökülmesi veya karışması ile yeryüzündeki su birikintilerinde oluşan çevre kirliliği türüdür.

Batiyal zon, göllerde ve denizlerde taban ya da dip çökeltilerinin bulunduğu tabakadır. Okyanus yüzeyinin altında -200 m ile -4000 m arasındaki tabakaya denir.

<span class="mw-page-title-main">Termohalin döngü</span> Büyük ölçekli okyanus sirkülasyonunun bir parçası

Termohalin döngü, yüzey ısısı ve tatlısu akıntıları tarafından oluşturulan küresel yoğunluk grandyanları tarafından yönlendirilen büyük ölçekli okyanus sirkülasyonunun bir parçasıdır. Rüzgâr sürümlü yüzey akıntıları, yol boyunca soğuyarak yüksek enlemlerden ekvatoral Atlas Okyanusu'ndan kutup yönünde ilerlemektedir. Bu yoğun su okyanus havzalarına akar. Güney Okyanusunda yeryüzünün büyük kısmına yerleşmişken, Kuzey Pasifik'te en yaşlı sular yükselmiştir. Bu nedenle, okyanus havzaları arasında geniş çaplı karıştırma gerçekleşir; bu karıştırmalar, aralarındaki farklılıkları azaltır ve Dünya okyanuslarını küresel bir sistem haline getirir. Su kütleleri hem enerjiyi hem de maddelerin dünyaya taşınmasını sağlar. Dolayısıyla, dolaşım hali Dünya'nın iklimi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus akıntısı</span> İç veya dış kuvvetlerden ortaya çıkan geniş okyanus suyu akıntıları

Okyanus akıntısı, dalga kırılması, rüzgâr, Coriolis etkisi, gelgitler, sıcaklık ve tuzluluk farklılıkları gibi ortalama akışa etki eden kuvvetlerin yönlendirdiği deniz suyu hareketidir. Derinlik konturları, kıyı şeridi konfigürasyonları ve diğer akımlarla olan etkileşimler bir akımın yönünü ve gücünü etkilemektedir. Bu nedenle, okyanus akıntıları öncelikle yatay su hareketleridir.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus gezegeni</span>

Okyanus gezegeni, okyanus dünyası, su dünyası, su gezegeni ya da pantalasik gezegen, yüzeyinde ya da alt yüzeyinde önemli miktarda su içeren bir astronomik nesne türüdür. 'Okyanus Dünyası' terimi bazen lav veya amonyak gibi farklı bir sıvıdan oluşan bir okyanusu olan astronomik cisimler için de kullanılır.

Pelajik bölge, açık deniz veya okyanusun sahil veya deniz tabanına yakın olmayan kısmıdır. Altı zona ayrılır. Bazı organizmalar da tüm yaşamları süresince pelajik bölgede bulunur ve bunlara pelagos denir. Pelagoslar, hareket yeteneklerine ve ekolojik özelliklerine nöston, plankton ve nekton olmak üzere üç bölüme ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Deniz yassı solucanları</span>

Deniz yassı solucanları (Polycladida) parazit olmayan, yer değiştirebilen ve denizlerde yaşayan yassı solucanları içeren, tür çeşitliliği yüksek bir takımdır. Denizlerin kıyısal bölgelerinde, özellikle kıta sahanlıklarında yaygındırlar ancak hidrotermal bacalarda bile gözlemlenmişlerdir. Birçok türü mercan resiflerinde yaşar. Çok az sayıda türü tatlı su habitatlarında bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Deniz yaşamı</span>

Deniz yaşamı veya okyanus yaşamı, denizler ve okyanusların tuzlu sularında veya kıyı haliçlerinin acı sularında yaşayan bitkiler, hayvanlar ve diğer organizmalardır. Deniz yaşamı, gezegenin doğasını temelden etkiler. Deniz canlıları, oksijen üretir ve karbon tutarlar. Deniz yaşamı kıyı şeritlerini kısmen şekillendirir ve korur. Hatta bazı deniz organizmaları yeni habitatların oluşmasına yardımcı olur.

Su ekosistemi, karasal ekosistemlerin aksine, bir su kütlesinin çevrelenmesiyle oluşan bir ekosistemdir. Su ekosistemleri, birbirlerine ve çevrelerine bağımlı olan organizma topluluklarını içerir. İki ana su ekosistemi türü, tuzlu su ekosistemleri ve tatlı su ekosistemleridir.