İçeriğe atla

Denesulineler

Denesulineler
(Dënesųłiné, Dene Sų́łiné)
(üstteki) Dene High School,
La Loche, Saskatchewan, Temmuz 2012
(alttaki) Lutsel K'e Dene School,
Snowdrift, Kuzeybatı Toprakları, Ocak 2009
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Denesulinece, İngilizce
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Denesulineler ya da Çipevyanlar veya Çipevyalar[1] (Denesulinece Dënesųłiné ya da Dene Sų́łiné,[2] Denésoliné, Tlınçonca Tetsoǫt’ı̨, İngilizce: Denesuline, Dene Suline, Dene, Chipewyan Dene, Chipewyan), Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. En yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları (ya da Deneler) grubunu oluşturan Denetalar, Sahtular ve Tlınçonlardır. İki kabilesi Tlınçonların bir kabilesiyle birlikte Sarıbıçaklar adıyla birlik oluşturur. Bağımsız boylar (regional band) olarak örgütlenen Denesulineler, diğer Atabasklar gibi bu bağımsız boyların üstünde geleneksel olarak idari ve siyasi birlik oluşturmasalar da, günümüzde ortak hareket etme adına kabile konseyleri (tribal councils) olarak da yapılanma göstermektedirler. 1700'lerin sonunda ve 1800'lerin başında Denesulinelerin onda dokuzu çiçek hastalığı salgını ve kabile savaşları sonucunda yok olmuştur.[3] 2006 nüfus sayımına göre 11.130 kişilik etnik nüfustan 9.750 kadarı anadilini konuşabiliyor ve 7.490 kişi bu dili evde de konuşmaktadır.[4] Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Avrupalılarla ilk temas 18. yüzyılda sağlansa da özgün kültürlerini yakın zamana kadar koruyabilmiş olan Rengeyiği Denesulinelerinin doğu grubu olan Sayisi Dene halkının Kanada hükûmeti tarafından 1956'da ata topraklarından zorunlu tehcire tabi tutularak kent ortamında yerleştirilmeleri, şu anda Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü'nde İngilizce öğretim üyesi olarak çalışan Üstün Bilgen-Reinart ile kendisi de Sayisi Denesulinesi olan Ila Bussidor'un birlikte kaleme aldıkları Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene[5] adlı kitabına da konu olmuş ve Sayisi Dene yerlilerinin tehcir sonrasında bağımsızlıklarını ve kimliklerini kaybetmeleri ve Kanada hükûmetinin plansız programsız bir tarzda gerçekleştirmesi sonucu Sayisi Denelerin toplam nüfusunun üçte birinin tehcir şartlarında zayıf düşerek ölmelerine sebep olmuştur.

Adlandırma

Çipevya < Çipevyan < Chipewyan adı İngilizcedeki en yaygın tarihi adlarıdır ve bu ad komşuları olan Krilerden Ova Krileri tarafından verilen Cīpwayān ᒌᐘᔮᐣ («sivri uçlu deri / pointed skin») adından gelir. Kuzey Atabaskları gibi Denesulineler de üst giyim gömleklerinin (tunic) ön ve arkasını kuyruk gibi V biçiminde sivri uçlu yaparlar ve Krice adları bu deri kesim tarzından kaynaklanır: cīpwāw ᒌᐚᐤ («sivri uçlu olmak / to be pointed») + wayān ᐘᔮᐣ («deri / skin, hide») Fakat bu ad, başka bir dil grubundan (Algonkin dillerinden) Kızılderili Ojibwa’ların ABD'deki en yaygın adları olan Chippewa (sıfat biçimi: Chippewan) adıyla karıştırılmaktadır. Günümüzde Denesulineler, kendileri ve dilleri için Chipewyan adını aşağılayıcı, küçültücü (derogatory) bulup hoş karşılamazlar ve Denesuline adını tercih ederler. AnaBritannica'da Çipevalar adı Ocibualar adına gönderme yapılırken, Denesulineler için Çipevyalar[6] adı tercih edilmiştir.

Dene adı İngilizcede de kullanılan kendi öz adlarıdır ve dene («kişi, halk / person, people») sözüne dayanır.[2] Kuzeybatı Topraklarındaki resmi 11 dil arasında yer alan beş Atabask diline, Guçince (Gwich’in), Satuca (Sahtúot'ı̨nę, North Slavey), Denetaca (Dene Dháh, South Slavey), Tlınçonca (Tłı̨chǫ, Dogrib) ve Denesulinece (Dënesųłiné, Chipewyan), resmi olarak "Dene dilleri" denmektedir.[7][8]

Avrupa kökenli salgın hastalıklar

Rengeyiği Denesulinelerini

Thelon Nehri yakınlarında çorak rengeyiği (etthén) sürüsü
Kuzey Amerika'daki rengeyiği dağılımı: 4. Rangifer tarandus groenlandicus

Rengeyiği Denesulineleri ya da Rengeyiği yiyen Denesulineler (Denesulinece etthén heldélį Dené, İngilizce Caribou-Eater Dene, Caribou-Eater Chipewyan, Caribou Eater Chipewyan, Caribou-eaters, Ethen-eldeli Dene), Denesulinelerin en özgün grubudur ve adından da anlaşılacağı üzere, ana besinlerini ve geçimlerini çorak rengeyiği (Rangifer tarandus groenlandicus) alt türünden rengeyiğinin (etthén) erkeği (bedzichoh) dişisi (ts’údai) ve yavrusu (bedziʔaze) üzerine kurmuşlardır. Anasoylu ve anayerli olan bu grupta avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. Günümüzde daha çok Saskatchewan ile Manitoba eyaletlerinde, daha az olarak da Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut'ta yaşarlar. Kanada'da çorak rengeyiğinin dört ayrı sürüsü (Bluenose, Bathurst, Beverly, Kaminuriak herds) vardır ve Saskatchewan'dakiler Beverly sürüsünü, Kuzeybatı toprakları, Manitoba ve Nunavut'takiler ise Kaminuriak sürüsünü avlarlar.[10] Diğer iki sürü (Bluenose, Bathurst herds) ise Sahtular gibi kuzeybatıdaki Deneler tarafından avlanır. Sarıbıçaklar Bathurst popülasyonunu avlar.[11]

grupkabilesürüyer
Western Caribou Eaters Fond Du Lac Band (Ganikwen) Beverly Saskatchewan
Western Caribou Eaters Black Lake Band (Yodai) Beverly Saskatchewan
Western Caribou Eaters Stony Rapids Band (Deschaghe) Saskatchewan
Western Caribou Eaters Hatchet Lake Band (Nunarna) Beverly & Western Qamanirjuaq Herd Saskatchewan
Eastern Caribou Eaters Lac du Brochet (Otelnadi) Western Qamanirjuaq Herd Manitoba
Eastern Caribou Eaters Duck Lake Sayisi Dene Central Qamanirjuaq Herd Manitoba
Eastern Caribou Eaters North River Sayisi Dene Eastern Qamanirjuaq Herd Manitoba

Tayga-tundra ekotonu sınırında yaşayan ve özgün bir kültür geliştiren Rengeyiği Denesulineleri ile Avrupalılar arasındaki ilk temas 18. yüzyılda olmuştur.[12] Rengeyiği Denesulinelerini avcılık becerileri ve buna bağlı gelişen sosyal yapılanması Batılılarla temastan fazla etkilenmemiş ve son zamanlara kadar değişmeden kalmıştır.[13] Rengeyiklerin yıllık göçleri bazen düzensiz olur ve sürüler Kızılderili topraklarına uğramaz, o zaman da alternatif besin kaynaklarına yönelirler.[14]

Rengeyiği Denesulineleri Nunavut'taki Rengeyiği İnuitleri ile aynı geçimi sürdürseler de onlar kadar fazla kuzeye çıkmaz ve Hudson Körfezi'ne yanaşmazlardı.

Avrupalılarla ilk temas 18. yüzyılda sağlansa da özgün kültürlerini yakın zamana kadar koruyabilmiş olan Rengeyiği Denesulinelerinin doğu grubu olan Sayisi Dene halkının Kanada hükûmeti tarafından 1956'da ata topraklarından zorunlu tehcire tabi tutularak kent ortamında yerleştirilmeleri, şu anda Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü'nde İngilizce öğretim üyesi olarak çalışan Üstün Bilgen-Reinart ile kendisi de Fort Churchill Sayisi Dene Band'ının eski kadın şefi olan ve tehcirden bir sene önce 1955 yılında doğan Ila Bussidor'un birlikte kaleme aldıkları Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene[5] adlı kitabına da konu olmuştur. Sayisi Dene yerlilerinin tehcir sonrasında bağımsızlıklarını ve kimliklerini kaybetmeleri ve Kanada hükûmetinin plansız programsız bir tarzda gerçekleştirmesi sonucu toplam nüfuslarının üçte birinin tehcir şartlarında zayıf düşerek ölmeleriyle sonuçlanmıştır.

Günümüzde Manitoba'da Rengeyiği Denesulinelerinin iki kolu bulunur: Sayisi Dene (Tadoule Lake) ile Hoteladi (Northlands Band at Lac Brochet).[15]

Günümüzde Saskatchewan eyaletindeki Denesulinelerin sekiz bandı bulunur ve bu bandlar her biri dörder banddan oluşan iki ana gruba ayrılırlar. Kuzey Saskatchewan Denesulineleri (Northern Dene of Saskatchewan ya da Dene of Athabasca Region) adını alan ve Fond Du Lac Band, Black Lake Band, Stony Rapids Band ile Hatchet Lake Band'larından oluşan ana grup Rengeyiği Denesulineleri olarak adlandırılır.

Günümüzdeki gruplar

Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Denesulineler de günümüzde çoğu First Nation resmi adıyla anılan bağımsız boylar olarak gruplanırlar ve bu grupların hepsi Kanada devleti tarafından hiçbir zaman tek ad altında yasal olarak tanınmaz, her biri ayrı ayrı tanınır ve muhatap alınır. Hakların edinimi için birlikte hareket etme adına tribal council adı verilen bir üst yapılanma gösterseler de bu yapılar siyasi ya da idari yapılar değildir ve her regional band özerk yapıya sahiptir. Bazı konseylerde farklı dilleri konuşan Kızılderili gruplar da bulunabilmektedir. Örnek olarak, Athabasca Tribal Council yapılanmasına dahil beş bağımsız gruptan dördü Denesuline iken biri (Mikisew Cree First Nation) Algonkin dillerini konuşan Krilerdir.

Alberta:

  • Athabasca Tribal Council
    • Athabasca Chipewyan First Nation (rezervler: Fort Chipewyan, Chipewyan #201, 201A, 201B, 201C, 201D, 201E, 201F, 201G, ca. 348 km², nüfus: 934)[16]
    • Fort McKay First Nation (rezervler: Fort McKay #174, 174C, 174D, Namur Lake #174B, 174A, ca. 149 km², nüfus: 696)[17][18]
    • Chipewyan Prairie First Nation (rezervler: Big Horn #144A, Cowper Lake #194A, Janvier #194, Winefred Lake #194B, ca. 31 km², nüfus: 739)[19]
    • Fort McMurray First Nation (rezervler: Fort McMurray #468, Clearwater #175, Gregoire Lake #176, 176A, 176B, ca. 31 km², nüfus: 632)[20]
  • Tribal Chiefs Association (TCA)[21]
    • Cold Lake First Nations (rezervler: Blue Quills First Nation, Cold Lake #149, 149A, 149B, 149C, ca. 209 km², nüfus: 2.482)[22]
  • Akaitcho Territory Government (ATG)[23]
    • Smith's Landing First Nation (‘Thebati Dene Suhne’, Thebacha - ‘beside the rapids’, the Dene name for Fort Smith, Reserves and communities: ?ejere K'elni Kue #196I, Hokedhe Túe #196E, K'i Túe #196D, Li Dezé #196C, Thabacha Náre #196A, Thebathi #196, Tsu K'adhe Túe #196F, Tsu Nedehe Túe #196H, Tsu Túe #196G, Tthe Jere Ghaili #196B, ca. 100 km², nüfus: 324)[24]

Manitoba:

  • Keewatin Tribal Council[25]
    • Barren Lands (Brochet) First Nation (Reserve: Brochet #197, ca. 43 km², nüfus: 1,021)
    • Northlands (Lac Brochet) Dene First Nation (also known as Northlands Denesuline First Nation, Reserves and communities: Lac Brochet #197A, Sheth chok, Thuycholeeni, Thuycholeeni azé, Tthekalé nu, ca. 22 km², nüfus: 1,005)
    • Sayisi Dene First Nation (formerly known as ‘Duck Lake Dene’,[26] Reserve: Churchill #1, ca. 2 km², nüfus: 729)

Kuzeybatı Toprakları:

  • Akaitcho Territory Government (ATG)
    • Deninu Kue First Nation (‘Deneh-noo-kweh’ - ‘People of moose Island’, formerly known as ‘Fort Resolution Dene’, Reserve: Fort Resolution Settlement,[27] nüfus: 843) (Sarıbıçaklar olarak bilinirler)
    • Lutsel K'e Dene First Nation (Lutselk'e ‘Loot-sel-kay’ - ‘place of the Łutsel-fish’, formerly known as ‘Snowdrift Band’, Reserve: Snowdrift Settlement, nüfus: 725) (Sarıbıçaklar olarak bilinirler)
    • Salt River First Nation#195 (rezervler: Fort Smith Settlement, Salt Plains #195, Salt River #195, Fitzgerald #196 (Alberta), ca. 230 km², nüfus: 879)

Saskatchewan:

  • Meadow Lake Tribal Council (MLTC)[28]
    • Buffalo River Dene Nation (located at Dillon), (the reserve is about 84 km northeast of Île-à-la-Crosse, Reserve: Buffalo River Dene Nation #193, ca. 83 km², nüfus: 1,234)[29]
    • Clearwater River Dene Nation (most populous reserve Clearwater River is about 24 km east of La Loche, rezervler: Clearwater River Dene #222, #221, #223, La Loche Indian Settlement, ca. 95 km², nüfus: 1,691)
    • English River First Nation (English River First Nation is located at Patuanak, and signed under Chief William Apesis Treaty 10 in 1906, the name originates from the English River where the poplar house people ('Kés-ye-hot!ínne') inhabited the area for periods during the year, formerly the reserve was known as Grassy Narrows reserve, most families, which now reside in Patuanak, had traditionally lived down river at Primeau Lake, Knee Lake and Dipper Lake, rezervler: Patuanak, Cree Lake 192G, Porter Island 192H, Elak Dase 192A, Knee Lake 192B, Dipper Rapids 192C, Wapachewunak 192D, LaPlonge 192, ca. 200 km², nüfus: 1,414)[30][31]
    • Birch Narrows First Nation (located at Turnor Lake, most populous Reserve #193B about 124 km northeast of Île-à-la-Crosse, the reserve originated from Treaty 6 in 1906, rezervler: Churchill Lake #193A, Turnor Lake #193B, #194, ca. 30 km², nüfus: 670)
  • Prince Albert Grand Council (PAGC)[32]
    • Black Lake Denesuline First Nation (located at Black Lake, most populous reserve Chicken #224 about ca. 170 km southeast of Uranium City, formerly known as ‘Stony Rapids Band’, rezervler: Chicken #224, #225, #226, ca. 322 km², nüfus: 1,984)
    • Hatchet Lake Denesuline First Nation (also known as Lac la Hache Denesuline First Nation, located at Wollaston Lake, ca 354 km north of Flin Flon, Reserve: Lac la Hache #220, ca. 110 km², nüfus: 1,607)
    • Fond du Lac Denesuline First Nation (located at Fond-du-Lac, most populous reserve Fond Du Lac#227 east of Athabasca Gölü, rezervler: Fond Du Lac #227, #228, #229, #231, #232, #233, ca. 368 km², nüfus: 1,805)

Saskatchewan Denesulineleri

Saskatchewan eyaleti ve komşuları: batıda Alberta, kuzeyde Kuzeybatı Toprakları, doğuda Manitoba ve güneyde de Amerika Birleşik Devletleri

Denesulineler Saskatchewan eyaletindeki beş Kızılderili (Saskatchewan Kızılderilileri) halkından birisi olup kuzeyde[33] yer alırlar ve bu eyaletteki tek Atabask grubudur.[34] Eyaletteki bütün Kızılderililerle birlikte haklarını aramak üzere Federation of Saskatchewan Indian Nations adlı federasyona dahil olmuşlardır. Bu eyalette günümüzde daha çok Dene adı tercih edilse de Denesuline adı da kullanılır.[35]

Her biri dörder kabileden (band) oluşan iki bölgesel grup olarak sınıflandırılır:[36]

  1. Kuzey Saskatchewan Denesulineleri (Northern Dene of Saskatchewan ya da Dene of Athabasca Region) : Kuzey Athabasca Havzası'nda (Athabasca Basin) batıda Athabasca Gölü'nden doğuda Hatchet Gölü'ne kadarki alanda yaşarlar. Fond Du Lac, Black Lake ve Stony Rapids kabileleri Kuzeybatı Toprakları sınırına yakın, Hatchet Lake kabilesi ise daha doğu ve güneydedir. Dört band olan bu Denesulinelere topluca Rengeyiği Yiyenler (Caribou Eaters) anlamında etthén heldélį Dené adı da verilir.[36]
    1. Fond Du Lac Band (Ganį kóp)
    2. Black Lake Band (Tazen Tuwé)
    3. Stony Rapids Band (Deschaghe)
    4. Hatchet Lake Band ya da Lac La Hache Band (Tthęł tuwé)
  2. Kuzeybatı Saskatchewan Denesulineleri (Northwest Dene of Saskatchewan ya da Dene of Churchill River Region) : Churchill Nehri havzasının kuzeybatısında dört band olan yaşarlar.[36]
    1. Buffalo River Band (Ejeredesche)
    2. English River Band (Beghąnįch'ere)
    3. Birch Narrows Band (Tatthįka Tuwé)
    4. Clearwater River Band (Tthįtél haze tuwé)

Bu sekiz kabilenin (band) yedisi Kızılderili rezervinde yaşarken birisi (Stony Rapids) için rezerv kurulmamıştır. Dil olarak Denesulinecenin iki ana lehçesi de görülür. Yedi kabilenin hepsi T lehçesi (“t” dialect) konuşurken, yalnızca birisi (Fond Du Lac) Kuzeybatı Toprakları'ndaki Snowdrift Deneleri gibi K lehçesi (“k” dialect) konuşur. Geniş araziye yayıldıklarından bu iki bölgesel grubun (Kuzey ve Kuzeybatı) lehçelerinde telaffuz ve kelime tanımında farklılıklar olabiliyor.[36]

Saskatchewan Denesuline kabileleri farklı zamanlarda Beyazların hükûmetiyle numaralı antlaşmalardan ikisine imza atmışlardır: 1899 yılında imzalanan Treaty 8 (Fond du Lac, Black Lake, Clearwater River) ile 1906 yılında imzalanan Treaty 10 (Hatchet Lake, Buffalo River, English River, Birch Narrows).

Saskatchewan Denesulinelerinin en önemli av hayvanı çorak rengeyiği (Rangifer tarandus groenlandicus) alt türünden rengeyiğidir ve bunu Batı Kanada sığını (Alces alces andersoni) alt türünden sığın izler. Rengeyiği yalnızca en büyük ekonomik kaynak değildir, aynı zamanda Denesulineler için sosyal örgütlenme, bölgecilik ve yaşam biçimi açısından da önemlidir. Diğer büyük memeli hayvan ise eskiden bölgede bolca bulunan, bugünse kalmayan orman bizonu (Bison bison athabascae) alt türünden Amerika bizonudur. Kürk hayvanları arasında kunduz, misk sıçanı, sincap, sansar, Amerika vizonu, gelincik, tilki, tavşan ve Kuzey Amerika su samuru çok sık bulunurken, boz kurt, Kanada vaşağı, Kutup porsuğu ve ayı günümüzde nadiren görülür. Günümüzde geleneksel çay dansı (tea dance) hâlâ sosyal toplantıların bir parçasıdır ve bir günlük uygulanır. Rengeyiği derisinden yapılan davullar günümüzde de popülerdir.[37]

Kaynakça

  1. ^ AnaBritannica (1987, cilt: 6, sayfa: 559, madde: Çipevyalar)
  2. ^ a b http://www.firstvoices.com/en/Dene/words 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The language of the Dene Sųłiné or Dene Yatié is spoken by the people of Łue Chok Tué)
  3. ^ "Chipewyan.com is for sale | HugeDomains". 25 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; refStat2006 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  5. ^ a b Ila Bussidor - Üstün Bilgen-Reinart (1997). Night Spirits. Manitoba: University of Manitoba Press. ISBN 978-0-88755-643-2. 
  6. ^ AnaBritannica (1987, cilt: 6, sayfa:559, madde: Dakotalar)
  7. ^ Official Languages of the Northwest Territories[] («The Dene languages spoken in the majority of the NWT are part of the Athapaskan family. Included in this group are Chipewyan, Tłı̨chǫ (Dogrib), Gwich’in, North Slavey and South Slavey»)
  8. ^ "Official Languages Policy : Dene Languages and Cree" (PDF). 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  10. ^ Bryan Gordon (2003), Rangifer and man: An ancient relationship 25 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rangifer, Special Issue No. 14: 15-28
  11. ^ Virginia Phyllis Petch (1998), Relocation and loss of homeland, the story of the Sayisi Dene of Northern Manitoba 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. A Thesis presented to the University of Manitoba in partial fulfillment of the requirements of a Doctor of Philosophy in Anthropology, The University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, June, 1998
  12. ^ James G.E. Smith (1976), Local band organization of the Caribou Eater Chipewyan, Arctic Anthropology 13(1): 12-24
  13. ^ Henry S. Sharp (1977), The Caribou-Eater Chipewyan: bilaterality, strategies of caribou hunting, and the fur trade, Arctic Anthropology 14 (2): 35-40
  14. ^ James G.E. Smith (1978), Economic uncertainity in an "original affluent society": Caribou and Caribou Eater Chipewyan adaptive strategies, Arctic Anthropology 15(l):68-88
  15. ^ Lisa Corinne Bobbie (2012), Dene Involvement in the Fort Churchill Fur Trade Market Economy – A World Systems Theory Application, A Thesis submitted to the Faculty of Graduate Studies of The University of Manitoba In partial fulfillment of the requirements of the degree of MASTER OF ARTS, Department of Anthropology, University of Manitoba, Winnipeg
  16. ^ "Athabasca Chipewyan First Nation". 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  17. ^ [source: Indian and Northern Affairs Canada (INAC): Registered Population as of April, 2011]
  18. ^ "Fort McKay First Nation". 17 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  19. ^ "Chipewyan Prairie Dene First Nation". 18 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  20. ^ "Fort McMurray #468 First Nation". 2 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  21. ^ "Tribal Chiefs Association (TCA)". 23 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  22. ^ "Cold Lake First Nations (Denesuline)". 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  23. ^ "Akaitcho Territory Government (ATG)". 14 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  24. ^ "Smith's Landing First Nation - Thebati Dene Suhne". 22 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  25. ^ "Keewatin Tribal Council". 4 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  26. ^ "Little Duck Lake". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  27. ^ "Fort Resolution (Deninoo Kue - 'moose island')". 14 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  28. ^ "Meadow Lake Tribal Council (MLTC)". 22 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  29. ^ "Google Sites: Sign-in". accounts.google.com. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2024. 
  30. ^ "Archeological Traditions". canoesaskatchewan. 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007. 
  31. ^ "Denesuline (Dene)". Encyclopedia of Saskatchewan. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2008. 
  32. ^ "Prince Albert Grand Council (PAGC)". 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  33. ^ "First Nations Map Of Saskatchewan" (PDF). 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012. 
  35. ^ "The DENE of Northern Saskatchewan". 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012. 
  36. ^ a b c d "Saskatchewan Indian Cultural Centre : Dene History". 30 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2012. 
  37. ^ "The Encyclopedia of Saskatchewan". 10 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 

Bibliyografya

  • Athabasca Chipewyan First Nation. Footprints on the Land: Tracing the Path of the Athabasca Chipewyan First Nation. Fort Chipewyan, Alta: Athabasca Chipewyan First Nation, 2003. ISBN 0-9733293-0-0
  • Birket-Smith, Kaj. Contributions to Chipewyan Ethnology. Copenhagen: Gyldendal, 1930.
  • Bone, Robert M., Earl N. Shannon, and Stewart Raby. The Chipewyan of the Stony Rapids Region; A Study of Their Changing World with Special Attention Focused Upon Caribou. Mawdsley memoir, 1. Saskatoon: Institute for Northern Studies, University of Saskatchewan, 1973. ISBN 0-88880-003-7
  • Bussidor, Ila, Usten Bilgen-Reinart. "Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene." University of Manitoba Press, March 16, 2000. (Memoir of a Dene Woman's experiences in Churchill, Manitoba.)
  • Clayton-Gouthro, Cecile M. Patterns in Transition: Moccasin Production and Ornamentation of the Janvier Band Chipewyan. Mercury series. Hull, Quebec: Canadian Museum of Civilization, 1994. ISBN 0-660-14023-3
  • Cook, Eung-Do. 2006. The Patterns of Consonantal Acquisition and Change in Chipewyan (Dene Suline). International Journal of American Linguistics. 72, no. 2: 236.
  • Dramer, Kim, and Frank W. Porter. The Chipewyan. New York: Chelsea House, 1996. ISBN 1-55546-139-5
  • Elford, Leon W., and Marjorie Elford. English-Chipewyan Dictionary. Prince Albert, Sask: Northern Canada Evangelical Mission, 1981.
  • Goddard, Pliny Earle. Texts and Analysis of Cold Lake Dialect, Chipewyan. Anthropological papers of the American Museum of Natural History, v. 10, pt. 1-2. New York: Published by order of the Trustees [of the American Museum of Natural History], 1912.
  • Grant, J. C. Boileau. Anthropometry of the Chipewyan and Cree Indians of the Neighbourhood of Lake Athabaska. Ottawa: F.A. Acland, printer, 1930.
  • Human Relations Area Files, inc. Chipewyan ND07. EHRAF collection of ethnography. New Haven, Conn: Human Relations Area Files, 2001.
  • Irimoto, Takashi. Chipewyan Ecology: Group Structure and Caribou Hunting System. Senri ethnological studies, no. 8. Suita, Osaka, Japan: National Museum of Ethnology, 1981.
  • Irimoto, Tokashi (1981), Ecological anthropology of the caribou-eater Chipewyan of the Wollaston Lake region of northern Saskatchewan, National Library of Canada, 1981. Thesis (Ph. D.), Simon Fraser University, 1980
  • Li, Fang-kuei, and Ronald Scollon. Chipewyan Texts. Nankang, Taipei: Institute of History and Philology, Academia Sinica, 1976.
  • Lowie, Robert Harry. Chipewyan Tales. New York: The Trustees, 1912.
  • Paul, Simon. Introductory Chipewyan: Basic Vocabulary. Saskatoon: Indian and Northern Education, University of Saskatchewan, 1972.
  • Scollon, Ronald, and Suzanne B. K. Scollon. Linguistic Convergence: An Ethnography of Speaking at Fort Chipewyan, Alberta. New York: Academic Press, 1979. ISBN 0-12-633380-7
  • Shapiro, Harry L. The Alaskan Eskimo; A Study of the Relationship between the Eskimo and the Chipewyan Indians of Central Canada. New York: American Museum of Natural History, 1931.
  • Sharp, Henry S. Chipewyan Marriage. Mercury series. Ottawa: National Museum of Canada, 1979.
  • Sharp, Henry S. The Transformation of Bigfoot: Maleness, Power, and Belief Among the Chipewyan. Smithsonian series in ethnographic inquiry. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1988. ISBN 0-87474-848-8
  • VanStone, James W. The Changing Culture of the Snowdrift Chipewyan. Ottawa: [Queen's Printer], 1965.
  • Wilhelm, Andrea. Telicity and Durativity: A Study of Aspect in Dëne Sųłiné (Chipewyan) and German. New York: Routledge, 2007. ISBN 0-415-97645-6

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Saskatchewan</span> Kanadanın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâleti

Saskatchewan, Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâletidir. Kuzey Amerika'nın merkezinde yer alır. Komşu eyaletleri Manitoba ve Alberta'dır. Güneyinde ABD'nin Montana ve Kuzey Dakota eyâletleri, kuzeyinde ise Kanada eyâletlerinden Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

Denesulinece, Kanada'nın Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut bölgelerinde Denesulineler tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Tlınçonca, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir. Kuzeybatı Topraklarında resmî dillerden biri olup konuşanı 765'tir

<span class="mw-page-title-main">Kanada yerlileri</span> Vikimedya liste maddesi

Kanada yerlileri ya da Kanada Aborijinleri, Kanada'daki Amerika yerlileri için kullanılan ve Kızılderili, İnuit ve Métis olmak üzere üç ana yerli grubunu kapsayan yasal terimdir. Kanada'da Kızılderili (Indian) ve Eskimo adları "aşağılayıcı" (pejorative) bulunduğu için resmi olarak kullanılmaz. Günümüzde Kızılderililer için «İlk Milletler», Eskimolar için de «İnuit» adı kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Atabasklar</span>

Atabasklar, Atabask halkları, Atabask Kızılderilileri, Athabaskalar ya da Deneler, Kuzey Amerika'da Amerika Birleşik Devletleri ile Kanada'da yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubundan dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist-şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000 kişidir ve çoğunluğu Navaholar oluşturur. En yakın akrabaları birlikte dilce bir üst grup oluşturan Eyaklar, en uzak akrabaları ise Eyak-Atabask dillerine paralel Na-Dene dillerinin diğer ana grubunu oluşturan Tlingitlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Deneler</span>

Deneler ya da Doğu Atabaskları, Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyalet ve topraklarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Atabask Kızılderili halkı. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Deneler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 11.130 kadarı anadillerini konuşabiliyor

<span class="mw-page-title-main">Kanada Atabaskları</span>

Kanada Atabaskları, Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Rengeyiği İnuitleri</span>

Rengeyiği İnuitleri ya da Rengeyiği Eskimoları, Kanada anakarasının doğu kıyılarında, Hudson Körfezinin batısında Nunavut bölgesinin Kivalliq Bölgesi denen kısmında yaşayan Kanada İnuitlerinden Eskimo halkı ve Kivalliq İnuitleri ile Utkuhiksalik İnuitlerinin oluşturduğu kültür grubu. Merkezi Kanada İnuitleri üst kültür grubunda ele alınırlar. Batı Kanada İnuitçesi içindeki Utkuhiksalik İnuitçesi lehçesini konuşanlar hariç diğerleri Doğu Kanada İnuitçesi içinde sınıflandırılan Kivalliq İnuitçesi konuşurlar. Adları tuktu dedikleri çorak rengeyiği alt türünden rengeyiği avcılığı yapmalarından ileri gelir. "Caribou Eskimo" adını ilk kez Danimarkalı Kutup kâşifi ve antropolog Knud Rasmussen beşinci Thule keşif gezisinde (1921-24) kullanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Nehri</span>

Kazan Nehri, Kanada'nın Nunavut topraklarında 1.000 km uzunluğunda olan nehir. Kuzey Saskatchewan'dan gelen nehir, Hudson Körfezi'ne dökülür. Fiziki coğrafya olarak Kazan Bölgesi'nde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kasba Gölü</span>

K KasbaK Gölü, Kanada'nın çoğu Kuzeybatı Toprakları'nda ufak bir kısmı da Nunavut topraklarında bulunan ve Kazan Nehri'ne kaynaklık eden bir göl.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili rezervi</span>

Kızılderili rezervi, Kanada'da Nunavut hariç bütün eyalet ve topraklarda Kanada Kızılderililerinin 1951 Kızılderili Yasası gereği Kanada hükûmeti tarafından yerlilere bir ayrıcalık olarak verilen yerleşim yerlerine verilen yasal ad. Bu ad ve düzenleme, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki ABD Kızılderilileri için oluşturulan Kızılderili rezervasyonu kamplarının bir benzeridir.

<span class="mw-page-title-main">Danezalar</span>

Danezalar ya da eski adlarıyla Biverler, Kanada'nın Alberta ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde Peace Nehri yöresinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Danezalar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Sarıbıçaklar</span>

Sarıbıçaklar ya da Sarıbıçak Kızılderilileri, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Etnik olarak ana çekirdek kabilesi Tlınçon (Dogrib) ve iki küçük kabilesi de Denesuline (Chipewyan) olan kabile birliğidir ve en yakın akrabaları birlikte Kuzey Atabaskları içinde Doğu Atabaskları grubunu oluşturan Denetalar ile Sahtulardır. Ana kabilesi Tlınçoncanın Sarıbıçak Tlınçoncası denen lehçesini konuşurken, daha ufak olan diğer iki kabile Denesulinece konuşurlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sarıbıçaklar da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. İngilizce adları Yellowknife yerleşimine ve Yellowknife Nehri'ne verilmiştir.

Sekaniler, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Rocky Mountain Trench'in Finlay ile Parsnip nehirlerinin drenaj sahasında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sekaniler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Tuçonları</span>

Kuzey Tuçonları, Kanada'nın Yukon Toprakları'nda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Kuzey Tuçonları da yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<i>Federation of Saskatchewan Indian Nations</i>

Federation of Saskatchewan Indian Nations, Kanada'nın Saskatchewan eyaletindeki Saskatchewan Kızılderilileri denen bütün Kanada Kızılderililerinin toplandığı en üst birlikte hareket etme yapılanması olan federasyondur. Federasyon önceki farklı örgütlenmelerinin ulaştığı en sonki safhadır. Kızılderililer ve onların numaralı antlaşmalarla ortaya çıkan haklarını korumak amacıyla kurulan Protective Association ile resmî olarak 1945 yılında Joe Dreaver'in başkanlığında kurulan Association of Saskatchewan Indians birleşerek 14 Şubat 1946 günü Union of Saskatchewan Indians oluşturulmuş, sonra da bu birlik 1959 yılında John Tootoosis başkanlığında Federation of Saskatchewan Indians (FSI) olarak yeniden yapılandırılmıştır. 16 Nisan 1982 günü FSI gerçek bir federasyon olarak yapılanıp bugünkü adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sayisi Deneleri</span>

Sayisi Deneleri, Kanada'da çoğu Manitoba eyaletinde, birazı da Nunavut topraklarında, kuzey ormanları da denen tayganın kuzeyindeki ağaç sınırının altına kadarki geçiş bölgesi ile sınırın üstündeki tundra olmak üzere iki farklı biyomda yaşayan, Deneler etno-kültür grubundan Denesulinelerin Rengeyiği-yiyenler grubunun Doğu Rengeyiği Denesulineleri alt grubundan en doğuda yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, anayerli, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Ana besinlerini ve geçimlerini rengeyiği (etthén) üzerine kurmuşlardır ve rengeyiklerinin Kanada'daki dört sürüsünden biri olan Qamanirjuaq sürüsünü avlarlar. Avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. 1942 yılında 670.000 iken 1955'te 277.000 olan rengeyiği sayısının 13 yılda üçte iki azalmasının ana sebebini bölgedeki yerli halkta gören Manitoba hükûmeti tarafından 1956 yılında zorla tehcir ettirilen ve üçte birine tekabül eden 100 kişilik yetişkin bir nesli tehcir sırasında ölen Sayisi Dene kabilesinin 1956 yılında toplam nüfusu geleneksel bilgili 250-300 iken günümüzdeki nüfusu geleneksel bilgiden yoksun ancak 360 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sayisi Deneleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Bataklık Krileri, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Bataklık Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve kuzeybatıda Orman Krileri, güneybatıda dar bir alanda Ova Krileriyle ve güneydoğuda Moose Krileri ile çevrilen Bataklık Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Sayisi Deneleri, güney komşuları ise Merkezî Algonkin halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Anişininiler</span>

Anişininiler, Kanada'da Ontario eyaletinin kuzeyi ile Manitoba eyaletindeki Island Lake'de yaşayan Anişinabelerden Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Anişinabeler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

ABD Kızılderilileri federal kabileleri ya da federal olarak tanınan ABD Kızılderili kabileleri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaleti dışında Kıta ABD'sinde yaşayan ABD Kızılderililerinin oluşturduğu ve Kızılderili İşleri Bürosu tarafından federal olarak tanınan kabile birlikleridir ya da "kabile" (tribe) statüsü alan Kızılderili rezervasyonu sakinlerinin topluca resmi adlarıdır. İlgili yasalar gereği oluşturulan kabile birlikleri bu sayede ABD hükûmetince kolayca izlenebilir duruma gelmiştir ve güncel liste Federal Register adlı resmi gazetenin 2012 yılındaki sayısında yayımlanmıştır. Buna göre ABD Kızılderilileri 566 kabile birliğinden oluşur ve her biri bağımsız federal yapı olarak tanınır. Alaska eyaletindeki benzerleri ise Alaska yerlileri kabile birlikleridir. Federal olarak tanınmayıp eyalet bazında tanınan kabileler ise ABD Kızılderilileri eyalet kabileleri adı altında listelenir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.