Deisis (Kariye Müzesi)
Kariye Camii (Chora Church) iç narteksinin güney bölümü, doğu duvarı üzerindeki geniş bir kemer açıklığında yer alan,14. yüzyılda mozaik pano şeklinde yapılmış bir deisis sahnesidir.
Açıklama
Naosa girilen kapının hemen güneyinde iç narteks ile ile naosu sınılandıran doğu duvarında yer alan bu mozaik pano deesis kompozisyonunun en anıtsal örneklerinden biridir. Genellikle, deisis kompozisyonlarında kıyamet gününde insanlığın affı için İsa’ya dua eden Meryem ve Yahya tasvir edilir. Çoğunlukla İsa'nın sağında tasvir edilen Yahya burada tasvir edilmemiştir. Yahya'nın sahneye alınmaması ile Meryem'in şefaat gücü daha önemli kılınmıştır. İsa kompozisyon’un sağında ayakta durur vaziyette ve bir eliyle takdis işareti yaparken tasvir edilmiştir. Hemen solunda ise Meryem de ayakta durmakta ve ellerini açmış vaziyette dua etmektedir. İkisinde de haleler vardır ve İsa’nın halesinin içinde haç bulunmaktadır.
Burada Deisis sahnesinde yer alan iki figür daha vardır. İmparatorluk ailesinden bu iki kişi renk, üslup ve malzeme özelliklerinden Metokhites'in orijinal dekorasyon ürünür. Sahnenin solunda ve Meryem'in yanında yer alan figür yapıyı 12. yüzyılda restore ettiren Aleksios Komnenos'un oğlu sebastokrator İsaakios Komnenos dur. Sahnenin sağında İsa'nın altında yer alan figür ise İsaakios'un Babannesi Maria Dokuaina'dır. Maria Doukaina alanda bulunan daha eski bir kilise üzerine kiborium planlı yapıyı inşa etmiştir. 12.yy. başlarında tahribata uğrayan yapı muhtemelen torunu Isaakios tarafından yeniden inşa edilmiştir. İmparator VIII.Mikhael Palaiologos’un kızı olan Maria, 1265 yılında Moğol Hanı Hülagü’ye eş olarak Karakurum’a gönderilmiş, ancak Karakurum’a varamadan Hülagü Han ölmüş, Maria onun oğlu Abaka Han ile evlenmiştir. Bu evlilik nedeniyle Moğolların Maria’sı diye anılmaktadır. Rahibe olduktan sonra Melane adını almıştır.
Oldukça tahrip olan kısımda Isaakios Komnenos, ayakta ellerini ileri doğru uzatmış, başını İsa'ya doğru dönmüştür. Mücevherli menekşe rengi bir taç giymis, sakallı bir yüze sahiptir. Üzerinde menekse rengi bir himation giymiş. On kısmı eşkenar dörtgenler ve bitkisel motiflerden oluşan altın bir bordür ile süslenmiştir. Başının yanındaki ithaf yazıtından anlaşılacağı gibi sebastokroto yani imparatorun kardeşidir. Yaptığı işlerden dolayı ve özellikle kiliseyi tekrar inşa ettirdiği için geç devirde (14.yy Metokhites onarımları) portresi buraya yapılmış olmalıdır. Bu portre, sebastokratorun hayatta kalan ve güvenli bir şekilde tanımlanmış tek portresidir.[1]
İsa'nın arkasında görülen "O Chalkites" (Ey Tunçtan Olan) yazıtı bu tasvirin sarayın tunç kapısından sonra yapıldığını gösterir. Halke kapısı (Tunç kapı) üzerinde bulunan ikonaya gönderme yapan İsa'nın bu tasviri Halkites İsa olarak da bilinir. Meryem burada el işaretinden anladığımız üzere hayır sahipleri adına Isa dan ricada bulunur.
Mekan ile İlişkisi
Mozaiğin mekan ile ilişkisine bakıldığında, içeride dolaşan kişinin bakış açısı ve algısının da önemsendiği görülür. İç narteks gibi çok dar sayılabilecek bir mekanın duvarına yapılan mozaik oldukça geniş bir alan kaplamaktadır. Mozaiğin büyük bir kısmını İsa ve Meryem figürleri doldurmuştur ancak alıştığımız deisis'lerin aksine simetri ekseni boş bırakılacak şekilde bir kompozisyon oluşturulmuştur. Normal şartlarda cepheden yaklaşmanın mümkün olduğu Deesisler’de doğrudan karşılaşılan figür hep simetri eksenindeki İsa olmaktadır. Buradaki farklı düzenleme, mimarinin kompozisyonu tam karşıdan izlemeye izin vermemesi, kuzeybatıdan izlemeyi zorunlu kılmasıyla ilgilidir. Mozaikte, büyük ebatları dolayısıyla ters perspektif kullanılarak açılı bir bakış açısından izleme deneyimi tasarlanmıştır. Tam karşıdan bakınca zor algılanan bu mozaik kapıdan bakıldığında eğimli görüş açısına uygun şekilde ters perspektifle, sağda daha büyük boyutta yapılmıştır. İzleyicinin gözünün önce Meryem'i algılaması durumuna karşı, Meryem elleri ile doğrudan İsa'ya işaret ederek izleyiciyi yönlendirmektedir. Bu ters perspektife bakıldığında izleyicinin ana girişten, Theodor Metokhites'in ithaf mozaiği önünde durduğu düşünülüyor. Böylece bu iki mozaiğin birlikte okunması da isteniyordu.[2]
Kaynakça
- Özel
- Genel
- Van Millingen, Alexander (1912). Byzantine Churches In Constantinople Their History And Architecture (İngilizce). Londra: Macmillan And Co. London. s. 477.
- Linardou, Kallirroe (2016). "Imperial impersonations: disguised portraits of a Komnenian prince and his father". Alessandra Bucossi, Alex Rodriguez Suarez (Ed.). John II Komnenos, Emperor of Byzantium In the Shadow of Father and Son (İngilizce). Routledge. ss. 155-182. ISBN 9781315590547. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Ousterhout, Robert G. (2011). "Zor Yapıları Okumak: Kariye Camii'nden Dersler". Kariye Camii yeniden. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü., & Pera Müzesi. 2 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi..
- Ousterhout, Robert G. (2019). Eastern medieval architecture: The building traditions of Byzantium and neighboring lands. Oxford University. ISBN 978-0-19-027273-9.
- Keykubatlı, Sercan (2018). İkonalarıyla Khora Manastırı Katholikonu. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Özçelik, Ali Can (Nisan 2017). Kariye(Chora) Kilisesinin Mimari Değişimi ve Süsleme Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.
- Avcı Babacan, Sevil (1996), Son Devir Bizans Resim Sanatı ( İstanbul'da Palaigoslar Devri Anıtlarında), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Yüksek Lisans Tezi
- Bornovalı, Sedat (Şubat 2008), Bizans Mimarlığında Müjde Sahnesinin Yeri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Mimarlık Tarihi (Doktora Tezi), 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Temmuz 2020
