İçeriğe atla

Denağinaca

Denağinaca
Dena’ina Qenaga
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska)
Konuşan sayısı50[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Denesey
Na-Dene
Eyak-Atabask
Atabask
Kuzey
  • Denağinaca
Yazı sistemiLatin (Denağina varyantı)
Dil kodları
ISO 639-3tfn
4: Denağina coğrafyası

Denağinaca ya da Denağina dili (kendilerince Dena’ina Qenaga; İngilizce Dena’ina, Tanaina), ABD'nin Alaska eyaletinde Cook Inlet bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 1.000 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1]

Denağinaca dil sahasının komşuları olarak batısında en yakın akrabası olan Ahtnaca bulunur. Kuzeyde ise daha uzak Atabask akrabaları (Aşağı Tananaca, Kuskokvimce, Değinakça) vardır. Batı (Yupikçe) ve güneyde (Supikçe) ise Eskimo dilleri konuşulur.

Denağinacada, bu Eskimo dillerinden geçen alıntılar olduğu gibi geçmişteki Rus egemenliğinin kalıntısı olarak Rusçadan da büyük ölçüde alıntılar vardır. Ruslaşmanın en yoğun olduğu Kızılderili dili ve kabilesidir. Adları dena 'kişi' ile ’ina 'çok' sözlerinden köken almıştır. Denağina dilinin ünlü siması yazar, etnograf ve çevirmen olan Peter Kalifornsky (1911 – 1993)'dir.

Diyalektler ve kabileler

  • Yukarı Denağinaca [İngilizce Upper Inlet dialect]. Eklutna (Eydlughet), Knik (K’enakatnu), Susitna ve Tyonek yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Kuskokvim, Koyukon, Aşağı Tanana, Ahtna ve Supiklerdir
    • K’enaht’ana kabilesi (İngilizce Knik Dena'ina)
    • Susitnuht’ana kabilesi (İngilizce Susitna Dena'ina)
  • Aşağı Denağinaca [kendilerince Kahtnuht’ana Qenaga; İngilizce Outer Inlet dialect, Kenaitze]. Kenai Yarımadasında Kenai, Kustatan ve Seldovia yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Supiklerdir
    • Kahtnuht’ana kabilesi (İngilizce Kenai River Dena'ina)
    • Q’es Dudilent Ht’ana kabilesi (İngilizce Skilak Lake Dena'ina)
    • Sqilan Ht’ana kabilesi (İngilizce Kenai Lake Dena'ina)
    • Tsaht’ana kabilesi (İngilizce Kenai Mountains Dena'ina)
  • İliamna Denağinacası [İngilizce Iliamna dialect]. Pedro Bay, Old Iliamna ve Lake Ilıamna yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Yupiklerdir.
  • İçbölge Denağinacası [İngilizce Inland dialect]. Nondalton ve Lime Village yörelerinde konuşulur. Yabancı komşuları Yupik, Değinak, Kuskokvimlerdir
    • Nundaltinht’ana kabilesi (İngilizce Nondalton Dena'ina)

Alfabe

Denağina alfabesinde 41 harf bulunur:[2] ’ a b ch ch' d dl dz e f g gg gh h ĥ i j k k' l ł m n q q' r s sh t t' tl tl' ts ts' u v w x y ŷ z zh

Çizgili l (ł) harfi yerine alternatif olarak ters eğik çizgi (\) yazıldığı da olur. O harfi kullanılmaz. F ve R harfleri yalnızca Rusça alıntılarda kullanılır.

Örnekler

  • Dena'ina ełan [İçbölge: eshlan] shi da Ben Denağinayım
  • Kahtnuht'ana ełan shida Ben Kenai Denağinasıyım
  • łik'a köpek
  • shlik'a köpeğim
  • nlik'a köpeğin
  • velik'a (Nondalton) / belik'a (Kenai) köpeği
  • nalik'a köpeğimiz
  • (n)hlik'a köpeğiniz
  • qevlik'a / qulik'a köpekleri
  • ts'ełq'i bir
  • nutiha iki
  • tuq'i üç
  • dink'i dört
  • ch'qilu beş
  • k'uzhch'en'i altı
  • qents'ughi'i yedi
  • łtaqul'i sekiz
  • łq'ich'idi dokuz
  • qeluzhun on
  • ts'ełq'i beq'di on bir

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  2. ^ "Dena'ina Qenaga : Dena'ina Alphabet". 3 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ahtnaca</span>

Ahtnaca ya da Ahtna dili, Alaska'da Copper River yöresinde Ahtnalar tarafından konuşulan Na-Dene dilleri ailesinden Atabask dilleri grubundan bir Kızılderili dili. Eskiden İngilizcede Copper River ya da Mednovskiy adlarıyla da bilinirdi. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 650 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Hanca</span>

Hanca ya da Han dili, ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinde Alaska Atabasklarından Hanlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Guçince ile Yukarı Tananaca arasında bir dil olup en yakın akrabası Guçincedir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 60 kişilik nüfustan 12 kadarı, Kanada'daki 250 kişilik nüfustan ise 7 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Kuskokvimce</span>

Yukarı Kuskokvimce [kendilerince Dinakʼi; İngilizce Upper Kuskokwim, Kolchan, Goltsan, Tundra Kolosh, McGrath Ingalik]. ABD'nin Alaska eyaletinde Kuskokwim Nehrinin yukarı kısımlarında Nikolai, Telida ve McGrath köylerinde Dichinanek’ Hwt’ana halkı tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 100 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Kuskokvim dil sahasının komşuları olarak batısında Değinakça kuzeyinde Koyukonca, güneyinde ise Denağinaca konuşulur. En yakın akrabası olan Aşağı Tananaca ile komşuluğu yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Tanakrosça</span>

Tanakrosça ya da Tanakros dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Tanana ırmağının orta kesimlerinde Tanacross yöresinde yaşayan Tanakroslar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olmak üzere olan dil. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Tanakros dil sahasının komşuları olarak batısında Aşağı Tananaca kuzeyinde Hanca, güneyinde ise Ahtnaca konuşulur. En yakın akrabası olan Yukarı Tananaca doğusunda konuşulur.

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananaca</span>

Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).

<span class="mw-page-title-main">Guçince</span>

Guçince ya da Guçin dili, ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Supikler</span>

Supikler ya da Pasifik Yupikleri, Alutikler, Güney Alaska'da yaşayan Yupik kolundan Eskimo halkıdır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası</span>

Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası, Alaska'da yerlilerin toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresi'nde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürürlüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa.

<span class="mw-page-title-main">Lake and Peninsula Borough</span> Alaska eyaletinde bölge

Lake and Peninsula ili veya Lake and Peninsula Borough, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Eskimo halklarından Yupik ve Supiklerce meskun olan bir ili. Borough terimi diğer eyaletlerden farklı olarak Alaska'da yaklaşık county-equivalent terimi ile benzerdir. İlin yönetim merkezi King Salmon'dur ve Alaska'da ayrıksı bir özellik olarak bu ile değil komşu Bristol Bay Borough iline aittir.

<span class="mw-page-title-main">Kenai Peninsula Borough</span> Alaska eyaletinde bölge

Kenai Peninsula ili veya Kenai Peninsula Borough, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Kızılderili Atabask halklarından Denağinalar ve Eskimo halklarından Supiklerce meskun olan bir ili. Borough terimi diğer eyaletlerden farklı olarak Alaska'da yaklaşık county-equivalent terimi ile benzerdir. İlin yönetim merkezi Soldotna'dır.

<span class="mw-page-title-main">Matanuska-Susitna Borough</span> Alaska eyaletinde bölge

Matanuska-Susitna ili veya Matanuska-Susitna Borough, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Kızılderili Atabask halklarından Denağinalarca meskun olan bir ili. Borough terimi diğer eyaletlerden farklı olarak Alaska'da yaklaşık county-equivalent terimi ile benzerdir. İlin yönetim merkezi Palmer'dir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Atabaskları</span>

Kuzey Atabaskları, Alaska'nın İç Alaska bölgesinde ve Kanada'nın batısında yaşayan, Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Atabasklardan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Pratik olduğu için Alaska Atabaskları ile Kanada Atabaskları olmak üzere iki ana grup olarak sınıflandırılır. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Kuzey Atabask dillerini konuşurlar. Atabaskların üç ana grubundan biridir ve diğer iki grup olan Güney Atabasklarından Apaçiler ve Navaholar ile Pasifik Atabasklarından (Hupalar) ayrılırlar. Tsutinaca ile Nikolaca konuşan Atabasklar hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Kenai Yarımadası</span>

Kenai Yarımadası, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güney kıyılarında Güneymerkezî Alaska bölgesinde Cook Inlet ile Alaska Körfezi arasında yer alan, Eskimo halklarından Supikler ve Alaska Atabasklarından Denağinalarca meskun olan yarımada.

<span class="mw-page-title-main">Susitna Nehri</span>

Susitna Nehri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Güneymerkezî Alaska bölgesinde Matanuska-Susitna Borough ilçesinde Denağinaların coğrafyasında bulunan ve Cook Inlet'e dökülen bir nehir. Uzunluğu 504 km dir. ABD'nin 15. en büyük nehridir.

Peter Kalifornsky, Kenai Alaska'da Denağina Atabask Kızılderililerinden, kendi kendini yetiştirmiş yazar ve etnograf. Anadili Denağinacanın Aşağı Denağinaca lehçesidir ve bu dilin tek yazarıdır. Uncle Pete olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Tananalar</span>

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.