İçeriğe atla

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan

1595 tarihli Gürcistan Vilayeti mufassal defterindeki hane reisleri adları üzerinden hazırlanmış etnik harita. Kırmızı renk Gürcü, mavi renk Ermeni, yaşil renk Müslüman/Osmanlı nüfusunu, içi beyaz yerleşim yeri işareti ise, boşalmış köyleri göstermektedir.

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca: دفتر مفصل ولايت كورجستان; Gürcüce: გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი; okunuşu.: "gurcist'anis vilaetis didi davtari": "Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri"), Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.

Osmanlı Devleti'nin daha erken dönemde Gürcülerden ele geçirdiği toprakların 1574 yılındaki tahririyle oluşmuş olan mufassal defter de Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adını taşımaktadır.

Osmanlı Devleti, tarihsel Gürcistan’ın güney bölümünü 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirdi ve Gürcistan Vilayeti olarak adlandırdı. Bu bölgenin tahrirlerini kapsayan "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"a göre Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar liva denilen 8 bölgeye bölündü. Bu livalar Ahasihe (اخسخه ; Gürcüce: Ahaltsihe), Hertvis (خرتوس ; Gürcüce: Hertvisi), Ahalkalak (اخلكلك ; Gürcüce: Ahalkalaki), Çıldır (چلدر ; Gürcüce: Çrdili), Poshov (پوسخو ; Gürcüce: Potshovi), Bedre (بدره ; Gürcüce: Petre), Penek (پنك ; Gürcüce: Panaki) ve Ardahan-i Büzürg (اردهان بزرك ; Gürcüce: Didi Artaani) adını taşıyordu.[1] Livalar ise nahiyelere bölünmüştü. Defterde 1.160 yerleşim birimi kaydedilmiştir. Bu yerleşim yerlerinde yaşayanların temel uğraşının tarım olduğu defterdeki kayıtlardan anlaşılmaktadır.

"Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan" (özgün tahrir defteri). Fotoğraf: Caba Labadze

Defterde her köyün ne kadar vergi vereceği sayılarla belirtilmiştir. Köylüler neredeyse hepsi aynı cins ürünle vergi vermeye yükümlü kılınmıştır. "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"da değişik nedenlerden dolayı 53 köyün tahriri yapılmamış ve Osmanlı Devleti’ne vergi vermekle yükümlü kılınmamıştır. Defterde vakıf, tımar, zeamet gibi vergiler öngörülmüştür. "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan"daki kayıtlar üzerinden sonradan adları değiştirilmiş yerleşim birimlerinin eski adlarının saptanması da mümkün hale gelmektedir. "Defter-i Mufassal Vilayet-i Gürcistan", Gürcü Türkolog Sergi Cikia tarafından özgün metin (1. cilt; 1947), çeviri (2. cilt; 1941), inceleme ve açıklamalarla (3. cilt; 1958) Gürcistan Vilayeti Büyük Defteri (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი; 1941-1958, 3 cilt) adı altında yayımlanmıştır.[2]

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan'ın iki nüshası mevcuttur. Bunlardan biri Ankara'da Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü'nde, diğeri Tiflis'te Gürcistan Devlet Müzesi'nin Elyazmaları Bölümü'nde korunmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, 1. cilt: s. XIX-XX". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 
  2. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, 1. cilt: s. VII". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahılkelek Sancağı</span>

Ahılkelek Sancağı, Ahalkalak livası ya da Ahalkalak sancağı olarak da bilinir, Osmanlı Devleti’nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklarda kurduğu Gürcistan Vilayeti veya Çıldır Eyaleti’nin livalarından biridir. 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterine göre sekiz livadan (sancak) oluşan Gürcistan Vilayeti’nin diğer livaları Hertvis, Ahasihe, Çıldır, Poshov, Bedre, Ardahan-i Büzürg ve Penek’ti.

<span class="mw-page-title-main">Akkiraz, Çıldır</span>

Akkiraz, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Saymalı, Çıldır</span>

Saymalı, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sazlısu, Çıldır</span> Çıldır ilçesinde bir köy

Sazlısu, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Alabalık, Posof</span>

Alabalık, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Yurtbekler, Posof</span>

Yurtbekler, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Caki Kalesi</span>

Caki Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir. Kale, Samtshe-Saatabago prensliğini yöneten Gürcü hanedanı Cakelilerin ikametgâhıydı ve hanedanın adı da buradan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Vilayeti</span>

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan kayda geçirilmiştir. Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır. Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bedre (liva)</span>

Bedre, Osmanlı idaresi tarafından 1595 tarihli mufassal defterde Gürcistan Vilayeti olarak kaydedilmiş olan Çıldır Eyaleti'nin bir livasıdır. Bedre livası ya da Liva-i Bedre olarak da bilinen Bedre, Gürcülerden ele geçirildiği için Gürcistan Vilayeti olarak kaydedilmiş olan eyaletin sekiz livasından biriydi ve bugünkü Borcomi vadisini kapsıyordu.

Lelusi Manastırı, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın adı, ortadan kalkmış olan Lelusi köyünden gelir.

Petre-Pavle, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kalıntılardır.

Anuşivani, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kilisedir.

Akameti Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Şadevani olan Çatalköprü köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Ortadan kalkmış olan Akameti köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Heosmani Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde eski bir Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış olan Heosmani köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Sakire Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin bugün Türkiye tarafından kalmış kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Sakire olan Çambeli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Tuya Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye'de kalan bölümünde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Caki olan Yurtbekler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.

Kagari Kilisesi, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Kagari olan Kakaç köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kiliseydi. Köyün mevcut adından dolayı Kakaç Kilisesi olarak da bilinir.

Taksim Gürcü mezarlığı, İstabul'da, tarihi Taksim Mezarlığının bir parçası olan Gürcü mezarlığıdır. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış olan bu mezarlığın yerinde Elmadağı semtinde Divan Oteli gibi yapılar ve Elmadağı Parkı bulunmaktadır.

Mşehi Kilisesi veya Muşeh Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Mşehi olan Aydoğdu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kilise, Aydoğdu köyünün eski adından dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yıldırımtepe, Çıldır</span>

Yıldırımtepe, Ardahan iline bağlı Çıldır ilçesinin idari merkezi olan Çıldır kasabasında bir mahalledir. Eskiden bir köyken, sonradan mahalle haline getirilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.