Dedoplis Mindori

Dedoplis Mindori (Gürcüce: დედოფლის მინდორი, anlamı, "kraliçenin çayırı"), Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesinde, doğu ve batı eğimlerinin birleştiği tepede, Kura Nehri vadisinde konumlanmış bir arkeolojik sittir. Çok katmanlı bir sit alanı olan Dedoplis Mindori, Aşölyen ve Musteryenden yapılmış taş aletlere, Geç Tunç Çağı ve Demir Çağından kalma mezarlara, ayrıca Klasik Antik Çağ ve Orta Çağ'dan kalma yerleşim yerleri ve mezarlara ev sahipliği yapmaktadır. Bölgedeki en önemli yapı, MÖ 2 ve 1. yüzyıla tarihlenmiş olan dini yapılar kompleksidir. Kompleks, Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.^[1] Dedoplis Mindori ovasının bitişiğinde Aradetis Orgora adıyla bilinen bir grup höyük bulunmaktadır. Höyükte bulunan arkeolojik buluntuların tarihi, Bakır Çağı'ndan Erken Orta Çağ'a kadar uzanmaktadır.^[2]

Genel bakış

Kareli Belediyesi'ne bağlı Aradeti köyünün yaklaşık 3 km batısında konumlanmış olan kompleks, yaklaşık 25 kilometrekarelik alanı kaplamaktadır. Kura Nehrinin doğu ve batı kolları arasındaki hafifçe eğimli ovada konumlanmıştır. Ptsa nehrinin Kura nehrine katıldığı Doghlauri kasabasının yanında, güney kenarında, üç höyükten oluşan Aradetis Orgora vardır. Bu höyüklerden en baskın olan Dedoplis Gora ("kraliçenin tepesi") olarak bilinir ve nehir seviyesinden 34 metre yüksekliğe ulaşmaktadır. 1950 ve 1960'larda hem ova, hem de tümsekler üzerinde bir dizi arkeolojik keşif araştırması yapılmıştır. Bölgedeki sistematik arkeolojik çalışmalar ise 1972 ve 1982 yılları arasında İulon Gagoşidze yönetiminde yapılmıştır. Kazılar, Dedoplis Mindori'de geniş bir dini yapı kompleksi ve Dedoplis Gora'da bir saray kompleksini ortaya çıkarmıştır. Aradetis Orgora'daki kazılar, Gürcü-İtalyan Şida Kartli Arkeoloji Projesi kapsamında, Gürcistan Ulusal Müzesi ve Venedik Ca'Foscari Üniversitesi'nin 2009 yılında başlattığı bir işbirliği ile devam etmektedir.^[3]

Dedoplis Mindori sığınağının yazılı tarihçesi bilinmemektedir. Sığınağın kazılarını yapan İulon Gagoşidze'ye göre, burası Hristiyanlık öncesi dönemdeki başlıca tapınaklardan biriydi. Ayrıca, Gagoşidze'ye göre yapı muhtemelen, Klasik dünya tarafından İberya olarak bilinen Kartli antik krallığının kraliyet tapınağı olarak da kullanılmıştır. Tapınaklar, arkeologlar tarafından MÖ 2. yüzyıla tarihlenmektedir.^[4]^[5] MS 1. yüzyılın sonlarında, kompleks yangınla tahrip olmuştur. Bu tarihleme, yakınlardaki Dedoplis Gora'da yer alan saray kompleksinin arkeolojik kanıtlarıyla birleştirilmiştir: çanak çömlek, Roma İmparatorluğu'ndan ithal edilmiş bronz eşyalar, tahıl depolarına yapılan radyokarbon analizleri bu kanıtlardan bazılarıdır. İmha yataklarında bulunan ok uçları, yangının askeri çatışma sırasında alevlendiğini göstermektedir.^[6]

Planı

Dedoplis Mindori ovasının orta kısmında, toplam 4 hektarlık (225 × 180 m) bir dini yapı kompleksi bulunmaktadır. Kompleks, iyi tasarlanmış düzgün bir dikdörtgen plana göre eş zamanlı olarak inşa edilmiş sekiz tapınak, iki giriş kapısı, konutlar ve diğer ek yapılarından oluşmaktadır. Güney-kuzey yönünde yapılmış olan binalar, 105 × 103 metrekare boyutlarındaki merkezi bir kare avluyu çevrelemektedir. Yapılar, kaldırım taşlarıyla desteklenmiş kerpiç taşlarla inşa edilmiştir. Ana tapınak harici binaların çatılar terakota kiremitlerle kaplanmıştır. Tapınak ve kapıların ahşap sütunları, ayrıntılı oymalarla süslenmiş kumtaşı sütun başlıkları ile taçlandırılmıştır.^[2]^[4]^[5]

Ana tapınak kompleksin güney ucunda yer almaktadır. Merkezi bir mimari unsur olan sütunlu salon tasarımı, Ahameniş mimari geleneğinden esinlenmiştir. Geniş açık sütunlu Revak ve kare cella, üç taraftan bir çevredalız ile çevrelenmiştir. Binanın kuzey ucunda, balkonlu ve iki sütunlu bir revak vardır. 300 metrekarelik alanı kaplayan cella, dört sütunla desteklenen bir kubbenin altında bir sunak barındırmaktadır; kerpiç sütun tabanı günümüze kadar gelmiştir. Tapınağın duvarları sıvanmış ve duvar resimleriyle süslenmiştir. Benzer tasarımlı daha küçük bir tapınak, çevredalız ve kiremitli çatısı ile avlunun kuzey ucunda yer almaktadır. Bu özellikler tapınağa Helenistik bir görünüm kazanmaktadır. Tapınağın yakınlarında mimari olarak daha basit yapılmış 6 ibadet yeri daha vardır ve her biri bir giriş kapısına sahip kare bir cellaya bağlı olan açık bir sütunlu girişe sahiptir. Dini yapılar, muhtemelen tapınakta ikamet edenlerin kullandığı çağdaş konutlarla çevrilidir. Tapınağının 400 metre kuzeybatısında, inşaat işçileri ve zanaatkarların yaşadığı yerleşim yerinin yanı sıra, atılmış ve kırılmış çanak çömlekle birlikte bir toprak ocağının kalıntıları vardır.^[2]^[4]^[5]

Kaynakça

^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (Gürcüce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2019.
^ ^a ^b ^c Gamkrelidze, Gela; Mindorashvili, Davit; Bragvadze, Zurab; Kvatsadze, Marine, (Ed.) (2013). "არადეთი [Aradeti]". ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი [Topoarchaeological dictionary of Kartlis tskhovreba (The history of Georgia)] (PDF) (Gürcüce). Tiflis: Georgian National Museum. ss. 39-45. ISBN 978-9941-15-896-4. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2019.
^ "Georgian–Italian Shida Kartli Archaeological Project: Aradetis Orgora". Ca' Foscari University of Venice arşivurl=https://web.archive.org/web/20190811124327/https://mizar.unive.it/erovaweb/shidakartli/aradetisorgora.html. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2019.
^ ^a ^b ^c Gagoshidze, Julon M. (1992). "The Temples at Dedoplis Mindori". East and West. 42 (1). ss. 27-48. JSTOR 29757024.
^ ^a ^b ^c Furtwängler, Andreas; Gagoshidze, Iulon; Löhr, Henryk; Ludwig, Nadine, (Ed.) (2008). Iberia and Rome. The excavations of the palace at Dedoplis Gora and the Roman influence in the Caucasian Kingdom of Iberia. Langenweißbach: Beier & Beran. ss. 31-32. ISBN 978-3-941171-08-4.
^ Braund, David (1994). Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC–AD 562. Oxford: Oxford University Press. s. 227. ISBN 0-19-814473-3.