İçeriğe atla

Denetalar

Denetalar
(ᑌᓀ ᒐ Dene Thaʼ)
Deneta kızları, Mackenzie Nehri, Kuzeybatı Toprakları, Kanada, 1899
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Din

Denetalar ya da eski adlarıyla Güney Slaveyleri veya Slaveyler (Denetaca ᑌᓀ ᒐ Dene Thaʼ İngilizceDene Tha [Alberta], Dene Dháa, Dehcho [Kuzeybatı Toprakları], South Slavey, Southern Slavey, Slavey proper, Dene, Etchaottine), Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nın güneyinde Büyük Esir Gölü (Great Slave Lake) ve yukarı Mackenzie Nehri yörelerinde Dehcho Bölgesi ile Güney Slave Bölgesi'nde, Alberta eyaletini kuzeybatısında ve Britanya Kolombiyası eyaletinin de kuzeydoğu kısmında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları (ya da Deneler) grubunu oluşturan Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar ve Denesulinelerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denetalar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 2.310 kadarı anadillerini konuşabiliyor[1]

Eski Slavey (İngilizce) ile Esclave (Fransızca) adı Krice Awokànak ('slave = köle, esir') adının İngilizceye birebir çevirisinden çıkmıştır ve bu kötü anlamı "bertaraf " etmek için de y harfi eklenmiştir. Fakat konuşanları Slavey adını aşağılayıcı, küçültücü (derogatory) bulup hoş karşılamazlar ve Dene adını tercih ederler. Bölgedeki Slave River, Lesser Slave River, Great Slave Lake, Lesser Slave Lake gibi yer adları bunların adını taşır.

Komşuluk

Komşuları olarak doğuda Denesulineler, güneyde Danezalar, güneybatıda Sekaniler, batıda Kaskalar, kuzeyde Tlınçonlar yer alır.[2]

Günümüzdeki gruplar

Kızılderili rezervi![3] Hükûmet/band Kabile Konseyi Yerleşimler Prov./
Terr.
Açıklama
Amber River 211 Dene Tha' First NationAB
Bistcho Lake 213 Dene Tha' First NationAB
Bushe River 207 Dene Tha' First NationAB
Hay Lake 209 Dene Tha' First NationAB
Jackfish Point 214 Dene Tha' First NationAB
Upper Hay River 212 Dene Tha' First NationAB
Zama Lake 210 Dene Tha' First NationAB
Fort Liard Settlement Acho Dene Koe Band Dehcho First Nations Fort Liard NTayrıca Métisler de bulunur
Fort Providence Settlement Deh Gah Gotie Dene Council Dehcho First Nations Fort Providence NTayrıca Métisler de bulunur
Fort Simpson Settlement Liidli Kue First Nation Dehcho First Nations Fort Simpson NTayrıca Métisler de bulunur
Hay River Dene 1 Katl'odeeche First Nation Dehcho First Nations Hay River NT
Hay River Settlement Katl'odeeche First Nation Dehcho First Nations Hay River NTNüfusu ağırlıklı olarak yerli olmayanlardır ve bazı Métis ve İnuitler de görülür
Jean Marie River Settlement Jean Marie River First Nation Dehcho First Nations Jean Marie River NT
Kakisa Lake Settlement Ka’agee Tu First Nation Dehcho First Nations Kakisa NT
Nahanni Butte Settlement Nahanni Butte Dene Band Dehcho First Nations Nahanni Butte NT
Trout Lake Settlement Sambaa K’e Dene Band Dehcho First Nations Trout Lake NT
Wrigley Settlement Pehdzeh Ki First Nation Dehcho First Nations Wrigley NT

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  2. ^ "Map of Northwest Coast First Nations". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012. 
  3. ^ List of Reserves/Settlements/Villages 20 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from Indian and Northern Affairs Canada

Bibliyografya

  • Asch, Michael (1978), Slavey Indians.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Saskatchewan</span> Kanadanın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâleti

Saskatchewan, Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâletidir. Kuzey Amerika'nın merkezinde yer alır. Komşu eyaletleri Manitoba ve Alberta'dır. Güneyinde ABD'nin Montana ve Kuzey Dakota eyâletleri, kuzeyinde ise Kanada eyâletlerinden Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzeybatı Toprakları</span>

Northwest Territories, Kanada'nın Kuzey Kanada denen kuzey bölgelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Esir Gölü</span>

Büyük Esir Gölü Kanada'nın, Kuzeybatı Toprakları'nda Mackenzie bölgesinde yer alır. Adını Slave yerlilerinden almıştır. Suları çok berrak ve derindir. En derin yeri 600 metreyi geçer. Üzerinde birçok ada bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

Slavey dilleri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları, Alberta ve Britanya Kolombiyası bölgelerinde konuşulan, Atabask dillerinden bir Kızılderili büyükdili (macrolanguage) ya da dil grubudur.

Denetaca ya da Güney Slaveycesi (kendilerince Dene Dháh, Dene Thaʼ ᑌᓀ ᒐ, Dene Zhatié ᑌᓀ ᔭᕠᐁ; İngilizce Dene Tha, Dene Dháa, South Slavey, Slavey proper, Dene, Etchaottine], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Dehcho Bölgesi'nde Büyük Esir Gölü ve yukarı Mackenzie Nehri yörelerinde, Alberta bölgesinin kuzeydoğusunda ve Britanya Kolombiyası bölgesinin de kuzeybatı kısmında konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Sahtuca ya da Kuzey Slaveycesi (kendilerince Sahtúot'ı̨nę Yatı̨́ ᓴᑋᕲᖌᑎᑊᐠᓀᐠ ᔭᕱ; İngilizce Sahtu Dene, North Slavey], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nın batısında Sahtu Bölgesi'nde ve ufak bir kısmı da Yukon bölgesinde yaşayan Sahtular tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Denesulinece, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde Denesulineler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tlınçonca, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir. Kuzeybatı Topraklarında resmî dillerden biri olup konuşanı 765'tir

<span class="mw-page-title-main">Atabasklar</span>

Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Deneler</span>

Deneler ya da Doğu Atabaskları, Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyalet ve topraklarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Atabask Kızılderili halkı. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Deneler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 11.130 kadarı anadillerini konuşabiliyor

<span class="mw-page-title-main">Kanada Atabaskları</span>

Kanada Atabaskları, Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Atabaskları</span>

Kuzey Atabaskları, Alaska'nın İç Alaska bölgesinde ve Kanada'nın batısında yaşayan, Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Atabasklardan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Pratik olduğu için Alaska Atabaskları ile Kanada Atabaskları olmak üzere iki ana grup olarak sınıflandırılır. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Kuzey Atabask dillerini konuşurlar. Atabaskların üç ana grubundan biridir ve diğer iki grup olan Güney Atabasklarından Apaçiler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarından (Hupalar) ayrılırlar. Tsutinaca ile Nikolaca konuşan Atabasklar hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene Kızılderilileri</span>

Na-Dene Kızılderilileri ya da Na-Dene halkları, Na-Dene dilli halklar, Kuzey Amerika'da ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da yaşayan, Na-Dene dilleri ailesinden dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ve şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Atabasklar oluşturur. Asya kökenli olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzmanlarınca kabul edilen tek Kızılderili grubudur. Bunların dışındaki diğer bütün Kızılderililer İngilizcede Amerindians olarak da adlandırılır ve dilleri Amerind dilleri olarak tek grupta da toplanır.

<span class="mw-page-title-main">Denesulineler</span>

Denesulineler ya da Çipevyanlar veya Çipevyalar, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar, Sahtular ve Tlınçonlardır. İki kabilesi Tlınçonların bir kabilesiyle birlikte Sarıbıçaklar adıyla birlik oluşturur. Bağımsız boylar olarak örgütlenen Denesulineler, diğer Atabasklar gibi bu bağımsız boyların üstünde geleneksel olarak idari ve siyasi birlik oluşturmasalar da, günümüzde ortak hareket etme adına kabile konseyleri olarak da yapılanma göstermektedirler. 1700'lerin sonunda ve 1800'lerin başında Denesulinelerin onda dokuzu çiçek hastalığı salgını ve kabile savaşları sonucunda yok olmuştur. 2006 nüfus sayımına göre 11.130 kişilik etnik nüfustan 9.750 kadarı anadilini konuşabiliyor ve 7.490 kişi bu dili evde de konuşmaktadır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sarıbıçaklar</span>

Sarıbıçaklar ya da Sarıbıçak Kızılderilileri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi Tlınçon (Dogrib) ve iki küçük kabilesi de Denesuline (Chipewyan) olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar ile Sahtulardır. Ana kabilesi Tlınçoncanın Sarıbıçak Tlınçoncası denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile Denesulinece konuşurlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları Yellowknife yerleşimine ve Yellowknife Nehri'ne verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Güney Slave Bölgesi</span>

Güney Slave Bölgesi, Kuzeybatı Toprakları'nın beş yönetim bölgesinden biridir. Beş yerleşimden oluşan bölgenin yönetim merkezi Fort Smith ile Hay River'dedir.

<span class="mw-page-title-main">Sahtular</span>

Sahtular ya da eski adlarıyla Kuzey Slaveyleri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nın batısında Sahtu Bölgesi'nde ve ufacık bir kısmı da Yukon eyaletinde yaşayan, üç ayrı bağımsız lehçe ve kabile olarak ayrılan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar ve Denesulinelerdir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sahtular da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 1.235 kişilik etnik nüfustan ancak 680 kadarı anadillerini konuşabiliyor

Sekaniler, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Rocky Mountain Trench'in Finlay ile Parsnip nehirlerinin drenaj sahasında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sekaniler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Tlınçonlar</span>

Tlınçonlar, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Kuzey Slave Bölgesi ile Güney Slave Bölgesi'nde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Sarıbıçaklar, Denesulineler, Satular ve Denetalardır. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Tlınçonlar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre dillerini konuşabilenlerin sayısı, Sarıbıçak lehçesi dahil, 2.640 kişidir. Dettah ile N'Dilo rezervlerindeki Sarıbıçaklarla evlilik yaparlar

<span class="mw-page-title-main">Slave Nehri</span>

Slave Nehri, Kanada'da, kuzeydoğu Alberta'daki Rivière des Rochers ve Peace Nehri'nin çatından doğan ve ve Kuzeybatı Toprakları'ndaki Büyük Esir Gölü'ne akan bir nehirdir. Nehrin adının Atabask dilinde bir Daneta kabilesi olan Dene Kızılderililerinden – Deh Gah Got – geldiği düşünülmektedir. Denesulineler bu bölgeye geldikten sonra diğer yerli kabileleri bu bölgeden uzaklaştırmışlardı.